در سال 2015، ميانگين نمره‌ي دانش‌آموزان مقطع چهارم جمهوری اسلامی ایران در علوم 421 بود، که از ميانگين نمره‌ي دانش‌آموزان چهار کشور بيش‌تر و از ميانگين نمره‌ي دانش‌آموزان 44 کشور کمتر بود. ميانگين نمره‌ي دانش‌آموزان پايه‌ي هشتم جمهوری اسلامی ایران در علوم 456 بود، که از ميانگين نمره‌ي دانش‌آموزان هشت کشور شرکت کننده بيش‌تر و از ميانگين نمره‌ي دانش‌آموزان 27 کشور کمتر بود.
آيا عملکرد دانش‌آموزان جمهوری اسلامی ایران در علوم بهتر شده است؟
دانش‌آموزان پايه‌ي چهارم جمهوری اسلامی ایران در ارزيابي علوم تيمز، در برخي بازه‌هاي زماني پيشرفت کرده‌اند. ميانگين نمره‌ي دانش‌آموزان مقطع چهارم جمهوری اسلامی ایران در علوم، در سال 2015 بيش‌تر از 2003 و 1995 بود (شکل 1-الف). با وجود اين، ميانگين نمره‌ي علوم در سال 2015 کمتر از سال‌های به سال 2007 يا 2011 است.
شکل 1-الف. تغييرات ميانگين نمرات علوم دانش‌آموزان مقطع چهارم جمهوری اسلامی ایران بين سال‌هاي 1995، 2003، 2007، 2011 و 2015.
بين سال‌هاي 1995 و 2015، ميانگين نمره‌ي دانش‌آموزان مقطع هشتم جمهوری اسلامی ایران در علوم از 463 به 456 تنزل يافته است (شکل 1-ب). در سال 2015، نمره‌ي ميانگين دانش‌آموزان پايه‌ي هشتم در علوم کمتر از سال 2011 بوده است، اما تفاوت چنداني بين ميانگين نمرات در سال 2015 و سال‌هاي 1999 تا 2007 وجود ندارد.
در مقطع هشتم، نمره‌ي علوم دانش‌آموزان ضعيف‌تر (صدک‌هاي 10 و 25) از سال‌هاي 1995 و 1999 تا 2015 رشد داشته است. با وجود اين، بين دانش‌آموزان همه‌ي صدک‌های مورد نظر (صدک‌های 10 و 25، 75 و 90) نمرات سال 2015 تفاوت زيادي با سال 2011 نداشته است.
شکل 1-ب. تغييرات ميانگين نمرات علوم دانش‌آموزان پايه‌ي هشتم جمهوری اسلامی ایران بين سال‌هاي 1995، 1999، 2003، 2007، 2011 و 2015.
دانش‌آموزان مقاطع چهارم و هشتم جمهوری اسلامی ایران در چه ترازی از علوم قرار دارند؟
تيمز دانش‌آموزان را بسته به ميزان موفقيت‌شان به چهار دسته، يا تراز بين‌المللي، تقسيم مي‌کند: پيشرفته، بالا، متوسط و پايين. اين ترازها راهي براي تشخيص ميزان تفاوت سطح دانش‌آموزان در علوم را براساس مقياس تيمز ارائه مي‌کند. لیست زیر دانش و مهارت‌هايي را نشان مي‌دهد که دانش‌آموزان براي پاسخ به سؤال‌هاي علوم تيمز در هر سطحي به آن‌ها نياز دارند. (براي ديدن نمونه‌اي از هر کدام از اين نمايه‌ها، به فصل دوم گزارش بين‌المللي رجوع کنيد.)
تراز پيشرفته (625) مقطع چهارم
دانش‌آموزان درک خود از علوم زيستي، فيزيکي و زميني را با ديگران به اشتراک مي‌گذارند و دانش مناسبي از فرايند‌هاي علمي از خود نشان مي‌دهند. دانش‌آموزان در مورد ويژگي‌هاي فرايند‌هاي زيستيِ ارگانيسم‌هاي مختلف اطلاعات کافي دارند. آن‌ها درک خود از روابط موجود در اکوسيستم‌ها و محيط زيستشان را با ديگران به اشتراک مي‌گذارند و دانش خود از عوامل مرتبط با سلامت انسان را به کار مي‌گيرند. اين دانش‌آموزان درک خود را از ويژگي‌هاي حالات مختلف مواد و تغييرات فيزيکي و شيميايي با ديگران به اشتراک مي‌گذارند و از دانش خود در مورد شکل‌هاي مختلف انرژي و انتقال آن استفاده مي‌کنند. هم‌چنين، درکي نسبي از نيروها و اثرشان بر حرکت، و نيز درکي از ساختار زمين، ويژگي‌هاي فيزيکي آن، پروسه‌ها و تاريخ دارند و در مورد حرکت‌‌هاي انتقالي و وضعي زمين اطلاعاتي دارند. دانش‌آموزان دانشي پايهاي در مورد مهارت‌هاي تحقيقات علمي، نحوه‌ي انجام يک آزمايش ساده، تفسير نتايج يک بررسي، استنتاج و نتيجه‌گيري از نمودارها و ارزيابي و بررسي يک ادعا دارند.
تراز پيشرفته (625) مقطع هشتم
دانش‌آموزان مفاهيم پيچيده‌ي مربوط به زيست‌شناسي، شيمي، فيزيک و زمین‌شناسی را درک مي‌کنند و ميتوانند از آن در مسائل عملي و تجربي استفاده کنند. دانش‌آموزان ميتوانند دانش خود از سلول‌ها، عملکردشان و ويژگي‌هاي فرايند‌هاي زيستي ارگانيسم‌ها را به کار گيرند. آن‌ها درکي کامل از تنوع، سازگاري و انتخاب طبيعي در ميان موجودات و اکوسيستم‌ها و تعاملات ارگانيسم‌ها در اکوسيستم‌ها دارند. دانش‌آموزان ميتوانند از دانش خود در مورد چرخه‌هاي زندگي و وراثت در موجودات زنده استفاده کنند. آن‌ها دانشي از ترکيب و ويژگي‌هاي فيزيکي مواد دارند و ميتوانند از آن در مورد حالت فيزيکي مواد و تغييرات آن‌ها در مسائل عملي و تجربي استفاده کنند. هم‌چنين دانشي کاربردي از انتقال انرژي دارند و درک مناسبي از الکتريسيه و مغناطيس از خود نشان مي‌دهند. اين دانش‌آموزان درکي از نيروها و فشار دارند و ميتوانند دانش خود از نور و صوت را در مسائل عملي و علمي به کار گيرند. آن‌ها ساختار زمين، ويژگي‌هاي فيزيکي و منابع آن را مي‌شناسند و اطلاعاتي در مورد جايگاه زمين در منظومه‌ي شمسي دارند. دانش‌آموزان درکي از جنبه‌هاي پايهاي تحقيقات علمي دارند و ميتوانند متغير‌هايي را که بايد در حين آزمايش کنترل شوند، تشخيص بدهند و اطلاعات منابع مختلف را با هم مقايسه کنند. آن‌ها ميتوانند اطلاعات را با هم ترکيب کنند و با استفاده از آن‌ها، پيش‌بيني و نتيجه‌گيري کنند. هم‌چنين ميتوانند اطلاعات موجود در نمودارها، نقشه‌ها، شکل‌ها و جدول‌ها را تفسير کنند و از آن‌ها براي حل مسائل بهره بگيرند. آن‌ها قادرند مسائل مختلف علمي را توضيح بدهند.
***
تراز بالا (550) مقطع چهارم
دانش‌آموزان از دانش خود در زمينه‌هاي زیست‌شناسی، فيزيکي و زمين‌شناسي در مسائل روزمره استفاده مي‌کنند. دانش‌آموزان ميتوانند دانش خود از ويژگي‌هاي گياهان، حيوانات و چرخه‌ي زندگي آن‌ها را به اشتراک بگذارند و از دانش خود در مورد اکوسيستم‌ها و تعاملات بين انسان و ارگانيسم‌هاي مختلف با محيط زيستشان استفاده کنند. آن‌ها از دانش خود در مورد حالات و ويژگي‌هاي ماده و انتقال انرژي در مسائل کاربردي استفاده مي‌کنند. هم‌چنين، درکي نسبي از نيروها و حرکت دارند. آن‌ها ميتوانند از دانش خود در مورد ساختار زمين، ويژگي‌هاي فيزيکي، فرايند‌ها و تاريخ استفاده کنند و درکي از سيستم زمين، ماه و خورشيد دارند. هم‌چنين ميتوانند از مدل‌هاي مختلف استفاده و آن‌ها را با هم مقايسه کنند. علاوه بر اين‌ها ميتوانند دياگرام‌ها و تحقيقات علمي را بررسي کنند و خلاصه‌اي از آن‌ها را با استفاده از اصول علمي، ارائه بدهند.
تراز بالا (550) مقطع هشتم
دانش‌آموزان مفاهيم مربوط به زيست‌شناسي، شيمي، فيزيک و زمین‌شناسی را درک مي‌کنند و ميتوانند از آن در مسائل عملي و تجربي استفاده کنند. دانش‌آموزان ميتوانند دانش خود از سلول‌ها، عملکرد آن‌ها و ويژگي‌هاي فرايند‌هاي زيستي و ارگانيسم‌ها را به کار گيرند. آن‌ها درکي از اکوسيستم‌ها و تعاملات ارگانيسم‌ها در اکوسيستم‌ها دارند و در مورد سلامت انسان و ارتباط آن با رشد و بيماري‌هاي ويروسي مي‌دانند. اين دانش‌آموزان دانشي از ترکيب و ويژگي‌هاي فيزيکي مواد دارند و ميتوانند از دانش خود در مورد حالت فيزيکي مواد و تغييرات آن‌ها در مسائل عملي و تجربي استفاده کنند. آن‌ها درباره‌ي انتقال انرژي اطلاعاتي دارند و قوانين نور و صوت را درک مي‌کنند. آن‌ها دانشي پايهاي از مدارهاي ساده الکتريکي و آهنربا‌ها دارند. دانش‌آموزان دانشي از ساختار زمين، ويژگي‌هاي فيزيکي و منابع آن دارند و در مورد جايگاه زمين در منظومه‌ي شمسي مي‌دانند. آن‌ها درکي نسبي از جنبه‌هاي پايهاي تحقيقات علمي، مانند انتخاب و توجيه يک روش مناسب براي آزمايش دارند و ميتوانند اطلاعات نمودارها، نقشه‌ها، شکل‌ها و جدول‌ها را تفسير، و از آن‌ها براي حل مسائل استفاده کنند. آن‌ها ميتوانند در مورد مسائل مختلف علمي توضيح بدهند.
***
تراز متوسط (475) مقطع چهارم
دانش‌آموزان دانشي پايهاي از زیست‌شناسی، فيزيکي و زمين‌شناسي دارند. آن‌ها دانشي پايهاي از پروسه‌هاي طبيعي در مورد گياهان و انسان‌ها دارند و ميتوانند از دانش خود در رابطه با تعاملات بين موجودات زنده و محيط پيرامونشان استفاده کنند و آثار انسان بر محيط زيست را برشمارند. هم‌چنين ميتوانند در مورد حقايق مربوط به سلامت انسان بحث کنند و از دانش خود در رابطه با برخي ويژگي‌هاي ماده و برخي حقايق در رابطه با الکتريسيته و انتقال انرژي و نيرو و حرکت استفاده کنند. آن‌ها درکي نسبي از زمين در منظومه‌ي شمسي دارند. اين دانش‌آموزان ميتوانند اطلاعات نمودارها را تفسير کنند و توضيحات ساده‌اي براي پديده‌هاي زيستي و فيزيکي ارائه بدهند.
تراز متوسط (475) مقطع هشتم
دانش‌آموزان در مورد مباحث مختلف زیست‌شناسی، شيمي، فيزيک و زمين‌شناسي دانش عملي دارند. دانش‌آموزان دانشي نسبي در مورد ويژگي‌ها و فرايند‌هاي زيستي حيوانات و سلامت انسان دارند. آن‌ها ميتوانند از دانش خود در مورد اکوسيستم‌ها و تعاملات بين موجودات زنده و سازگاري حيوانات با محيط پيرامون استفاده کنند. دانش‌آموزان دانش کاربردي نسبي‌اي در مورد مواد تشکيل دهنده و ويژگي‌هاي ماده دارند. آن‌ها در مورد برخي جنبه‌هاي نيرو، حرکت و انرژي، فرايند‌هاي زمين، منابع و ويژگي‌هاي فيزيکي آن اطلاعاتي دارند. آن‌ها ميتوانند داده‌هاي جدول‌ها، نمودارها و شکل‌ها را تفسير و از آن‌ها نتيجه‌گيري کنند. هم‌چنين ميتوانند از دانش خود استفاده عملي کنند و درک خود در مورد پديده‌هاي مختلف را با ديگران، هرچند مختصر، در ميان بگذارند.
***
تراز پايين (400) مقطع چهارم
دانش‌آموزان دانشي پايهاي از علوم زيستي و فيزيکي دارند. دانش‌آموزان دانشي پايهاي از ويژگي‌هاي رفتاري و فيزيک گياهان و حيوانات و تعاملات موجودات زنده با محيط زيستشان دارند. آن‌ها ميتوانند دانش خود در مورد برخي حقايق مربوط به سلامت انسان را به کار گيرند. دانش‌آموزان دانشي محدود در مورد حالات ماده و ويژگي‌هاي فيزيک موارد دارند و ميتوانند دياگرام‌هاي ساده را تفسير و جدول‌ها را پر کنند و پاسخ‌هايي کوتاه و مختصر به سؤال‌ها بدهند.
تراز پايين (400) مقطع هشتم
دانش‌آموزان در مورد مباحث مختلف زیست‌شناسی، شيمي، فيزيک و زمين‌شناسي دانشي نسبي دارند و ميتوانند از دانش خود در مورد اکوسيستم‌ها و تعاملات بين موجودات زنده و سازگاري حيوانات با محيط پيرامون استفاده کنند. آن‌ها دانشي نسبي در مورد رسانايي الکتريک دمايي و الکترومغناطيسم دارند و ميتوانند داده‌هاي نمودارها و شکل‌هاي ساده را تفسير کنند و از دانش خود در شرايط عملي بهره بگيرند.
در سال 2015، درصد‌هاي کمتری از دانش‌آموزان مقاطع چهارم و هشتم در جمهوری اسلامی ایران توانستند نسبت به درصد‌هاي بين‌المللي، به ترازهاي هر چهار سطح برسند .[1]
در مقطع چهارم، یک درصد از دانش‌آموزان جمهوری اسلامی ایران به تراز پيشرفته در علوم دست پيدا کردند. نُه درصد از دانش‌آموزان تراز بالا را دريافت کردند، 33 درصد تراز متوسط و 61 درصد تراز پايين را به دست آوردند (شکل 7-الف). در مقطع هشتم، 3 درصد از دانش‌آموزان جمهوری اسلامی ایران به تراز پيشرفته در علوم دست پيدا کردند. 15 درصد تراز بالا، 42 درصد تراز متوسط و 73 درصد تراز پايين را کسب کردند (شکل 7-ب).
در مقطع چهارم، در یک نظام آموزشی، درصد دانش‌آموزاني که تراز پيشرفته را کسب کردند، کمتر از جمهوری اسلامی ایران بوده است. پنج کشور درصدي مشابه با جمهوری اسلامی ایران ، و 46 کشور نيز درصد بیشتری نسبت به جمهوری اسلامی ایران داشتند. بوینس آیرس-آرژانتین درصد دانش‌آموزان پيشرفته‌ي کمتری نسبت به جمهوری اسلامی ایران در علوم، در مقطع چهارم داشت. گرجستان، عربستان سعودی، مراکش، اندونزی و کویت نتايج تقريباً مشابهي با جمهوری اسلامی ایران ارائه دادند.
در مقطع هشتم، در هشت نظام آموزشی، درصد دانش‌آموزاني که تراز پيشرفته را کسب کردند، کمتر از جمهوری اسلامی ایران بوده است. پنج کشور درصدي مشابه با جمهوری اسلامی ایران، و 28 کشور درصد بیشتری نسبت به جمهوری اسلامی ایران داشتند. شیلی، اردن، گرجستان، عربستان سعودی، لبنان، مصر، بوینس آیرس-آرژانتین و مراکش درصد دانش‌آموزان پيشرفته‌ي کمتری نسبت به جمهوری اسلامی ایران در علوم مقطع هشتم داشتند. ایتالیا، مالزی، عمان، تایلند و کویت نيز نتايج تقريباً مشابهي با جمهوری اسلامی ایران ارائه دادند.
طي زمان، درصد دانش‌آموزان مقطع چهارم جمهوری اسلامی ایران که به هر کدام از ترازهاي بين‌المللي تيمز دست پيدا کرده‌اند، در سال 2015 کمتر از 2011 بوده است (شکل 2).
همچنین در مقطع هشتم، درصد دانش‌آموزان جمهوری اسلامی ایران که به ترازهاي بين‌المللي دست پيدا کرده‌اند، در سال 2015 کمتر از 2011 بوده است.
شکل 2. تغييرات درصد تعداد دانش‌آموزان مقاطع چهارم و هشتم جمهوری اسلامی ایران که به ترازهاي بين‌المللي تيمز دست پيدا کرده‌اند، سال‌هاي 2011 و 2015.
---------------------------------------
[1] . ميانه‌ي بين‌المللي، درصد ميانه براي همه‌ي کشور‌هاي عضو IEA است (جدول 2-الف را ببينيد). بنابراين، ميانه‌ي هر تراز درصدي را نشان مي‌دهد که نيمي از شرکت‌کنندگان کل اعضاي IEA بالاتر از آن هستند و نيمي ديگر پايين‌تر. براي مثال، ميانه‌ي بين‌الملليتراز پايين در پايه‌ي چهارم، برابر است با 93 درصد که نشان مي‌دهد بيش از نيمي از کشور‌هاي شرکت کننده، 93 درصدِ دانش‌آموز با تراز پايين يا بالاتر از آن را دارند، و نيمي از کشور‌ها نيز کمتر از 93 درصد از دانش‌آموزان‌شان تراز پايين را کسب کرده‌اند.