عربی همگام با برنامه‌ی راهبردی

استثناء

نکته‌ی 1: در استثنای مفرغ با حذف الّا از جمله می‌توان به‌راحتی اعراب مستثنی را یافت.

نکته‌ی 2: در جملات منفی و سؤالی اگر جمله‌ی قبل از الِّا دارای مبتدا و خبر یا فعل و فاعل بود جمله استثنای تام است و کلمه‌ی بعد از الّا منصوب می‌شود.

نکته‌ی 3: کل و جمیع اگر قبل از الّا بیایند مستثنی‌منه هستند و کلمه‌ی ما بعد از آن مضاف‌الیه است.

نکته‌ی 3 (ویژه‌ی انسانی): ادات استثناء «غیر» و «سوی» چون دائم‌الاضافه هستند مستثنای آن‌ها مضاف‌الیه و مجرور است ولی خودشان همان اعرابی را می‌گیرند که مستثنی باید بگیرد:

ما حضر فی المدرسه غیرُ اخیک

منادی

نکته‌ی 1: کلمه‌ای که مورد خطاب واقع می‌شود اگر «ال» داشته باشد برای مذکر از حرف ندای «ایّها» و برای مؤنث از حرف ندای «ایتّها» استفاده می‌شود که در این صورت «ای و ایه» نکره‌ی مقصوده و «ها» حرف تنبیه و غیر عامل است. اسم «ال»دار بعد از آن اگر مشتق باشد صفت و اگر جامد باشد عطف بیان است که در هر دو صورت علامت آن ضمه است.

یا ایها الناسُ : جامد، عطف بیان

یا ایتها الطالبهُ: مشتق، صفت

نکته‌ی 2: جمله‌ای که منادی در آن به کار رفته است فعل آن اصولاً به صورت مخاطب یا امر آورده می‌شود.

نکته‌ی 3: در اسم مضاف به «یاء متکلم» گاهی حرف ندا و گاهی «یاء متکلم» و گاهی هر دو حذف می‌شوند و در صورت حذف «یاء متکلم» آخر منادا کسره باقی می‌ماند.

یا ربِّی! = یا ربِّ ! = ربِّ

تذکر: در منادای مضاف به «یاء متکلم» گاهی «یاء» حذف و به جای آن در آخرش به قصد تحبیب «تِ» آورده می‌شود.

یا ابی ! = یا ابتِ

نکته‌ی 4: اگر لفظ جلاله‌ی الله مورد خطاب قرار بگیرد گاهی حرف ندا از اول آن حذف و به جای آن در آخرش «م» مشدد می‌آید.

یا الله ! = اللهّم

نکته‌ی 5) هر گاه در جمله ضمایر مخاطب و فعل‌های امر و مخاطب وجود داشت می‌توان «یا» را حذف کرد.