سؤال 3:
53 درصد به درستی گزینه 2 را انتخاب کردند. 42 درصد نیز به اشتباه گزینه 3 را انتخاب کردند. این مسئله به خاطر عدم توجه به واژه «زَلّت» به معنی لغزش بوده است که دانش آموزان املای آن را خطا دانسته اند و آن را با «ذِلّت» به معنی خواری و پستی اشتباه کرده اند. در گزینه 2 نیز، کلمه، «برخاست» به معنی برپاخاستن و بلند شدن است که به اشتباه «برخواست» نوشته شده است. «خواستن» به معنی تقاضا کردن است و یکی از واژه هایی است که ارزش املایی بالایی دارد و دانش آموزان باید به این واژه دقت کنند که به معنی «خاستن» و «از جا بلند شدن» نیست. حتی اگر دانش آموزی با واژه زلّت هم آشنا نباشد باید نسبت به واژه «برخواست» توجه می‌کرد.
سؤال 6:
72 درصد به درستی گزینه 2 را انتخاب کردند؛ اما 26 درصد نیز به اشتباه گزینه 3 را انتخاب کردند. همواره در طول ادوار آزمونها یکی از دام های مهم تاریخ ادبیات مربوط به غزلیات شمس تبریزی است که از آثار مولوی(جلال الدین محمد بلخی) است نه شمس! دانش آموزان به این کتاب باید دقت ویژه نمایند.
سؤال 7:
تنها 26 درصد از دانش آموزان گزینه 2 را انتخاب کردند و 31 درصد گزینه 3 و 31 درصد گزینه 4 را انتخاب کرده اند. در این سؤالات همیشه بهتر است از آرایه ای شروع کنیم که به آن تسلط داریم و سعی کنیم از راه رد گزینه به سؤال پاسخ دهیم و درگیر همه ابیات و گزینه ها نشویم. راه دیگر آن است که آرایه ای را برای شروع انتخاب کنیم که در ابیات زیادی تکرار نشده است. چون اگر با استعاره یا کنایه کار را شروع کنیم ممکن است ابیات زیادی دارای این آرایه باشند ولی آرایه حسن تعلیل یا تناقص آرایه کمیاب تری است. اگر به راه اول یعنی آرایه آسانتر برویم شاید بتوان گفت تضاد از آسان‌ترین آرایه‌هاست. تضاد آرایه سوم است، پس به دنبال مورد سوم در گزینه ها میرویم. از همین طریق به راحتی گزینه 1 و 3 حذف میشوند چون آرایه تضاد در بیت «ج» وجود ندارد. اگر به آرایه کمیاب تر هم مراجعه کنیم باز هم این دو گزینه به راحتی حذف میشود. «حسن تعلیل» به عنوان آرایه ای که در ابیات زیادی موجود نیست در مورد «ه» نیز وجود ندارد. در بین گزینه های 2 و 4 نیز اگر به دنبال آرایه آسان دیگری چون جناس برویم به وضوح مشخص است در گزینه 4 آرایة جناس وجود ندارد. «که» در هر دو مصرع حرف است. به نظر روش پاسخ دهی غلط به این سؤال از سوی دانش آموزان سبب گرفتار شدن در دام این سؤال شده است.
سؤال 9:
62 درصد از دانش آموزان به خوبی به سؤال پاسخ دادند و گزینه 2 را انتخاب کردند؛ اما 30 درصد از دانش آموزان به غلط گزینه 1 را انتخاب کردند. این درصد از دانش آموزان احتمالاً عدم تسلط بر آرایه حسن تعلیل و جناس داشتند. این افراد احتمالاً بین من و منش جناس دیده اند. کلمه «منش» در اصل من + ش به عنوان ضمیر متصل است و بخشی از کلمه نیست که بتوان آن را با من جناس دانست. در ضمن اگر دانش آموزان به یاد داشته باشند در صفحات 65 و 66 کتاب فارسی دهم، درباره حسن تعلیل آموخته بودند که اگر شاعری دلیلی غیر واقعی در بیت بیاورد خالق آرایه حسن تعلیل خواهد بود. علت حرکت آسمان را عشق دانسته و این دلیل در عالم واقع اتفاق نمی افتد پس بیت حسن تعلیل دارد و این آرایه جناس است که بیت آن را ندارد.
سؤال 16:
47 درصد از دانش آموزان به درستی گزینه 4 را انتخاب کردند و به همین میزان نیز گزینه 3 را انتخاب کردند. در این سوال درباره مفهوم بیت «ج» و مشابهت بالای آن با صورت سؤال شکی وجود ندارد. آنچه احتمالاً سبب به دام افتادن دانش آموزان شده مفهوم بیت «الف» است. در این بیت که به صورت تعمدی از سوی طراح انتخاب شده در مصرع اول گفته «درد عشق و درمانی برای بی عشقی هم در من وجود ندارد». درباره درمان ناپذیری غم عشق حرفی زده نشده. در صورتی که در گزینه «د» به وضوح درد عشق و بیمار غم عشق را بیماری لاعلاج دانسته که درمان ناپذیر است. در این سؤال نیز عدم توجه به مفهوم شعر سبب به وجود آمدن این غلط شده است. پیشنهاد میشود در این باره همه ابیات خوانده شود و به یک بیت اکتفا نشود و در ضمن به غیر از مصرع اول هر بیت، مصرع دوم آن نیز خوانده شود. محور افقی اشعار و مفهوم یک بیت در هر دو مصرع، خود نوعی راهنما برای معنا کردن بیت است. دانش آموز نباید در سؤال های قرابت و مفهوم فقط به کلمات بسنده کند. باید بیت را به صورت ساده برای خود معنا کند و مفهوم کلی آن را دریافت کند.
سؤال 17:
از میان دانش آموزان 24 درصد به درستی گزینه 1 را انتخاب کردند و 35 درصد از آنان گزینه 2 را به عنوان گزینه صحیح به اشتباه انتخاب کردند. به نظر این گروه از دانش آموزان، به جای اینکه مفهوم هر بیت را برای خود آسان کنند به کلمات تکرار شده در بیت توجه داشتند. در سؤالاتی از این دست بایستی در گام اول هر بیت را خواند و مفهوم کلی آن را در نظر گرفت نه به واسطه تکرار کلمات گزینه ای را برگزید یا رد کرد. در گزینه 1 هم توجه به دو واژه «ظاهر» سبب شده است دانش آموز به گزینه بعد مراجعه کند. در صورتی که با خواندن همان گزینه 1 می شود متوجه عدم تطابق معانی شد. اما در گزینه 2، مصرع دوم بیت دوم از بیدل دهلوی، مفهوم کمی پیچیده دارد و احتمالاً به همین دلیل این گزینه از سوی دانش آموزان انتخاب شده و مفهوم در خطر افتادن از سر عشق از آن دریافت نشده. در ضمن به صورت سؤال نیز باید دقت کرد.
الناز معتمدی- مسئول درس فارسی- گروه مستندسازی آزمون