زیر و بم روش مطالعه با علی عباسی جو

سلام و درود خدمت دانش‌آموزان عزیز

بنده علی عباسی جو ، دانشجوی آموزش زبان و ادبیات فارسی و رتبه ۹۸۸منطقه ۲ قصد دارم در این مطلب به نکات مرتبط با  روش های صحیح مطالعه  بپردازم. امیدوارم که از این نکات استفاده کرده و کیفیت مطالعه خودتان را بالا ببرید .

انواع شیوه های مطالعه

برای مطالعه یک کتاب هفت روش وجود دارد :

1 -روش خواندن اجمالی 2 -سریع خواندن 3 -عبارت خواندن 4 -دقیق خواندن 5 -خواندن تجسسی 6 -خواندن انتقادی 7 -خواندن برای درک زیبایی. 

در ذیل به پنج روش از هفت روش مطالعه که آشنایی با آنها مفید تر است اشاره می شود :

۱ -روش خواندن اجمالی

مطالعه جزء به جزء کتاب بدون آگاهی قبلی از بحث کلی و بخش های اصلی و استخوان بندی آن به طور کلی غلط است. هر کتابی شامل یک سلسله مطالب اساسی و عمده و یک سلسله مطالب حاشیه ای است که خواننده باید بتواند این دو را از هم تمیز دهد. برای این منظور لازم است که حتماً یک بررسی و مطالعه مقدماتی و اجمالی از کتاب به عمل آید. 

مطالعه اجمالی به دو منظور انجام می گیرد :

الف- گزینش کتاب یا کتابهای مناسب : فرد قبل از آنکه شروع به مطالعه کتاب نماید ابتدا با یک مرور کلی، به موضوع، فهرست مطالب و عناوین فصل‌ها و بخش ها توجه کرده و تشخیص می دهد که این کتاب همان چیزی است که می خواهد یا نه.

ب- آشنایی با استخوان بندی و خطوط اصلی کتاب : قبل از مطالعه کتاب ابتدا باید با موضوع اصلی آن آشنا شد. یک اشتباه بزرگ خواننده کم تجربه این است که کتاب را از ابتدا کلمه به کلمه و سطر به سطر می خواند و به همین نحو پیش می رود. این شیوه مطالعه هم سرعت و هم میزان درک خواننده را کم می کند. اگر شما از موضوع بحث دوست تان که با شما صحبت

 می کند آگاهی داشته باشید به سادگی و با سرعت سخنانش را دنبال می کنید و نشنیدن کلمه یا واژه ای به درک شما از صحبت های او لطمه نمی زند، در حالی که اگر از موضوع بحث بی اطلاع باشید حتی اگر با دقت تمام کلمات را گوش دهید در مجموع ممکن است نتوانید بخوبی مفهوم گوینده را درک کنید. این یک قاعده مهم در کار مطالعه و یادگیری است که باید از موضوع کلی به اجزاء آن دست یافت نه از اجزاء آن به موضوع کلی. تمرکز روی کلمات و عبارات از همان ابتدای مطالعه کتاب یک شیوه غیر منطقی و نادرست است.

در مطالعه اجمالی فرد در یک زمان کوتاه و با سرعت زیاد، نگاهی گذرا به مطالب و عناوین اصلی کتاب و خلاصه فصل ها و ... می اندازد و از این طریق علاوه بر کشف ساختمان مواد و مطالب می تواند به اهمیت آنها پی برده و روش مناسب مطالعه را در نظر بگیرد. مطالعه اجمالی موجب افزایش میزان دقت و تمرکز حواس از طریق افزایش میزان علاقه به مطلب می شود.  همچنین از این طریق فرد پیش از خواندن جزئیات یک ایده کلی از مطالب کسب می کند که برای افزایش میزان درک مطالب و نگهداری آنها در حافظه مهم است.

۲-روش خواندن سریع

یکی از دلایل مهم عدم علاقه به مطالعه ( به ویژه در کشور ما ) کند خواندن مطالب است. هر کاری اگر مثمر ثمر نباشد دیر یا زود کنار گذاشته می شود، مطالعه وقتی برای خواننده فایده بخش نباشد کنار گذاشته می شود. کسی که یک کتاب به دست می گیرد و شروع به مطالعه آن می کند و بعد از سه یا چهار ساعت متوجه می شود که هنوز در صفحات اول کتاب است کارش مثمر ثمر نیست. مشکل بزرگ کسانی که از کتاب و مطالعه گریزان اند ، خواندن آنان است.

همه ما خواندن را از طریق اتصال حروف به یکدیگر و ساختن کلمات و اتصال کلمات به یکدیگر و ساختن جملات یاد گرفته ایم. بعد نیز که بر خواندن تسلط کافی یافتیم این روش را بصورت عادت حفظ کرده ایم اما درست خواندن و درک مطلب هیچ احتیاجی به خواندن کلمه به کلمه ندارد. زیرا منظور نویسنده در دو کلمه نبوده بلکه در جملات پاراگراف نهفته است . 

خواندن کلمه به کلمه یعنی سرعتی حدود 200 تا 250 کلمه در دقیقه در حالی که در کشور های مترقی دنیا سرعت مطالعۀ یک مطلب معمولی مثل روزنامه حدود 1000 کلمه در دقیقه است . سرعت تفکر و ذهن ما خیلی سریعتر از سرعت 200 تا 250 کلمه در دقیقه است به همین دلیل زمانی که با این سرعت کند می خوانیم ذهن ما وقت اضافی می آورد و به ناچار از این شاخه به آن شاخه می پرد و در نتیجه حواس پرتی ایجاد می شود . اما مطالعه سریع به ذهن فرصت جولان نمی دهد در نتیجه تمرکز حواس ایجاد شده و درک مطلب زیاد می شود.

۳ -روش عبارت خواندن

هدف از عبارت خوانی ،عبارت است از افزایش سرعت مطالعه از طریق خواندن عبارت و جملات به جای خواندن کلمات. عبارات تکراری ( منظور عباراتی که معمولاً با هم می آیند مثل حیوانات خون گرم، کوچکترین مخرج مشترک،

تقسیمات سلولی، علل جنگ جهانی و ( شبیه اصطلاحات یک زبان بیگانه ) هستند . آنها مجموعه ای از کلمات ( دو تا پنج کلمه ) می باشند که اغلب پهلوی یکدیگر می آیند و مفهوم خاصی را در بر می گیرند. اهمیت عبارات تکراری و اصطلاحات در این است که در مقایسه با کلمات به تنهایی، معانی بیشتری را منتقل می کنند و در نتیجه درک مطلب را آسان‌تر می کنند.  عبارت خوانی موجب افزایش سرعت مطالعه، درک مطلب و تمرکز حواس می شود :

الف- افزایش سرعت مطالعه : چشم خوانندگانی که کلمه به کلمه می خوانند بر روی تمام کلمات توقف می کند، اما چشم خوانندگانی که عبارت به عبارت می خوانند در هر بار توقف چندین کلمه را با هم می بیند بنابراین وقت کمتری صرف شده و در نتیجه سرعت خواندن بیشتر می شود.

ب- افزایش درک مطلب : خواننده های که کلمه خوانی می کند مجبور است با پهلوی هم قرار دادن کلمات به معانی برسد. این کار هم وقت گیر است هم باعث حواس پرتی  می شود. خواننده عبارت خوان به جای کلمات، معانی را می خواند و به همین خاطر است که تقریبا همیشه عبارت خوانی با افزایش درک مطلب همراه است.

ج- افزایش تمرکز حواس : همان‌گونه که پیش تر نیز اشاره شد، کُندخوانی به دلیل ناهماهنگی سرعت فکر با سرعت خواندن موجب حواس پرتی می شود در حالی که با عبارت خوانی به دلیل افزایش سرعت خواندن بین سرعت خواندن و سرعت فکر هماهنگی ایجاد شده و تمرکز حواس زیاد می شود.

4 -روش دقیق خواندن

هدف از دقیق خواندن، عبارت است از درک کامل مطالب خوانده شده و نگهداری آنها به طرزی منظم و منطقی در حافظه به طریقی که یادآوری آنها برای استفاده های بعدی میسر باشد. در روش دقیق خواندن می توان از فنون زیر استفاده کرد :

الف ) سازمان دادن و مرتب کردن :

خواننده ای که دقیق می خواند باید ابتدا مطالب کتاب را سازمان داده و مرتب نماید . خواندن همه مطالب کتاب کلمه به کلمه و حفظ کردن آنها کار غلط و غیر منطقی است، زیرا بدین طریق :

1 -حجم زیادی از آن چیزهایی که بیهوده بوده و چندان به درد ما نمی خورد به مغز خود تحمیل کرده ایم.

۲ -وقت بسیار زیادی را بیش از آنچه لازم بوده برای حفظ مطلب صرف کرده ایم.

3 -در پس دادن مطالب چه بسا آنقدر مسائل حاشیه ای و غیر ضروری گفته شود که اصل موضوع گم شود.

4 -و بالاخره ممکن است با افتادن یک کلمه و از یاد رفتن آن در پس دادن مطالب دچار مشکل شویم.

بنابراین لازم نیست که همه مطالب کتاب را کلمه به کلمه بخوانیم و حفظ کنیم زیرا که اصل موضوع در هر پاراگراف یا صفحه، چند کلمه یا چند جمله بیشتر نیست، بقیه مطالب بنا به سلیقه نویسنده برای توضیح مطلب اصلی نوشته شده است. افراد موفق در مطالعه به این عبارت و جملات اصلی توجه داشته و به هنگام یادآوری نیز آنها را به زبان خود و به طریقی که مایلند بیان می کنند.

برای سازماندهی مطالب لازم است سه بخش تز اصلی، نکات اصلی و جزئیات مطلب مشخص شود :

۱-تز اصلی :در یک کتاب یا یک بخش از کتاب تز اصلی مولف، یک تز کلی است که تمامی مطالب و نکات کتاب را در بر می گیرد. در واقع تز اصلی عمده ترین نقطه نظر و اندیشه و مقصود اصلی نویسنده است که کلیه مطالب حول آن شکل گرفته و

 می توان آنرا در یک یا دو جمله بیان کرد.

۲ -نکات اصلی : نکات اصلی اندیشه های مهم یا گروه هایی از معنی هستند که روی هم ایده اصلی را تشکیل می دهند. نکات اصلی بخش هایی از متن هستند که معمولاً جهت اثبات و توضیح اصلی طرح می گردند.

۳ -جزئیات : جزئیات یا اطلاعات جزئی عبارت اند از :  

اطلاعات واقعی، تصاویر و مثال هایی که حامی و توضیح دهنده نکات اصلی هستند.

 باید گفت که در هر نوشته این سه بخش بطور مشخص جدا نیست اما با تمرین و مهارت می توان آنها از هم جدا کرد. به این روش درک مطلب بیشتر می شود زیرا که مطالب بصورت مرتب و به هم مرتبط در می یایند. همچنین به یاد سپاری و یادآوری نیز آسان می گردد چون اطلاعات بصورت مرتب و سازمان یافته در حافظه وجود دارند نه پراکنده.

ب ) علامت گذاری حاشیه نویسی : مطالعه یک فعالیت فکری است و به همین سبب انجام هر عملی که بتواند فکر خواننده را به مطالب کتاب بیشتر مشغول درگیر کند ضروری بوده و موجب تمرکز حواس می شود. یکی از این اعمال یادداشت برداری است.

روانشناس معروف آدلر می گوید : با خریدن کتاب صاحب آن نمی شویم، بلکه زمانی کتاب در اختیار ماست که علاوه بر خواندن بر حاشیه آن بنویسیم یا علامت بگذاریم. با علامت گذاری و نوشتن رمزها و نشانه ها می توان ساختمان مطالب را مشخص کرد. بسیاری از افراد عادت دارند که به هنگام مطالعه زیر مطالب مهم را خط بکشند. با خط کشیدن اهمیت مطالب فقط در یک سطح مشخص می شود، در حالیکه همانگونه که در بالا اشاره شد .

مطالب را باید در سه سطح مشخص کرد ( ایده اصلی، نکات اصلی، جزئیات ) .

بدین منظور می‌توان ایده اصلی را داخل دایره قرار داد ( اگر ایده اصلی به روشنی مشخص نیست، قبل از مطالعه یا پس از آن، آن را در آغاز مطلب بنویسید ) . نکات اصلی را داخل کروشه قرار دهید و زیر جزئیات خط بکشید. 

همچنین می توانید خلاصه مطالب یا مطالب مرتبطی را که قبلاً خواند ه اید در حاشیه بنویسید.

ج ) خلاصه کردن : خلاصه یک مرور از مطالبی است که خوانده شده، در واقع بیان مجددی است از نکات اصلی به زبان خود ما. خلاصه ها بررسی از درک و فهم ما هستند که آیا مطالب را فهمیده ایم یا خیر. همچنین از طریق خلاصه کردن کار مرور آسان شده و در نگهداری مطالب در حافظه تقویت می گردد. خلاصه ها را باید بیشتر به زبان خودتان بنویسد. اگر نمی توانید چیزی را که خوانده اید به زبان خود بیان کنید به احتمال قوی مطالب را خوب نفهمیده اید و احتمالا نخواهید توانست آن مطالب را به طور وضوح به یاد آورید.

5 -روش خواندن تجسسی

هدف از خواندن تجسسی تمرکز بیشتر حواس و درک عمیق تر معانی است. کسی که دنبال چیزی می گردد احتمالاً از کسی که دنبال آن نمی گردد زودتر آن چیز را پیدا می کند. سوالات موجب می شوند که فرد به صورت یک خواننده فعال در آمده و به دنبال چیزها بگردد از این طریق با بر انگیختن حس کنجکاوی علاقه به مطالعه به ایجاد شده و با یافتن پاسخ، فرد احساس لذت می کند . معمولاً به هنگام مطالعه خود به خود سوالاتی به ذهن می آیند که فرد در پی پاسخ به آنها به مطالعه می پردازد اما اگر به طور طبیعی سوال پیش نیامد می توان آنها را ایجاد کرد. بدین منظور می توان قبل از مطالعه، به هنگام مطالعه و بعد از مطالعه سوالاتی را طرح کرد.

الف- سوال قبل از مطالعه : قبل از خواندن اجمالی از خود بپرسید که هدف کلی شما از خواندن این کتاب چیست؟ به هنگام خواندن اجمالی عناوین اصلی و فرعی را به سوال تبدیل کنید. بهتر است تمام سوالات پایان فصل را نیز مطالعه کنید این سوالات شما را راهنمایی می کنند که چه چیزهایی از نظر مولف مهم است و شما باید به هنگام مطالعه به آنها توجه کنید. بطور کلی طرح سوال پیش از خواندن دقیق شما را وادار می کند تا به طور فعالانه به مطالعه کتاب بپردازید.

ب- سوال به هنگام مطالعه : طرح سوال به هنگام مطالعه علاقه فرد را به مطالعه حفظ می کند و موجب فهم بهتر مطالب و افزایش کارایی خواننده می شود. بدین منظور جملات موضوعی ( معمولاً جمله اول پاراگراف ) را به صورت سوال در آورید و از آن برای روشن ساختن مطالب بعدی استفاده کنید. بعد از طرح سوال برای یافتن جواب به خواندن بپردازید. این روش خصوصاً وقتی که یک مطلب دشوار یا مطلبی را که به آن علاقه ندارید می خوانید بیشترین کمک را می کند . در واقع با مولف به گفت و شنود بپردازید و تصور کنید که با وی یک مکالمه دارید.

ج- سوال بعد از خواندن : بعد از خواندن مطلب با طرح سوال می توانید میزان فراگیری خود را ارزشیابی کنید. سوالات بعد از خواندن یادگیری را به سطح عمل در می آورند. خواندن یک فعالیت پیچیده است و هیچ روش مطالعه ای نمی تواند پاسخگوی همه موقعی تنها باشد. همه انواع مطالعه ( کتاب درسی، داستانی و....) نیازمند ترکیبی از فنون و روش های مطالعه است که در بالا ذکر شد. برای انتخاب بهترین ترکیب روش های مطالعه، ابتدا بطور صریح منظور خود را از خواندن و همچنین نوع مطالب مورد مطالعه را مشخص کنید بعد تعیین کنید که کدام روشها به بهترین وجهی منظور شما را تامین می کنند.

 علي عباسي جو - رتبه 988 منطقه 2-  آموزش ادبيات فرهنگيان