سلام به همه دوستان!
در این مطلب قصد داریم درس هفتم دین و زندگی یازدهم انسانی را با هم مطالعه و بررسی کنیم.
فایل کامل این درسنامه به همراه تست و پاسخ تشریحی در انتهای مطلب ضمیمه شده است.
 | رتبه 9 منطقه دو کنکور انسانی 1400 دانشجوی اقتصاد دانشگاه تهران |
صفحه اینستاگرام ما
برای ارتباط بیشتر با برترها و رزرو پشتیبان ویژه، را دنبال کنید.
همچنین می توانید با شماره 0218451 داخلی 3123 تماس بگیرید.
ویژگی های این مطلب:
درسنامه جامع به همراه بررسی روابط علّت و معلولی
بررسی کامل آیات و نکات آنها
پنج تست مهم به همراه پاسخ تشریحی
میان مسئولیت های سه گانه رسول خدا(ص)، مسئولیت اول یعنی دریافت و ابلاغ وحی به مردم، با ختم نبوّت پایان می پذیرد و کتاب قرآن، آخرین کتاب آسمانی است و نیازی به آوردن کتاب جدیدی نیست.
با تدبر در آیات و روایات مطمئن و مسلّم نقل شده از پیامبر و مطالعه تاریخ اسلام در می یابیم که خداوند، امیرالمومنین علی ابن ابی طالب(ع) را به جانشینی رسول خدا(ص) و امامت بعد از ایشان منصوب فرموده و نیز امامان معصوم پس از ایشان را معرفی کرده است.
در اینجا به برخی از آیات و روایات مربوط به این مسئله می پردازیم:
۱- نزول آیه انذار: وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ (شعراء، ۲۱۴) خویشان نزدیکت را انذار کن.
نکات آیه:
۱- سه سال پس از بعثت این آیه بر پیامبر(ص) نازل شد.
۲- معرفی امام علی(ع) به عنوان جانشین پیامبر اکرم(ص) برای اولین بار، همزمان با نزول این آیه بوده است. [سراسری ریاضی ۹۸]
دعوت چهل نفر از بزرگان بنی هاشم >>>> دعوت به دین اسلام >>>> کمک خواستن برای تبلیغ و ترویج اسلام
علی رغم سه بار تکرار پیامبر(ص)، از بین مهمانان فقط حضرت علی(ع) قاطعانه اعلام آمادگی و وفاداری کرد. سپس پیامبر(ص) دست آن حضرت را در دست گرفت، بیعت ایشان را پذیرفت و به مهمانان فرمود:
همانا این برادر من ، وصی من و جانشین من در میان شما خواهد بود.
نکته حدیث: بیانگر مقام اخوّت ، مقام وصایت و مقام ولایت حضرت علی(ع)
2- نزول آیه ولایت:
إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَ هُمْ رَاكِعُونَ (مائده، ۵۵)
همانا ولیّ شما فقط خداوند و رسول او و کسانی اند که ایمان آورده اند، همان ایمان آورندگانی که نماز را برپا می دارند و در حال رکوع، زکات می دهند.
نکات آیه:
1- بیان ویژگی های ولی و سرپرست مسلمانان (مومنِ برپادارنده نمازِ زکات دهنده حین رکوع)
2- إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُه: توحید در ولایت
3- يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ: توحید عملی
۴- آیه ولایت بیانگر ضرورت پذیرش ولایت الهی و نفی حاکمیت طاغوت از دلایل ضرورت تشکیل حکومت اسلامی است.
۵- علت نزول آیه ولایت با چنین شرایطی این بود که مردم با چشم ببینند و از زبان پیامبر بشنوند تا امکان مخفی کردن آن نباشد.
پیامبر(ص) با شتاب و در حالی که آیه را می خواند و مردم را از آن آگاه می کرد، به سمت مسجد رفت و پس از پرس و جو، فقیری که انگشتری در دست داشت، به حضرت علی (ع) که در حال نماز بود اشاره کرد و به پیامبر(ص) گفت: این مرد در حال رکوع انگشتر خود را به من بخشید. مردم تکبیر گفتند و پیامبر(ص) نیز ستایش و سپاس خدا را به جا آورد.
۳- حدیث جابر:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَ أُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ... (نساء، ۵۹)
ای مومنان، از خدا اطاعت کنید و از رسول و ولیّ امرتان اطاعت کنید.
نکات آیه:
۱- أَطِيعُواْ اللّهَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَ أُوْلِي الأَمْرِ : دستور به توحید عملی
۲- کاربرد واو عطف بین پیامبر(ص) و ولی امر نشان می دهد ولی امر هم مثل پیامبر(ص) معصوم است.
۳- آیه اولی الامر مقدم بر حدیث جابر است.
پس از نزول آیه اولی الامر، جابر بن عبدالله انصاری نزد رسول خدا آمد و گفت: یا رسول الله، ما خدا و رسول او را شناخته ایم، لازم است «اولی الامر» را نیز بشناسیم.
رسول خدا(ص) فرمودند:
جابر، آنان جانشینان من و امامان مسلمانان بعد از من هستند. که نخستین آنان علی بن ابی طالب است و سپس به ترتیب حسن بن علی، حسین بن علی، علی بن الحسین، محمد بن علی؛ و تو در هنگام پیری او را خواهی دید و هر وقت او را دیدی، سلام مرا به او برسان. پس از محمد بن علی به ترتیب، جعفر بن محمد، موسی بن جعفر، علی بن موسی، محمد بن علی، علی بن محمد، حسن بن علی و پس از ایشان فرزندش می باشد که هم نام و هم کنیه من است. اوست که از نظر مردم پنهان می شود و غیبتش طولانی می گردد تا آن جا که فقط افرادی که ایمان راسخ دارند، بر عقیده به او باقی می مانند.
نکات حدیث:
۱- این حدیث بیانگر مرجعیت دینی پیامبر(ص) است و در آن به غیبت امام زمان(عج) اشاره شده است.
2- ایمان راسخ (علت) >>>>> باقی ماندن بر عقیده به امام زمان (معلول)
ارتباط میان آیه و حدیث
۱- مسلمانان باید از خداوند، پیامبر اکرم و اولی الامر اطاعت کنند.
۲- از آنجا که این سه اطاعت در کنار هم قرار گرفته اند؛ سرپیچی از هر مورد گناه و عملی حرام است.
۳- از آنجا که مصداق اولی الامر در آیه مشخص نشده، برای آگاهی مردم و اشتباه نکردن آنها لازم است که رسول خدا(ص) مصداق اولی الامر را مشخص کند.
۴- بنابر سخن پیامبر اکرم(ص) کسانی که مصداق اولی الامر هستند، عبارتند از: دوازده امام شیعیان از حضرت علی(ع) تا حضرت مهدی(عج)
۴- حدیث ثقلین: پیامبر اکرم(ص) به طور مکرر، از جمله در روزهای آخر عمر خود می فرمود:
ِإِنِّی تَارِک فِیکمُ الثَّقَلَینِ کتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیتِی مَا إِنْ تَمَسَّکتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا أبَداً وَ إِنَّهُمَا لَنْ یفْتَرِقَا حَتَّى یرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ
در میان شما دو چیز گرانبها می گذارم؛ کتاب خدا و عترتم، اهل بیتم را. اگر به این دو تمسک جویید هرگز گمراه نمی شوید. و این دو هیچ گاه از هم جدا نمی شوند تا اینکه کنار حوض کوثر بر من وارد شوند.
نکات حدیث:
۱- تمسک جستن به کتاب خدا و اهل بیت، مصداق توحید عملی است.
۲- مسدود شدن راه گمراهی برای همیشه در گرو تمسک جستن به قرآن و اهل بیت به طور هماهنگ است.
۳- إِنَّهُمَا لَنْ یفْتَرِقَا : نظر به جدایی ناپذیریِ قرآن و اهل بیت، وجود قرآن در زمان کنونی نشان می دهد که حتما یکی از اهل بیت پیامبر هم حاضر هستند و به این ترتیب، این آیه حضور حضرت مهدی(عج) را اثبات می کند.
۵- حدیث منزلت:
أنتَ مِنّی بِمَنزلةِ هارونَ مِنْ مُوسی الّا أنـّه لانَبیّ بَعدی
تو برای من به مانند هارون برای موسی هستی؛ جز اینکه بعد از من، پیامبری نیست.
نکات حدیث:
۱- حضرت علی(ع) برای پیامبر(ص) همچون هارون برای موسی(ع) مشاور، پشتیبان و شریک در امر هدایت مردم است.
۲- الّا أنّه لانَبیّ بَعدی : اشاره به ختم نبوت - مرتبط با آیه «ولکن رسول الله و خاتم النبیین»
۶- حدیث غدیر: آیه ابلاغ در حجه البلاغ (حجه الوداع) که در آخرین سال زندگی پیامبر (۱۰ هـ.ق) برگزار شد، در محلی به نام غدیر خم بر ایشان نازل گشت.
يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ (مائده، ۶۷)
ای رسول، آنچه از سوی پروردگارت بر تو نازل شده برسان، و اگر چنین نکنی، رسالتش را ادا نکرده ای، و خدا تو را از مردمان حفظ می کند؛ خداوند، کافران را هدایت نمی کند.
نکات آیه:
۱- مخاطب آیه، پیامبر(ص) می باشد.
۲- دستور به پیامبر این است که جانشینش را معرفی کند.
۳- وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ : ابلاغ این خبر برای پیامبر خطراتی از سوی بعضی از مردم (کافران) به دنبال داشت.
۴- إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ : تهدید و مجازات کسانی که فرمان خدا را نپذیرند.
۵- اهمیت این فرمان به اندازه کل رسالت پیامبر اکرم(ص) است.
بعد از نزول این آیه، پیامبر(ص) دستور داد همه توقف کنند و نماز ظهر به جا آوردند. پس از یک سخنرانی مهم و مفصل، ایشان از مردم پرسیدند:
ایها الناس من اولی الناس بالمومنین من انفسهم : ای مردم، چه کسی به مومنان از خودشان سزاوارتر است؟
گفتند: خدا و پیامبرش بر ما ولایت و سرپرستی دارند.
سپس فرمود:
من کنت مولاه فهذا علی مولاه : هرکس که من ولی و سرپرست اویم، علی نیز ولی و سرپرست اوست.
و این جمله را سه بار تکرار کرد.
در پایان سخنرانی نیز از حاضران خواست که مطالب گفته شده را به غایبان برسانند. پس از آن، مردم برای عرض تبریک و شادباش به سوی امام آمدند و با وی بیعت کردند.
آیه تطهیر: روزی رسول خدا، حضرت فاطمه(س)، امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را کنار خود نشاند و برای آنان این گونه دعا کرد: «خدایا! اینان اهل بیت من اند؛ آنان را از هر پلیدی و ناپاکی حفظ کن!»
در همین زمان فرشته وحی آمد و آیه تطهیر را قرائت کرد:
إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا (احزاب، ۳۳)
همانا خدا اراده کرد که دور گرداند از شما اهل بیت پلیدی و ناپاکی را و شما را کاملا پاک و طاهر قرار دهد.
نکات آیه:
۱- این آیه تعداد خاصی از خانواده پیامبر را در بر می گیرد که مقام عصمت دارند و شامل سایر بستگان پیامبر نمی شود.
۲- چون این تعداد خاص معصوم اند، سخن و عمل آنان، مطابق با دین و بیان کننده دستورات الهی است.
۳- از آنجا که در زمان نزول این آیه از میان اهل بیت فقط امام علی، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین حضور داشتند، در این واقعه تنها نام این چهار بزرگوار ذکر شده است. در سخنان دیگر پیامبر(ص)، امامان بعدی هم جزء اهل بیت شمرده شده اند.
نکته: پیامبر اکرم(ص) برای آگاهی مردم از این موضوع، مدت ها هر روز صبح، هنگام رفتن به مسجد از در خانه حضرت فاطمه(س) می گذشت و اهل خانه را «اهل بیت» صدا می زد و آیه تطهیر را می خواند.
نتیجه گیری:
با بررسی این آیات و احادیثی که گفته شد، روشن می شود:
الف) پیامبر اکرم با هدایت و راهنمایی خدا، حضرت علی و یازده فرزند ایشان را به جانشینی خود معرفی کرده است و آنان عهده دار مسئولیت امامت اند.
ب) لازمه این مرتبه از جانشینی، علم کامل و عصمت از گناه و اشتباه است؛ همان گونه که رسول خدا(ص) این دو ویژگی را دارا بود.
ج) حضرت فاطمه(س) جزء اهل بیت است و اگرچه عهده دار امامت نبوده، اما علم و عصمت کامل دارد و پیروی از کلام و رفتار وی بر همه مسلمانان واجب و سرچشمه هدایت و رستگاری است.
تست های درس هفتم
۱- کدام مورد، مفهوم مناسبی برای آیه تطهیر بیان نموده است؟ (سراسری انسانی ۹۹)
۱) آنچه از سوی پروردگارت بر تو نازل شده را به مردم برسان و خداوند تو را از مردمان حفظ می کند.
۲) آنچه به سوی تو از طرف پروردگارت فرستاده شد برسان و خداوند تو را از آسیب مردمان مراقبت می کند.
۳) همانا خدا اراده کرد که دور گرداند از شما اهل بیت پلیدی و ناپاکی را و شما را کاملا پاک و طاهر قرار داد.
۴) به درستی خداوند اراده کرده است که از اهل بیت پلیدی و ناپاکی را دور گرداند و شما تطهیرکننده ایشان می باشید.
۲- سه سال پس از بعثت پیامبر اکرم(ص) از سوی خداوند متعال چه فرمانی صادر شد و پیامد این دستور چه بود؟ (سراسری تجربی ۹۹)
۱) وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ - پیامبر (ص) خویشان خود را به دین اسلام دعوت کرد و حضرت علی را به عنوان جانشین خودش معرفی نمود.
۲) أَطِيعُواْ اللّهَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ - پیامبر (ص) خویشان خود را به دین اسلام دعوت کرد و حضرت علی را به عنوان جانشین خودش معرفی نمود.
۳) وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ - خداوند به پیامبر(ص) فرمود خویشان خود را انذار بده و به آنها ابلاغ کن که از خداوند و رسولش اطاعت کنند.
۴) أَطِيعُواْ اللّهَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ - خداوند به پیامبر(ص) فرمود خویشان خود را انذار بده و به آنها ابلاغ کن که از خداوند و رسولش اطاعت کنند.
۳- کدام عبارت، با اعلام ولایت حضرت علی(ع) از جانب رسول خدا(ص) مرتبط می باشد، تا امکان مخفی کردن آن توسط مردم نباشد؟ (سراسری زبان ۹۹)
۱) لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ
۲) مَا إِنْ تَمَسَّکتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا أبَداً
۳) وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ
۴) فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ
۴- پیامبر گرامی اسلام (ص) در تبیین کدام آیه شریفه، حضرت مهدی(عج) را به مسلمانان معرفی کرده بودند؟ (سراسری تجربی ۹۷)
۱) إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ
۲) ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّرًا نِعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلَى قَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ
۳) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَ أُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ
۴) إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا
5- در پاسخ به ادعای آنان که می گویند: «قرآن کریم و پیامبر اسلام، راه تداوم مسئولیت های رسالت پس از رحلت جانگداز پیامبر را مسکوت گذاشته اند.» کدام استدلال راهگشا است؟ (آزمون کانون، ۲۹ آذر ۹۸)
۱) اساساً نیاز به تعلیم و تبیین دین و برپایی حکومت، هیچ گاه تمام شدنی نیست.
۲) نیاز به معلم و حاکمی که بتواند مانند پیامبر، راه ایشان را ادامه دهد، روزافزون است.
۳) عدم التفات به ولایت و حکومت اسلامی و تعلیم دین الهی، آشکارکننده نقص دین است.
۴) جامعه همواره به مسئولیت های پیامبر(ص) نیازمند و وابسته است.
پاسخ تشریحی
۱- گزینه ۳؛ خداوند در آیه تطهیر می فرماید: «إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا : همانا خداوند اراده کرده است که از شما اهل بیت پلیدی و ناپاکی را دور گرداند و شما را کاملا پاک و طاهر قرار دهد.»
۲- گزینه ۱؛ آیه انذار سه سال بعد از بعثت پیامبر نازل شد و پیامبر خویشان خود را به دین اسلام دعوت کرد و حضرت علی(ع) را به عنوان برادر، جانشین و وصی خود قرار داد و معرفی کرد.
۳- گزینه ۳؛ نزول آیه ولایت (إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَ هُمْ رَاكِعُونَ) در شرایطی خاص و اعلام ولایت حضرت علی(ع) از جانب رسول خدا پس از نزول این آیه، برای آن بود که مردم با چشم ببینند و از زبان پیامبر بشنوند تا امکان مخفی کردن آن نباشد.
۴- گزینه ۳؛ رسول گرامی اسلام در تبیین آیه ۵۹ سوره نساء (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَ أُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ) و معرفی مصادیق اولی الامر به جابر بن عبدالله انصاری، حضرت مهدی(عج) را به مسلمانان معرفی فرموده است.
5- گزینه ۳؛ فرضیه سکوت قرآن و پیامبر(ص) نسبت به تداوم مسئولیت های رسالت پس از پیامبر از آن جهت باطل است که اسلام کامل ترین دین است و بی توجهی (عدم التفات) به این مسئولیت ها نشان دهنده نقص آن است.
تهیه کننده :
سپاس از توجه شما
