گام شناسی_خلاقیت موسیقی_گلشن اسکندری

گام شناسی

منبع: کتاب خلاقیت موسیقی کانون قلم چی

آزمون 21 آبان ماه 1400

گلشن اسکندری رتبه 5 منطقه سه دانشجوی سینما دانشگاه هنر تهران

گام

نام درجات گام دیاتونیک

■ نت یا درجه اول هر گام دیاتونیک را پایه گویند (Tonic)

■ نت یا درجه دوم هر گام دیاتونیک را رو پایه گویند ( Supertonic)

■ نت یا درجه سوم هر گام دیاتونیک را میانه گویند(Mediant)

■ نت یا درجه چهارم هر گام دیاتونیک را زیر نمایان گویند(Subdominant)

■ نت یا درجه پنجم هر گام دیاتونیک را نمایان گویند(Dominant)

■ نت یا درجه ششم هر گام دیاتونیک را رو نمایان(میانه زیرین)گویند(Submediant)

■ نت یا درجه هفتم هر گام دیاتونیک را محسوس گویند(Leading note)

■ نت یا درجه هشتم هر گام دیاتونیک را هنگام گویند(Octave)

دانگ (تتراکورد) : هر گام دیاتونیک از دو قسمت تشکیل شده است که هر قسمت را دانگ می نامند. هر دانگ از چهار نت تشکیل شده است که فاصله نت اول تا چهارم، چهارم درست(2/5پرده) است. بین دو دانگ فاصله یک پرده ای است.

گام دیاتونیک : گامی که از پرده و نیم پرده های دیاتونیک تشکیل شده باشد،متشکل از هشت نت است و صدای هشتم تکرار صدای اول در فاصله اکتاو است.

گام کروماتیک (تمام نیم پرده/دودکافونیک) : گامی که از هفت نیم پرده دیاتونیک و پنج نیم پرده کروماتیک تشکیل شده است در این گام صدای آخر تکرار صدای اول در فاصله اکتاو است. این گام از ابداعات آرنولد شئونبرگ آهنگساز اکسپرسیونیستی آلمانی است.

گام تمام پرده (whol-tone) :

گامی که نیم پرده ندارد و فاصله تمام نت های آن یک پرده است.این گام از ابداعات کلود دبوسی آهنگساز مکتب امپرسیونیسم فرانسه است. گام تمام پرده متشکل از هفت نت است که صدای هفتم تکرار صدای اول در فاصله ی اکتاو است.

گام پنتا تونیک :

گامی که متشکل از شش نت است که صدای ششم تکرار صدای اول در فاصله اکتاو است. این گام در موسیقی شرق دور 

متداول است. در این گام فاصله درجه چهارم و هفتم همواره چهارم افزوده است. در این گام درجه چهارم و هفتم تغییر می کند.در این گام شاهد فاصله یک و نیم پرده ای هستیم.

مد کلیسایی ایونین الگوی گام ماژور است. این الگو مبنای تمام گام های ماژور است در این الگو بین درجات سوم-چهارم-هفتم و هشتم همیشه نیم پرده فاصله است.

گام های ماژور : ماژور دیز دار- ماژور بمل دار

گام های ماژور دیز دار : 

توالی دیزها : اگر از هر نت یک گام ماژور به دست آوریم، ترتیب نت هایی که دیز خواهند گرفت به صورت زیر است : توجه شود که فاصله بین این نت ها همواره پنجم درست (3/5پرده) است.

fa→Do→Sol→Re→La→Mi→Si

تشخیص نام گام از روی علایم سرکلید در گام های ماژور دیز دار:

نکته : در گام های ماژور دیز دار برای به دست آوردن نام گام باید از آخرین دیز داده شده یک فاصله دوم کوچک (نیم پرده) بالا رفته تا به نام گام رسیم.

تشخیص علایم سر کلید از روی نام گام ماژور دیزدار : 

در گام های ماژور دیزدار، برای به دست آوردن علایم سرکلید باید از نام گام یک فاصله دوم کوچک (نیم پرده) پایین بیاییم به آخرین دیز سر کلید می رسیم. سپس براساس توالی دیزها مابقی دیزها را به دست می آوریم.

گام های ماژور بمل دار : 

توالی بمل ها (توجه : توالی بمل ها عکس توالی دیزها است).

Si→Mi→La→Re→Sol→Do→fa

نکته : بین این نت ها فاصله چهارم درست است ولی بین توالی نت های ماژور دیزدار فاصله پنجم درست است.

تشخیص نام گام از روی علایم سر کلید در گام های ماژور بمل دار :

برای به دست آوردن نام گام ماژور بمل دار دو روش داریم. روش اول کافیست به بمل ماقبل آخر نگاه کنیم. روش دوم اینکه یک فاصله چهارم درست (2/5پرده)از آخرین بمل پایین بیاییم.

تشخیص علایم سر کلید از روی نام گام های ماژور بمل دار : 

برای به دست آوردن علایم سرکلید اینجا هم دو روش داریم این که بدانیم نام گام، همان بمل ما قبل آخر است و اگر توالی بمل ها را در نظر بگیریم آخرین بمل را میتوان پیدا کرد یا اینکه از نام گام یک فاصله چهارم درست بالا برویم تا به آخرین بمل برسیم سپس طبق توالی بمل ها مابقی بمل ها را به دست می آوریم.

نکته فوق العاده مهم در مورد گام های ماژور :

گام های ماژور بمل دار = فا ماژور(1)- سی بمل ماژور(2)- می بمل ماژور(3)- لا بمل ماژور(4)- ر بمل ماژور(5)- سل بمل ماژور(6)- دو بمل ماژور(7)

گام های ماژور دیز دار = سل ماژور(1)- ر ماژور(2)- لا ماژور (3)- می ماژور(4)- سی ماژور(5)- فا دیز ماژور(6)- دو دیز ماژور(7)

نکته : اگر گامی پسوند داشت با توجه به پسوندش در دسته ی ماژور های دیزدار یا بمل دار قرار میگیرد. اگر گامی پسوند نداشت جزء گام های ماژور دیزدار خواهد بود. گام فا ماژور پسوند ندارد اما جزء ماژور بمل دار قرار میگیرد و استثنا است.

خانواده گام های مینور :

 مینور طبیعی (نسبی) یا مینور تئوریک یا مینور آنتیک

 مینور هارمونیک (هماهنگ)

 مینور ملودیک (نغمگی)

مینور طبیعی : مد آئولین در مدهای کلیسایی الگوی گام های مینور طبیعی است. 

مینور هارمونیک : هرگاه درجه هفتم یک گام مینور طبیعی را نیم پرده کروماتیک زیرتر کنیم، گام مینور هارمونیک به دست می آید.

مینور ملودیک : هرگاه درجه ششم و هفتم یک گام مینور طبیعی را نیم پرده کروماتیک زیرتر کنیم، گام مینور ملودیک به دست می آید.

نکته : هرگاه بین درجات سوم و چهارم یک گام نیم پرده فاصله باشد حتما ماژور است.

نکته : هرگاه بین درجات هفتم و هشتم یک گام یک پرده فاصله باشد حتما مینور طبیعی است.

نکته : هرگاه بین درجات ششم و هفتم یک گام یک و نیم پرده فاصله باشد حتما مینور هارمونیک است.

نکته : اگر این سه الگو در گامی صدق نکرد حتما مینور ملودیک است.

 ۶ تست از مبحث گام شناسی در موسیقی

منبع: کتاب آبی خلاقیت موسیقی کانون قلم چی

درجات مدال در گام مینور نسبی سل ماژور کدام است؟

1) می، لا، سی                                     2) سل، دو، ر

3) می، لادیز، سی دیز                            4) سل، دو دیز، ر

گزینه 1 صحیح است.

تحلیل سوال: درجات مدال: درجات دوم، سوم، ششم و هفتم یک گام هستند. ابتدا مینور نسبی گام سل ماژور را به دست می آوریم.

درجات تنال گام سی ماژور چیست؟

1) سی، دودیز، فادیز                                             2) سی، می، فادیز

3) دودیز، ردیز، سل دیز                                        4) ردیز، سل دیز، لادیز

گزینه 2 صحیح است.

تحلیل سوال:

درجات تنال ← درجات اول،چهارم، پنجم و هشتم یک گام است. در جات تنال در گام سی ماژور: سی، می، فادیز است.

نکته: درجات تنال به نوعی صدای مرکزی را تثبیت و تقویت می کنند و این کار موجب از روبط میان آنها و اصوات هارمونیک شان می باشد.

درجه ساب دومینانت در گام فا دیز مینور کدام است؟

1) ر دیز                 2) سی دیز                    3) ر                    4) سی

گزینه4صحیح است.

تحلیل سوال: نت یا درجه چهارم هر گام دیاتونیک را زیر نمایان گویند(Subdominant).

سر کلید فادیز، دودیز، سل دیز، ردیز کدام گام ها را نشان می دهد؟

1) سی ماژور - سل دبز مینور                             2) دو دیز ماژور - لا دیز مینور

3) می ماژور - دو دیز مینور                              4) رماژور - سی مینور

گزینه 3 صحیح است.

تحلیل سوال: برای اینکه نت تونیک را پیدا کنیم، آخرین دیز را نیم پرده بالا می بریم. ر دیز آخرین سر کلید است آن را نیم پرده بالت برده به می  ماژور می رسیم. مینور نسبی می ماژور: از نام گام (می ماژور) یک فاصله سوم کوچک ( 5/1) پرده پایین می آییم و به نت شروع یا نام مینور نسبی گام ماژور می رسیم.

فاصله چهارم افزوده از درجه ششم گام سل مینور هارمونیک، کدام است؟

1) لابمل                      2) سی بمل                    3) لادیز                        4) لا

گزینه 4 صحیح است.

تحلیل سوال: درجه ششم گام سل مینور هارمونیک نت می بمل است. فاصله ی چهارم افزوده ی آن (لا بکار) است.

فواصل کدام یک از  گام های زیر مشابه فواصل مد فریژن است؟

1) گام مینور هارمونیکی که درجه هفتم آن نیم پرده بم تر است.

2) گام ماژوری که درجه دوم و ششم آن نیم پرده بم تر است.

3) گام مینور تئوریکی که درجه دوم آن نیم پرده بم تر است.

4) گام ماژوری که درجه سوم  و هفتم آن نیم پرده زیرتر است.

گزینه 3 صحیح است.

تحلیل سوال: مد فریژن، گام مینور تئوریکی است که درجه دومش نیم پرده بم تر است.