. آیا می‌توان با هوش‌تر شد؟ (قسمت دوم)

در قسمت قبلی از شواهدی گفتیم که نشان‌دهنده امکان افزایش و تقویت هوش است. چنانچه، از سال 1932 که هوش افراد به طور منظم، اندازه‌گیری و ثبت شده، میانگین هوش بشر افزایش داشته است. در آمریکا، میانگین هوش افراد در 60 سال گذشته، 18 امتیاز افزایش یافته است. پژوهش‌های بسیاری انجام شده که مشخص شود که چگونه هوش انسان افزایش می‌یابد و چه دلایلی در افزایش آن اثرگذار است.

ریچارد نیسبت[1]، یکی از این محققان است. او در کتاب «هوش و نحوه کسب آن[2]» به تشریح عوامل و محرک‌هایی می‌پردازد که باعث افزایش سطح هوش و توانایی‌های مغز افراد می‌شود. به گفته او، در حال حاضر، محرک‌هایی در جامعه وجود دارد که هوش را تقویت می‌کنند. به عنوان مثال، پازلی که چند سال پیش، رستوران مک‌دونالد در بسته غذای کودکان قرار می‌داد، بسیار دشوارتر از پازل‌هایی بود که حتی برای سنجش هوش کودکان نابغه طراحی شده بود.

نیسبت همچنین بیان می‌کند که برخی از «عوامل فزاینده محیطی» وجود دارند که باعث می‌شوند یک تفاوت کوچک در ژن فرد، باعث افزایش چندبرابری هوش شود. به عنوان مثال، همانطور که یک کودک بلندقد در یادگیری بسکتبال، بسیار سریع‌تر از کودک کوتاه‌قد پیشرفت خواهد کرد، کودکان کنجکاو نیز، هوششان سریع‌تر افزایش می‌یابد. شاید تنها یک تفاوت ژنتیکی کوچک باعث شده باشد که یک کودک کنجکاوتر از همسالان خود شود، اما در محیطی که به این کنجکاوی پاداش می‌دهد، او به سرعت مسیر ترقی را طی خواهد کرد.

یکی دیگر از عوامل محیطی تقویت‌کننده هوش، شرایط اجتماعی-اقتصادی است. این موضوع هم از نظر محیط اجتماعی فرد و هم از نظر محیط خانوادگی فرد اهمیت دارد. به عنوان مثال، کودکانی که در خانواده‌های با سطح تحصیلات بالا رشد می‌کنند، معمولا باهوش‌تر می‌شوند. شرایط اقتصادی هم به همین شکل است. معمولا هوش کودکانی که در خانواده‌های مرفه بزرگ شده‌اند، بیشتر از میانگین است. حتی اگر یک کودک به وسیله یک خانواده مرفه به فرزندخواندگی قبول شود، هوش او به مرور زمان افزایش می‌یابد (و ویژگی‌های ارثی و ژن‌های او، کمرنگ‌تر از قبل می‌شود). دلیل این موضوع، فراهم بودن امکانات بیشتر برای کودکان است.

در سال 2013 هم تحقیق کاملی روی 37هزار شرکت‌کننده انجام شد. نتیجه آن بود که تغذیه روی هوش اثر می‌گذارد. افزودن اسیدهای چرب به غذای زنان باردار، مادران شیرده و نوزادان باعث شد تا هوش کودکان افزایش یابد. مطالعه روی مواد مغذی مانند آهن و ویتامین‌های خانواده B هم همین نتیجه را داشت، اما هنوز این موضوع نیازمند تحقیقات بیشتری است و نمی‌توان هم‌اکنون رژیم‌های تغذیه‌ای را مملو از آهن و ویتامین B کرد.

کودکانی که از خانواده‌های فقیر می‌آمدند، نقش پیش‌دبستانی در افزایش هوش آنها بسیار قابل ملاحظه بود. دلیل آن است که این کودکان، در خانه دسترسی به ابزارهای آموزشی کافی ندارند. از این رو، در مطالعه انجام شده، فراهم بودن ابزارهای آموزشی مختلف، کتاب‌ها و پازل‌ها و معماهای گوناگون هم از آن دسته از عوامل محیطی بودند که هوش را تقویت می‌کردند. حرف زدن و کتاب خواندن برای کودکان 4 ساله و زیر 4 سال نیز از عوامل افزایش هوش بودند. البته پس از 4 سالگی، کتاب خواندن برای کودک، باعث افزایش هوش او نمی‌شود، ولی همچنان مهارت‌های زبانی او را بهبود می‌بخشد. در سن سالگی نیز می‌توان با کودک در مورد نام وسایل مختلف خانه و کاربرد آنها صحبت کرد تا مغزش تقویت شود. در نهایت نیز، ثبت‌نام در پیش‌دبستانی‌هایی که زبان‌های خارجی به کودکان آموزش داده می‌شوند، باعث افزایش چشمگیر هوش آنها می‌گردد. البته بسیاری از این عوامل را می‌توان در خانواده‌های مرفه پیدا کرد و به همین دلیل نقش آنها در پرورش کودکان مرفه، کمتر است.

[1] Richard Nisbett

[2] Intelligence and How to Get It

منبع:

Brown, Peter;  Roediger, Henry; McDaniel, Mark. make it stick:The Science of Successful Learning. London: The Belknap Press Of Harvard University Press, 2014. pp. 174-176.