در این مطلب میخواهیم با آرایه های موازنه و ترصیع بیشتر آشنا شویم.
همان گونه که می دانید سجع زمانی ایجاد می گردد كه یكی از سه شرط ( یكسانی در وزن : سجع متوازن ) ، ( یكسانی در حرف پایانی : سجع مطرّف ) و (یكسانی در وزن و حرف پایانی : سجع متوازی ) را دارا باشد.
این را نیز میدانیم كه جایگاه سجع در پایان دو جمله است به شرطی كه كلمه های پایانی تكراری و هم معنی نباشند . اینک به توضیح كاربرد سجع در نقاط مختلف دو مصراع یا دو جمله ( ترصیع ، موازنه ) می پردازیم.
# موازنه #
تقابل سجع های متوازن یا متوازی در دو یا چند جمله در برابر هم است .
کاربرد موازنه هم در شعر است و هم در نثر.
موازنه در شعر -> عامل افزايش موسيقي لفظي بيت است.
# موازنه در شعر : اين لطايف كز لب لعل تو من گفتم كه گفت / وين تطاول كز سر زلف تو من ديدم كه ديد؟
# موازنه در نثر : عقل گفت: من دبير مكتب تعليمم. عشق گفت: من عبير نافه تسليمم.
مثال 1 : الهی ، جان ما را صفای خود ده و دل ما را هوای خود ده .
جان ، دل = سجع متوازن / صفا ،هوا = سجع متوازی / كاربرد دو سجع متوازن و متوازی در كنار هم آرایه ی موازنه ایجاد كرد .
مثال 2 : این لطایف كز لب لعل تو من گفتم كه گفت ؟ وین تطاول كز سر زلف تو من دیدم كه دید؟
تقابل سجع های متوازن در برابر هم آرایه ی موازنه ایجاد كرد .
_________________________________________
# ترصیع #
كلمات مصراعی با مصراع دیگر یا جمله ای با جمله ی دیگر، در وزن و حروف پایانی یكسان باشد( تقابل سجع های متوازی ).
به عبارت دیگر ترصیع، موازنه ای است كه همه سجع های آن متوازی باشد.
مثال 1 : ای منــوّر بـه تـو نجـوم جـلال وی مقـرّر بـه تـو رسـوم كمـال
ای= وی / منور = مقرر / نجوم = رسوم / جلال = كمال
برای مثال كلمه های منوّر و مقرّر دارای وزن یكسان و حرف پایانی یكسان می باشند. پس سجع متوازی اند و قرار گرفتن سجع های متوازی در برابر هم آرایه ی ترصیع ایجاد می كنند .
مثال 2 : ای كریمی كه بخشنده ی عطایی و ای حكیمی كه پوشنده ی خطایی
كریمی => حكیمی / بخشنده => پوشنده / عطایی => خطایی
** سوالات این بخش و پاسخ آنها را میتوانید در فایل ضمیمه زیر مشاهده نمایید **
موفق باشید *
