در این مطلب میخواهیم ابتدا بدانیم سبک چیست و بر چه اساس طبقه بندی میشود. سپس با یکی از سبک های معروف بنام سبک خراسانی آشنا شویم و ویژگی های آن را بررسی کنیم.
* سبک در اصطلاح ادبي، شيوۀ خاص يك اثر يا آثار ادبي است.
* سبک شعر، مجموعه ويژگي هايي است كه شاعران در نحوۀ بيان انديشه به كار ميگيرند.
* شيوۀ بيان هر شاعر یا نويسنده (سبک شخصي) اوست. بنابراین به تعداد شاعران و نويسندگان جهان، سبک وجود دارد.
# تقسيم بندي سبک بر اساس ديدگاه ارسطو (فيلسوف بزرگ يونانی):
1/ بر اساس (نام شاعر يا نويسنده): مانند سبک فردوسي، سبک بيهقی
2/ بر اساس (زمان و دوره اثر): مانند سبک دوره غزنوي، دوره مشروطه
3/ بر اساس (موضوع و نوع): مانند سبک عرفاني، سبک حماسي
4/ بر اساس (محيط جغرافيايی): مانند سبک آذربايجانی، سبک خراساني
5/ به (تناسب مخاطب): مانند سبک عاميانه، عالمانه
6/ بر اساس (هدف): مانند سبک تعليمی، سبک فكاهی
7/ براساس (قلمرو دانشي): مانند علمی، فلسفی
# تقسیم بندي سبک شعر بر اساس نظر ملك الشعراي بهار :
1/ سبک خراساني يا تركستاني (از آغاز شعر فارسي تا قرن ششم )
2/ سبک عراقي (از قرن ششم تا قرن دهم )
3/ سبک هندي (از قرن دهم تا سيزدهم)
4/ دوره بازگشت (در تمام طول قرن سيزدهم)
5/ دوره مشروطه
6/ دوره معاصر
# تقسيم بندي سبک نثر فارسي بر اساس نظر ملک الشعرای بهار :
1/ دوره ساماني (از 300 تا 450 ه. ق )
2/ دوره غزنوي و سلجوقي اول (450 تا 550 ه. ق )
3/ دوره سلجوقي دوم و خوارزمشاهيان، نثر فني (550 تا 616 ه.ق)
4/ دوره سبک عراقي، نثر مصنوع (600 تا 1200 ه. ق)
5/ دوره بازگشت ادبي (1200 تا 1300 ه. ق)
6/ دوره ساده نويسي (1300 ه. ق تا امروز)
___________________________________________
(شعر دوره اول)
1 -نخستين آثار نظم زبان فارسي بعد از اسلام، ابتدا در سيستان و سپس در خراسان بزرگ (خراسان کنونی ، افغانستان ، تاجیکستان ، ماوراءالنهر ، ترکستان) پديد آمد. به سبك اين آثار «خراساني» گفته اند.
2 -به علت اينكه اوج اين سبک در زمان سامانيان بوده است، آن را «سبک ساماني» نيز ناميده اند.
3 -سبک خراساني بر حسب زمان به سه سبك فرعي تقسيم ميشود: ساماني ، غزنوي ، سلجوقي (سبک بينابين)
4 -شعراي معروف سبک خراساني ← رودكي ـ فردوسي ـ ناصرخسرو و ...
5 -هر اثر شعري را در سه قلمرو ميتوان بررسي كرد: قلمرو زباني ، قلمرو ادبي ، قلمرو فكري
ويژگي های زبانی
* سادگي زبان شعر : استفاده كمتر از آرايه ها و فهم ساده تر شعر
* كم بودن لغات عربي (به جز اصطلاحات ديني و علمي) و لغات بيگانه در مقايسه با دوره هاي بعد
* تفاوت تلفظ برخي از كلمات در مقايسه با زبان امروز : یِک هِزار / یَک هَزار ، چِشم /چَشم
* كهنه و مهجور بودن بخشي از لغات در مقايسه با دوره هاي بعد مانند : گبر ، جوشن
* استفاده از دو نشانه براي يک متمم : «زدش بر زمين بر به کردار شیر»
ویژگی های ادبی
* قالب عمدۀ شعر اين دوره قصيده است
* قالب های مسمط و ترجيع بند و مثنوی -> در حال شكلگيری هستند
* قالب غزل در اواخر اين دوره رشد كرد.
* استفاده از آرايه هاي ادبي ، طبيعي و در حداعتدال است.
* قافيه و رديف بسيار ساده است.
* در توصيفات بيشتر از تشبيه (از نوع حسي) بهره گرفته ميشود.
ویژگی های فکری
* روح شادی و نشاط و خوش باشي در شعر غلبه دارد.
* شعر، واقع گراست و توصيفات، عمدتاً طبيعی و ساده و محسوس و عينی هستند.
* معشوق عمدتاً زميني است.
* روح حماسه بر ادبيات اين دوره حاكم است.
* سادگی اشعار پندآموز و اندرزگونه اين دوره كه جنبه عملي و دستوري دارند.
* مضمون عمده اشعار اين سبک -> حماسه، مدح و اندرز و ...
* سادگی فکر و کلام ( هنوز با پیچیدگی های عرفانی و حِکمی و فلسفی درنیامیخته است )
_______________________________________
(نثر دوره اول)
# ويژگي های نثر دوره سامانی #
* ايجاز و اختصار در لفظ و معنا
* تكرار فعل يا اسم به حكم ضرورت معنی
* كوتاهی جملات
* لغات كم كاربرد فارسي درمقايسه با دوره هاي بعد شامل اسم و فعل و ... ميشود.
* بهره گيری كمتر از لغات عربي درحد لغات علمي و ديني استفاده ميشده است.
* افزايش كاربرد نشانه های جمع فارسی برجمع عربی
محتوای نثرهای اين دوره : علمی و گاهی نثرهای حماسي و تاريخی و دينی
نمونه های نثر اين دوره : ترجمه تفسير طبری ، تاريخ بلعمی ، التفهيم ، شاهنامه ابومنصوری
..................................
# ويژگي های نثر دوره غزنوی و سلجوقی اول #
* اطناب (جملات معمولاً طولاني هستند)
* تمثيل و استشهاد به آيات و احاديث و اشعار عرب
* حذف افعال به قرينه
* افزايش كاربرد لغات عربي (نسبت به دورة قبل)
نمونه های نثر اين دوره : تاريخ بيهقی ، قابوس نامه ، سفرنامه ناصرخسرو ، سياست نامه ، كيميای سعادت ، كشف المحجوب
** سوالات و پاسخ آنها را میتوانید در فایل ضمیمه زیر مشاهده کنید **
موفق باشید *
