سری مقالات 50 ایده روانشناسی-ایده 38 ام، خواب و رویا

چرا ما در خواب چندین بار وارد دنیایی خیالی می­ شویم؟ چرا از دید ما وقایعی خیالی اتفاق می ­افتند و رفتارهای خیالی انجام می­ دهیم؟ این موارد چه معنایی دارند؟ آیا موارد ذکر شده دروازه‌ای به ناخودآگاه ما هستند؟ آیا واقعاً ­می­ توانیم خواب ­هایمان را تعبیر کنیم؟

خواب بازتاب امواج زندگی ناخودآگاه در بستر خیال است.

هـ. امیل، 1989

خواب [1]REM. اکثر افراد هر شب به مدت یک یا دو ساعت چند نوع خواب می­ بینند، اما اکثر خواب­ها کاملاً فراموش می­ شوند و به همین دلیل بعضی‌ها ادعا می­ کنند که خوابی ندیده ­اند. محققان دریافته­ اند که اگر افراد، دقیقاً بعد از یک جلسه خواب، با حرکت سریع چشم (REM) بیدار شوند، بسیاری از آن­ها می‌توانند خواب­ هایشان را با جزئیات زیاد به یاد بیاورند. کسی که از خواب REM بیدار می­ شود، تقریباً همیشه ادعا می­کند که خواب دیده است و اغلب آن را با جزئیات زیاد به خاطر می ­آورد. این گزارش­ ها نشان می­دهد که افراد در حین خواب آگاه هستند، اگرچه همیشه این تجربه را ندارند. مطالعات امواج مغزی نشان می­ دهد که ما بسیار فعال هستیم.

انواع خواب‌ها. گفته مي‌شود كه کلمه‌ي «خواب» از کلمات «شادی» و «موسیقی» مشتق شده است. بسیاری از مردم در مورد انواع مختلف خواب­ ها صحبت می­کنند: از خواب ­های بسيار واضح اما در عين حال مبهم؛ تا کابوس­ ها و خواب­ های دوست داشتنی.

کودکان 3 تا 8 ساله اغلب از کابوس‌های شبانه گله می­کنند، اما به نظر می ­رسد قبل از 3 یا 4 سالگی کابوس نمی ­بینند. بسیاری از افراد می­ گویند که خواب ­هایشان تکراری است، که از برخی از آن­ ها می­ ترسند و شوق دیدن برخی دیگر را دارند.

بعضی معتقدند که خواب‌هایشان مثل خواب‌های پیامبران است. تقریباً دو سوم از مردم ادعا می­کنند که خواب های دژاوو (آشناپنداري) دیده ­اند.

مطمئناً خواب‌های فرافرهنگی زیادی برای همه‌ي مردم در همه‌ي زمان­ ها اتفاق می ­افتد. پرواز کردن در خواب امر رایجی است: مردم اظهار مي‌كنند که می ­توانند مانند یک پرنده پرواز کنند، شايد مثل شناي پروانه‌ي يك شناگر. برخی خواب سقوط می­ بینند که در آن از ساختمان بلندی به پایین یا به درون چاله­ ی تاریکی برای مدتی بسیار طولانی سقوط می­ کنند. یا صرفاً در خواب چندین و چند بار سقوط ­می­ کنند. بسیاری از افراد در خواب خود را می بینند که ناگهان برهنه می­ شوند و به این دلیل در مقابل دیگران شرمگین می­ شوند. رویای تعقیب نیز رایج است که در آن اغلب فرد به طرز بی­ رحمانه­ای توسط دیگران تعقیب می­ شود یا برعکس، خودشان کسی را تعقیب می‌‌کنند. برخی از دانش ­آموزان خواب امتحان دادن را می ­بینند و با این‌ که چند ­بار سؤال‌ها را می­ خوانند، نمی­ توانند پاسخ ­ها را به خاطر بیاورند و بدتر از آن، سر جلسه‌ي امتحان فلج می­ شوند و نمی­ توانند چیزی بنویسند. بسیاری از مردم هم در کمال تعجب خواب می­بینند که دندانشان افتاده است.

خواب­ها صرفاً با توجه به شرایط زندگی کسی که آن خواب را دیده، معنا­دار هستند.

د. برادریب، 1987

تعبیر خواب­ها. به ناگزیر تعبیرهای مختلفی از این خواب­ ها ارائه شده است. آیا خواب دندان نشان دهنده ­ی این است که ما به جذابیت فیزیکی خود بسیار اهمیت می‌دهیم؟ شاید هم نشان ­دهنده‌ي فقدان قدرت و پیری یا نگرانی از این است که صدای شخص هرگز شنیده نمی ­شود یا همیشه نادیده گرفته می­شود. شاید دندان‌ نشانگر سلاحی شفاهی است و دلیل از بین رفتنش این است که شخص راجع به دیگران دروغ گفته است. حتی گفته شده که خواب دندان رسیدن به پول است: امید به این‌که یک پریِ دندان جادویی ظاهر خواهد شد و به شخص مقدار زیادی پول خواهد داد.

اما چگونه خواب برهنگی را تعبیر کنیم؟ آیا این نوع خواب­ ها صرفاً با آسیب‌پذیری و شرم ارتباط دارند؟ شخص اطلاعات یا رابطه‌ای را پنهان می‌کند یا کارهایی را انجام می‌دهد که نباید انجام دهد و به همین دلیل است که احساس گناه می‌کند. شاید هم بدتراز این، یعنی شخص از این می‌ترسد که دیگران متوجه شوند، آبرویش برود و او را تمسخر و تحقیر کنند. یا می­ تواند به این معنی باشد که او برای شرکت در یک آزمون یا انجام کار مهمی آمادگی ندارد؟

یکی از ویژگی­های عجیب این خواب­ها این است که شخص متوجه برهنه بودنش است، اما به نظر می‌رسد که هیچ‌کس دیگری به این موضوع توجه نمی­ کند. این نشان می­ دهد که شخص نگران است، اما احساس می­کند که این نگرانی‌ها بی­پایه و اساس هستند.

ایده‌های فروید. زیگموند فروید ادعا کرد که خواب­ ها از درگیری­ های درونی ما بین تمایلات ناخودآگاه و ممنوعیت‌ها در انجام این خواسته­ ها به‌وجود می­ آیند. بنابراین تمام خواب­ ها خواسته‌های غیرقابل تحقق را نشان می­ دهند که محتوای آن­ها به طور نمادین تغییر شکل داده است. محتوای پنهان به محتوای آشکار (موضوع اصلی خواب) تبدیل می­ شود، که برای آشکار ساختن تمایلات ناخودآگاه فرد باید آن را تفسیر و تعبیر کرد. خواب­ ها نماد یا به تعبیری استعاره­ای از احساسات واقعی ما هستند.

آرزوهاي پس رانده‌ی (کنار گذاشته شده‌ی) طی روز، شب‌ هنگام به رویا تبدیل و از این طریق بی­خطر می­شوند.

 زیگموند فروید، 1932

تعبیر خواب روش مورد علاقه‌ي فروید برای شناخت این درگیری بود و افراد را تشویق می­ کرد که خواب‌هایشان را به طور کامل برایش بگویند. از نظر او، خواب­ به گذشته و حال فرد مربوط می‌شود و از بخش­های ناشناخته‌ي درون وی به ­وجود می ­آید. خواب در باطن خود تلاشی برای ارضای خواسته ­های ناخودآگاه فرد است. خواب­ «جاده ­ای سلطنتی به سمت ناخودآگاه» است. در خواب فرآیند­های مختلفی رخ می‌دهد، مثل خلاصه‌سازی، که در آن موضوع‌ به تصاویری مجزا، مانند یک در باز یا یک رودخانه‌ي جاري عمیق تنزل پیدا می­ کند. تحلیل­گران به جایگزینی علاقه ی خاصی دارند، که در آن افراد، اشیاء و فعالیت­ های خاص جایگزین یک‌دیگر می­ شوند. مورد بعدی دگرگونی است که در آن افراد به افرادی بزرگ‌تر یا کوچک‌تر، پیرتر یا جوان­ تر، با قدرت بیش‌تر یا کم­تر تبدیل می­ شوند.

هرگز نتوانستم با این گفته­ ی فروید موافق باشم که خواب «نمایی بیرونی» است که در پس آن معنایی نهفته است؛ معنایی که از قبل شناخته شده، اما عمداً از بیان آن دریغ شده است.

 کارل یونگ، 1963

منتقدان خاطر نشان می ­کنند که اگر خواب­ ها صرفاً ارضای خواسته­ های ناخودآگاه فرد هستند، پس چرا خواب‌های منفی هم وجود دارد؟

فروید نظریه‌ي خود را براساس همان تعداد كمي از خواب­ ها (کم‌تر از 10 درصد) بنا می­ گذارد که توسط بیماران به یاد آورده و بیان شده‌اند.

در تعبیر خواب­ اعتبار زیادی وجود ندارد، زیرا درمانگرهای مختلف تعبیرهای بسیار متفاوتی را از یک خواب ارائه می ­دهند.

همان طور که یونگ خاطر­نشان کرد، به نظر می­ رسد که خواب­ ها در زمان­ها و فرهنگ­ های مختلفی، فارغ از این‌که آن فرهنگ ­ها عمیقاً سرکوب­گر هستند یا به‌طرز شگفت‌آوری آزادی خواه، محتوای مشابهی دارند.

روان­شناسی تکاملی

روان­شناسان تکاملی خاطر نشان کرده ­اند که بسیاری از خواب ­ها درباره‌ی تهدید و خطر هستند و استدلال می‌کنند که عملکرد آن­ها نشان دادن تهدیدات واقعی و روزمره است تا ما بتوانیم با آن مواجه شويم و به تمرین واكنش‌هاي مختلفی در برابر آن­ها بپردازیم. اگر این موضوع درست بود، اکثر افراد مي‌بايست رویاهای واقع‌بینانه‌ای را در مورد تهدیدات محیطی حال یا گذشته گزارش دهند. با این حال، به نظر می­ رسد که این توضیح 3 اشکال دارد. 1. بسیاری از خواب­ها در مورد احساسات و رویدادهای مثبت هستند. 2. به نظر می­ رسد که بسیاری از خواب ­ها «پردازش» اطلاعاتی است که در آن روز یا چند روز گذشته اتفاق افتاده و لزوماً استرس‌آمیز یا تهدید‌آمیز نبوده ­است. 3. هنوز مشخص نیست که چطور خواب دیدن واقعاً سازگاری بهتر را آموزش می­ دهد یا آن را تشویق می­ کند که یک مفهوم اصلی در روان­شناسی تکاملی است.

مطالعات فیزیکی. محققان توضیحاتی را برای خواب ارائه کرده ­اند که شامل درگیری یا تمایلات ناخودآگاه نیستند. در خواب REM ، جریانی از یاخته­ های عصبی ترشح کننده‌ي استیل کولین در پان­ها (قسمتی از مغز) فعال می­ شود که حرکات سریع چشمی را تحریک و قشر مغزی و فلج عضلانی را فعال می­ کند، که باعث می­ شود ما در خواب تصاویر مختلفی را مشاهده کنیم. حرکات چشم فردی که در حال خواب دیدن است با محتوای خوابش به شکلی منطقی رابطه دارد؛ حرکات چشم به گونه­ ای است که اگر واقعاً اتفاقی می‌افتد که فرد انتظار دارد، چشم نيز همان حرکات را انجام می ­دهد. تصاویر ایجاد شده اغلب شامل خاطرات مربوط به وقایعی است که اخیراً اتفاق افتاده‌اند یا مواردی که شخص اخیراً به آن­ها فکر کرده است.

بیمارانی که منتظر یک جراحی بزرگ هستند، ترس خود را در خوابی که دو یا سه شب قبل از عمل می­ بینند، نشان می­ دهند. این خواب ­ها به ندرت ترسشان را به طور مستقیم بیان می‌کنند و در اغلب آن­ها چاقوی جراحی یا اتاق عمل وجود ندارد. مرجع آن­ها غیر‌مستقیم و در شکلی نمادین و خلاصه شده است. خواب‌ها اغلب بیان می­ کنند که در حال حاضر مهم­ترین موضوع در زندگی فرد چیست و معمولاً مفهوم برآورده شدن خواسته‌های ناخودآگاه فرد را دربرندارد.

 چکیده‌ی مطلب-آیا خواب­ها بینشی را در باره­ی ناخودآگاه ارائه می­دهند؟-گاه‌شمار

[1] Rapid Eye Movement

--------------------------------- 

برای مشاهده قسمت های قبلی این مقاله به لینک زیر مراجعه نمایید:

سری مقالات 50 ایده روانشناسی

برای مطالعه مطالب مشابه عضو کانال سایت انگلیسی کانون شوید:

کانال سایت انگلیسی کانون

---------------------------------