نمایشنامه‌نویسان و گروه‌های نمایشی در ایران- گلشن اسکندری

دوستان عزیز سلام.

درسنامه‌ی زیر از کتاب‌های سبز و آبی خلاقیت نمایشی کانون، توسط خانم گلشن اسکندری، رتبه‌ی 5 منطقه‌ی 3  و دانشجوی رشته‌ی سینمای دانشگاه هنر تهران تهیه شده.

درسنامه‌ی زیر مرتبط با مباحث آزمون 24 دی که امیدواریم براتون مفید باشه.

نمایشنامه نویسان ایرانی و گروه ها و شرکت های نمایشی در ایران

محققان سابقه نمایش در ایران را از زمان اشکانیان می دانند. در این دوره سوگنامه ای نمایشی به نام یادگار زریران بر جای مانده است.

یادگار زریران بعد از اوستا، اولین کتابی است که برای گردآوری قسمتی از روایات ایرانی نوشته شده است و مربوط به قرن  3 ق.م است. خط و زبان آن پهلوی است. یادگار زریران، شرح پهلوانی و دلاوری ایران قبل از اسلام و دین داری و حمایت از دین زرتشتی است. یادگار زریران به صورت منظوم نوشته شده و اولین تعزیه نامه ی ایرانی است.

داستان یادگار زریران: جنگ پادشاه ایران (گشتاسب) با پادشاه خیونان (ارجاست) است.

اولین آشنایی ایران با تئاتر غربی با تاسیس دارالفنون در سال 1266ه.ق آغاز شد. این مدرسه به همت امیر کبیر و نقشه میرزا رضا مهندس بنیانگذاری شد و تالار آن به همت مزین الدوله نقاشباشی افتتاح شد.

مزین الدوله برای اولین بار نمایش نامه مردم گریز از مولیر در سالن دارالفنون اجرا کرد.

گروه ها و شرکت های نمایشی

شرکت تئاتر ملی ← عبدالکریم محقق الدوله (اجرای نمایش غیر سنتی) اجرای آثار مولیر

شرکت فرهنگ ← عبدالکریم محقق الدوله ( نخستین گروه نمایش های غیر سنتی ایران است) نمایش ها جنبه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی داشتند.

سازمان پرورش افکار ← سید علی نصر (1318) از کارهای این گروه تاسیس هنرستان هنر پیشگی بود.

مهمترین اقدام سید علی نصر تاسیس هنرستان هنر پیشگی در سال 1318 است. 

کلوپ موزیکال ← علنقی وزیری (1302) نمایش ها به شکل موزیکال اجرا شد.

انجمن اخوت ← پانتومیم فعالیت عمده این گروه بود. 

تئاتر سنگلج یا تالار 25 شهریور در سال 1343 با هدف اجرای نمایش های ایرانی تاسیس شد.

تالار وحدت یا تالار رودکی در سال 1346 تاسیس شد. اولین نمایشی که اجرا شد زال و رودابه اثر ثمین باغچه بان بود.  

میرزا فتعلی آخوندزاده

کتاب تمثیلات او از شش نمایشنامه و یک داستان تشکیل شده است.

نمایشنامه های تمثیلات به صورت کمدی های انتقادی نوشته شده است. در این نمایشنامه ها، اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران در آن زمان روایت شده است.

میزا فتعلی آخوند زاده، اولین سازنده قالب های نمایش در ایران است. او نخستین کسی است که زن را به عنوان یک شخص زنده به ادبیات آورد.

بهترین اثر آخوند زاده نمایشنامه سرگذشت مرد خسیس حاجی قره است. مضمون بیشتر آثار او، خرافه پرستی، جهل و انتقاد از اوضاع زمانه ی آن زمان ایران است.

نکته: آخوندزاده اولین نمایشنامه نویس به شیوه اروپایی در ایران است و اولین کسی است که نقد نویسی در ایران را پایه گذاری کرد. آثار آخوندزاده به ثاتیر از آثار مولیر و به شیوه انتقادی نوشته شده اند.

میرزا آقا تبریزی

تبریزی، اولین نمایشنامه نویس فارسی زبان  است. تبریزی خالق کمدیهای سیاه از آن دوران است.

آثار میرزا آقا تبریزی: سرگذشت اشرف خان حاکم عربستان / طریقه حکومت زمان خان بروجردی / حاجی مرشد کیمیاگر.

کمال الوزاره محمودی

محمودی تصویرگر زندگی مردم عوام در جامعه معاصر خویش بود. او اولین نویسنده ای بود که به درون مایه ناهمزمانی فرهنگی مردم ایران با موقعیت موجودشان می پرداخت.

آثار محمودی: مقصر کیست / طبیب اجباری / استاد نوروز پینه دوز

 مویدالممالک فکری ارشادی

نمایشنامه سرگذشت یک روزنامه نگار از فکری ارشادی به شیوه کمدی تراژدی است در واقع نخستین نمایشنامه ای است که این خصلت را دارد.

نمایش نامه عشق در پیری او برای نخستین بار به شیوه نمایش در نمایش مطرح شد.

نمایشنامه های فکری ارشادی در ارتباط با وقایع سیاسی و اجتماعی هستند. آثار فکری ارشادی: حکام قدیم حکام جدید / سرگذشت یک روزنامه نگار / عشق در پیری

 میرزاده عشقی

میرزاده عشقی قطعه کفن سیاه را در دفاع از مظلومیت زنان نوشته است. این قطعه فضای دراماتیک دارد.

رستاخیز شهریاران ایران، نخستین نمایشنامه منظوم ایرانی است که در زبان فارسی سروده و به نمایش در آمد.

 حسن مقدم

حسن مقدم در نمایشنامه جعفرخان از فرنگ برگشته غرب زدگی را به ریشخند می گیرد. او در این نمایشنامه به محکوم کردن بی فرهنگی و سطحی بودن پرداخته است.

ذبیح بهروز

نمایشنامه شب فردوسی از ذبیح بهروز در تجلیل از شاعر بزرگ و حماسه سرای ایرانی فردوسی است.

در راه مهر او در توصیف و بازنمودن عرفان ایرانی است.

سید علی نصر

نصر پدر تئاتر ایران است.

علی نصر گروه کمدی ایران در سال 1304 تاسیس کرد.

علی نصر برای اولین بار وسایل گریم را از خارج خریداری کرد و به ایران آورد.

کمدی ایران اولین موسسه نمایشی است که با اصول و مقدمات صحیح شروع به کار کرد. نمایشنامه هایی که در کمدی ایران به اجرا در آمد با مضامین اجتماعی و انتقادی همراه بود. در کمدی ایران زنان برای نخستین بار به ایفای نقش پرداختند.

آثار سید علی نصر: گلنار و نوروز / سه خواهر خجول / اپرت قوزی / عروسی اجباری

اکبر رادی

سبک رادی آمیزه ای از ناتورالیسم و رئالیسم است. او واقعیت های ظاهری محیط پیرامون خویش را بیان می کند.

شمال ایران و گیلان مکان بیشتر نمایشنامه های رادی است. در نمایشنامه های رادی، منازل دور دست، مزارع وسیع، سب انزوا و فاصله فرهنگی بین شهر و روستا می شود. این مناطق دورافتاده و منزوی با شخصیت ها و فضای نمایشنامه هایش همخوانی دارد. 

نکته: اکبر رادی مانند آنتوان چخوف در پی واقعیت های آرام و خاموش است. 

آثار رادی: مرگ در پاییز / افول / ارثیه ی ایرانی / در مه بخوان / هاملت با سالاد فصل / شب روی سنگ فرش خیس / آهسته با گل سرخ / صیادان / لبخند باشکوه آقای گیل

رضا کمال شهرزاد

او کمدی موزیکال را در سال 1338 تاسیس کرد. 

ویژگی های آثار کمال شهرزاد: شیوه استفاده از زبان به عنوان عنصر مهم در ادبیات نمایشی و طرح شخصیت زن به عنوان شخصیت محوری است. 

آثار کمال شهرزاد: پریچهر و پریزاد / مجسمه مرمر / گل های حرم / زردشت

عبدالحسین نوشین

نمایشنامه خروس سحر نوشین توجه به احیای تئاتر اصیل ایرانی است. آثار نوشین: لاله / آدم بزرگ / میرزا حسن / استکان شکسته / خان و دیگران

 علی نصیریان

علی نصیریان نمایشنامه افعی طلایی را با الهام از داش آکل از صادق هدایت نوشته است.

برخی از آثار نصیریان به شکل نمایشنامه های روحوضی و سیاه بازی نوشته شده است. مانند: استعمال دخانیات ممنوع / بنگاه تیاترال / پهلوان کچل / سلطان و سیاه

 برخی دیگر از آثار نصیریان به بهرگیری از فرهنگ عامه نوشته شده است. مانند: افعی طلایی و بلبل سرگشته

برخی دیگر از آثارش دارای زمینه های واقعگرایانه و اجتماعی است. مانند: هالو / لونه شغال

 ارسلان پویا

آثار پویا نگرش باستانگرایی و رجعت به فرهنگ باستانی ایرانی را دارد. زمینه آثار پویا، اسطوره های باستان مانند آرش کمانگیر و آناهیتا و وقایع و رخدادهای مربوط به شخصیت های تاریخی مانند کمبوجیه و افشین و اتفاقات معاصر مانند انقلاب مشروطه است.

آثار ارسلان پویا: تراژدی افشین / تراژدی کمبوجیه / آرش تیرانداز / تازیانه بهرام / رستاخیز تبریز

اسماعیل خلج

لوکیشن بیشتر آثهر خلج فضای قهوه خانه ها و مراکز اجتماعی تفریحی جنوب شهر و محلات پایین شهر و حاشیه شهرهای بزرگ بود. کاراکترهای او در جهانی به سر می برند که همه چیز اتفاقی است. هیچکس به عهد خود وفا نمی کند. آدم ها در پایان یا گم می شوند یا می شکنند یا در آغوش مرگ می روند. در آثار خلج، تنهایی و سرگشتگی و زندگی بدون امید به آینده دیده می شود. 

آثار خلج: قمر در عقرب / حالت چطوره مش رحیم / گلدونه خانم / پاتوغ / پا انداز /  از نو شکفتن و مرگ

بهرام بیضایی

وجه بارز آثهر بیضایی: نگرش فلسفی و تئاتر آیینی

پایه ی نگارش آثهر بیضایی: ادبیات کهن، شناخت اساطیر، مطالعه تاریخ و شاهنامه

بیضایی می گوید من در جستجوی زبانی هستم که از اساطیر و تمدن و تعزیه گرفته شده باشد.

بیضایی در نوشتن نمایشنامه هایش از تعزیه بهره گرفت. بازیگران به شیوه قراردادی در فضاهای خالی و تغییر زمان و مکان قراردادی می شد و کاراکتر و روایت داستان از بطن تاریخ گرفته می شد.

بعضی آثار بیضایی از تئاتر عروسکی و خیمه شب بازی الهام گرفته است مانند: عروسک ها / غروب در دریای غریب / قصه ماه پنهان

بعضی دیگر از آثارش از سیاه بازی الهام گرفته است. مانند: چهار صندوق / جنگ نامه غلامان

بعضی دیگر از آثارش از قصه های عامیانه گرفته شده است مانند: سلطان مار / دیوان بلخ / هشتمین سفر سندباد / مترسک ها در شب

سوالات مرتبط

اولین گروه نمایشی غیر سنتی ایران کدام بود؟

1) گروه سید علی نصر                        2) گروه میر سیف الدین کرمانشاهی

3) انجمن اخوت                               4) گروه عبدالکریم محقق الدوله

گزینه 1 صحیح است.

تحلیل سوال: با طلوع مشروطیت در ایران در سال 1324 ه.ق جوش و خروش عجیبی در ادبیات و فرهنگ به وجود آمد. جماعت هنرپیشگان و تئاترهای متعددی در این دوره پدید آمد. اولین اینها، تئاتر فرهنگ  بود که در عمارت مسعودیه نمایش می داد. و بعدها به وزارت فرهنگ تبدیل شد. سید علی نصر کسی است که او را پدر تئاتر ایران نامیده اند. تئاتر دومی، تیاتر ملی نام داشت که سید علی نصر عضو آن بود. این تیاتر را سید عبدالکریم محقق الدوله در سال 1329 بنا کرد. مرکز فعالیت این گروه، هتل فاروس در لاله زار بود. در سال 1334 سید علی نصر کمدی ایران را تاسیس کرد و دو سال باقی بود و این موسسه اولین موسسه منظم تهران به شمار می رفت و وزارت تئاتر ایران، این تئاتر را به رسمیت شناخت.

نمایش پانتومیم در ایران، از عمده فعالیت های کدام انجمن در دوران مشروطیت بود؟

1) اخوت          2) تئاتر ملی            3) نمایش ایرانیان            4) شرکت علمیه ی فرهنگ

گزینه 1 صحیح است.

تحلیل سوال: گروه فرهنگ، بیش تر نمایش های انتقادی-سیاسی-اقتصادی را روی صحنه می برد. اخوت، اولین گروه ثبت شده ی نمایشی در دوره مشروطه بوده است. 

نخستین گروه نمایشی در ایران که به مسائل سیاسی و اقتصادی اعتراض می کرد، چه نام داشت؟

1) شرکت فرهنگ         2) شرکت تئاتر ملی        3) انجمن اخوت          4) گروه ایران جوان

گزینه 1صحیح است.

تحلیل سوال: گروه شرکت فرهنگ، در سال های آخر دوران قاجار و هم زمان با جنبش مشروطیت شکل گرفت. بانی آن عبدالکریم محقق الدوله بود. این گروه در نمایش های خود به مسائل سیاسی و اقتصادی اعتراض داشت.

آثار اکبر رادی به خصوصیات آثار کدام نمایش نامه نویس غربی نزدیک است؟

1) برشت               2) بکت                     3) چخوف                          4) گونتر گراس

گزینه 3 صحیح است.

تحلیل سوال: رئالیسم آثار اکبر رادی، را مشابه نمایش نامه های آنتوان چخوف دانسته اند. از مشهورترین آثار او لبخند باشکوه آقای گیل و هاملت با سالاد فصل و آهسته با گل سرخ و شب روی سنگفرش خیس هستند.

نخستین نمایش نامه نویس فارسی زبان ایرانی کیست؟

1) آخوند زاده                  2) تبریزی                       3) اصفهانی                     4) مرادی

گزینه 2 صحیح است.

تحلیل سوال: از مهم ترین نمایش های میرزا آقا تبریزی می توان به طریقه ی حکومت زمان خان بروجردی، کربلا رفتن شاه قلی میرزا و سرگذشت اشرف خان حاکم عربستان ره نام برد. آخوند زاده اولین ایرانی است که نمایشنامه نوشته است، اما آثارش را به زبان ترکی می نوشت.