سلام به همه دوستان.
در این مطلب قصد داریم درس های چهار و پنج جامعه شناسی دهم را بررسی کنیم. امیدواریم مطالب بیان شده به شما در یادگیری بیشتر کمک نماید.
دانشجوی رشته ی روانشناسی دانشگاه تهران
رتبه 29 منطقه دو- کنکور انسانی 1400
درس ۴:
نکته مهم: در مقایسه پدیده های مختلف، اشتباه بزرگ تاکید افراطی بر شباهت دو پدیده و غفلت از تفاوت های عمیق آنهاست. پس به این نکته توجه داشته باشید که در مقایسه دو پدیده فقط بر شباهت ها تاکید نکنید و حواستان به تفاوت ها هم باشد.
تقسیم بندی جهان اجتماعی:
اندازه و دامنه:
در این طبقه بندی، پدیده های جهان اجتماعی که اجزای آن به شمار میروند، به 3 دسته تقسیم میشوند. خرد، میانه و کلان. در این طبقه بندی پدیده های کلان در یک سوی طیف و پدید های خرد در سوی دیگر طیف قرار میگیرند و میان آنها پدیده های میانه قرار میگیرند.
مثال:
اگر یک طیف داشته باشیم که بخواهیم روی آن نظام آموزشی، کلاس درس و آموزش و پرورش را قرار دهیم، به ترتیب نظام آموزشی در رده کلان، کلاس درس در رده ی خرد و آموزش و پرورش در رده میانه قرار میگیرد.
فایده این طبقه بندی چیست؟
به میزان اثرگذاری خود بر پدیده های اجتماعی و میزان اثرپذیری از آنها توجه کنید.
ابعاد ذهنی و عینی:
در این طبقه بندی پدیده ها بر اساس میزان عینی یا ذهنی بودنشان روی یک طیف قرار میگیرند. در یک سوی طیف پدیده هایی که بعد ذهنی بیشتری دارند قرار میگیرند و در سوی دیگر پدیده هایی قرار میگیرند که بعد عینی قوی تری دارند. نکته مهم این است که تمام پدیده ها هویت ذهنی و معنوی دارند اما همه پدیده ها بعد عینی و مادی ندارند.
مثال:
نظم یک پدیده ی ذهنی و سرعت گیر یک پدیده ی عینی است. در جهان اجتماعی بعد ذهنی و معنوی پدیده ها اهمیت بالايی دارد. مثال در یک بحران اقتصادی، کشوری که نفت خیز است اگر به بعد ذهنی این سرمایه توجه نکند ممکن است نفت را به ارزان ترین قیمت ممکن بفروشد اما بعد ذهنی این پدیده ارزش بالایی دارد. یا مانند دانش آموزی که استعداد بالايی دارد اما از این استعداد به درستی استفاده نمیکند و مطالعه نمیکند.
لایه های جهان اجتماعی:
لایه های عمیق جهان اجتماعی که به آسانی تغییر نمیکنند و در صورت حذف، جهان اجتماعی از هم فرو میپاشد. این لایه ها تاثیرات همه جانبه و عمیق دارند. لایه های عمیق جهان اجتماعی مثل ارزش ها و عقاید هستند. لایه های سطحی جهان اجتماعی که به آسانی تغییر میکنند و با تغییر آنها جهان اجتماعی تحول نمی یابد و اگر حذف شوند بحرانی برای جهان اجتماعی ایجاد نمیشود. این لایه ها تاثیرات محدودتر دارند. لایه های سطحی جهان اجتماعی مثل نمادها و هنجارها هستند که تغییر در آنها تا زمانی که منجر به تغییر عقاید و ارزش ها نشود، جهان اجتماعی را دگرگون نمیکند.
نهادهای اجتماعی:
زمانی که لایه های جهان اجتماعی را در ارتباط باهم در نظر میگیریم، نهادهای اجتماعی آشکار میشوند. در واقع نهادهای اجتماعی مجموعه ای از عقاید، ارزشها، هنجارها و نمادهایی است که برای رفع نیازهای معین از افراد کاربرد می یابد. به این شکل که راه های مورد قبول تامین نیازها را معین میکند و کژراهه ها را طرد میسازد.
مهمترین نهادهای اجتماعی: خانواده، تعلیم و تربیت، سیاست و اقتصاد از مهمترین نهادهای اجتماعی هستند.
درس ۵:
تنوع جهان های اجتماعی:
اگر توجه ما فقط معطوف جهان اجتماعی باشد که در حال حاضر در آن زندگی میکنیم شاید به غلط تصور کنیم که فقط یک نوع جهان اجتماعی وجود دارد اما زمانی که به جهان های دیگر نیز توجه میکنیم، متوجه تفاوت های عمیق این جهان ها میشویم.
مردم شناسان و جامعه شناسان:
در غرب تقسیم کاری بین جامعه شناسان و مردم شناسان صورت گرفت و این تقسیم به این صورت بود که مردم شناسان جوامع ابتدایی و ساده و جامعه شناسان جوامع پیشرفته را مطالعه میکردند. جامعه شناسان تصور میکردند جوامع ابتدایی جوامع عقب مانده ای هستند که در مراحل ابتدایی خود باقی مانده اند. اما مردم شناسان با مطالعه این جوامع به پیچیدگی و عمق آنها پی بردند.
علت تفاوت های جهان های اجتماعی چیست؟
انسان ها بر خلاف موجودات زنده موجوداتی آگاه و خلاق هستند و بنابرین زندگی آنها نیز شکلی متفاوت می یابد.در حالی که رفتار سایر موجودات زنده غریزی یا نا آگاهانه است، جهان اجتماعی را انسان آگاه و خلاق بوجود می آورد.
انسان در قبال فرهنگ خود صرفا یک موجود منفعل و پذیرنده نیست بلکه موجودی آگاه و خالق است. به عبارت دیگر تنوع آگاهی و معرفت انسان ها و همچنین تنوع اراده و اختیار آنها جهان اجتماعی آنها را متفاوت میکند.
تغییرات جهان اجتماعی:
اگر تغییر در لایه های سطحی جهان اجتماعی اتفاق بیفتد(هنجار ها و نمادها)، جهان اجتماعی به جهان اجتماعی دیگری تبدیل نمیشود. گویی این تغییرات درون یک جهان اجتماعی رخ داده و آن را به جهان اجتماعی دیگر تبدیل نمیکند. اما اگر تغییراتی در لایه های عمیق جهان اجتماعی( عقاید و ارزش ها) رخ دهد، جهان اجتماعی به یک جهان دیگر تبدیل میشود. این تغییرات از نوع تغییرات میان جهان های اجتماعی مختلف است.
نکات طلایی:
شرک و بت پرستی و نگاه نژادی و قبیله ای، از اعتقادات و ارزشهای بنیادی جهان اجتماعی شبه جزیرۀ عربستان بود. توحید و یکتاپرستی و خلافت و کرامت انسان، از اعتقادات و ارزشهای جهان اجتماعی اسلام است.
تفاوت های جهان های اجتماعی: طولی یا عرضی؟
دیدگاه طولی: این جامعه شناسان معتقدند جهان های اجتماعی خط یکسانی را طی میکنند. بر اساس این خط، بعضی جوامع ابتدایی مربوط به گذشته جوامع پیشرفته هستند که گویی در مراحل ابتدایی خود باقی مانده، پیشرفت نکرده اند. این جامعه شناسان به تنوع جهان های اجتماعی قائل نیستند و آنها را یکی میپندارند. دیدگاه مارکس، دورکیم، آگوست کنت و اسپنسر از این نوع است. آنها جوامع ابتدایی را مکانیکی و جوامع پیشرفته را ارگانیکی میدانند.
دیدگاه عرضی: این جامعه شناسان معتقدند جهان های اجتماعی متنوع اند چرا که هرکدام از آنها فرهنگ و تمدن متناسب با خود را بوجود می آورد و بر اساس فرهنگ و تمدن خود تحولاتی را دنبال می کند. بر این اساس بعضی فرهنگ ها مدت زمان طولانی دوام می آورند و بعضی پس از مدتی از بین میروند. آنها بر این اساس از جهان های متنوعی چون غرب، اسلام، چین و هند یاد میکنند.
بر اساس دیدگاه عرضی جهان های اجتماعی روابطی متقابل دارند که میتوانند از دستاوردهای هم استفاده کنند اما هیچ کدام از آنها با حفظ هویت خود نمیتواند مسیر دیگری را ادامه دهد.
یک جهان اجتماعی زنده و سالم با جهان های اطراف خود فعالانه ارتباط برقرار میکند و از دستاوردهای آنها بهره میبرد. اما متناسب با نیاز خود ممکن است تغییراتی در آن دستاورد ایجاد کند و بعد آن را استفاده کند.
در كدام گزينه، هيچ كدام از موارد ذكرشده، از مواردي كه تغيير در آنها باعث تغيير در جهان اجتماعي شود، وجود ندارد؟
1) راستگويي را همه ميپذيرند و به دنبال آن هستند. ـ مردم جامعه بايـد اهـل ورزش باشـند. ـ مـردم بايـد قـدردان مسـئولين باشـند. ـ مـردم در راهپيماييهاي ملي كشورمان شركت ميكنند.
2 )بايد قانون را رعايت كنيم. ـ مردم ايران، چهارشنبه آخر سال را جشن ميگيرند. ـ معمولاً در ابتداي هر مراسمي، قرآن قرائت ميشود. ـ افرادي كه ازدواج ميكنند، حلقه در انگشت مياندازند.
3 )براي رسيدن به موفقيت بايد خوب درس خواند. ـ انسان، خليفه خداوند روي زمين است. ـ همه مردم بايد اخلاق شهروندي را رعايت كننـد. ـ در مراسمات شادي، لباسهايي با رنگ روشن ميپوشيم
4 )انسانها بايد براي فتح قله‌های پيشرفت تلاش كنند. ـ ما در شروع برخورد با افراد ديگر، بـا آنهـا دسـت مـيدهـيم. ـ احتـرام بـه سـالمندان، از ارزشهاي جامعه ماست . ـ انسان ميتواند به سمت تعالي حركت كند.
كدام گزينه به درستي پديده هاي اجتماعي را براساس اندازه و دامنه نشان مي دهد؟
به ترتيب كدام گزينه، جملات درستي را پيرامون عبارت هاي زير بيان مي كند؟
- نهاد اجتماعي
- ملاك عيني و ذهني در تفكيك پديده هاي اجتماعي
- سطحي ترين لایه‌های جهان اجتماعي
1 )براي تأمين نيازهاي جهان اجتماعي شكل ميگيرد. ـ ارزان فروختن نفت به خاطر فقدان بعد محسوس آن است. ـ تأثيرات محـدود دارد و بيشـتر تغيير ميكند.
2 )اجزاي جهان اجتماعي را در ارتباط با هم در نظر ميگيرد. ـ همه پدیده‌ها، بعد معنايي و ذهني دارند. ـ با حذف آنها جهان اجتماعي تداوم مي‌يابد.
3 )شيوة قابل قبول تأمين نيازها را بيان ميكند. ـ نظم يك پديده كاملاً ذهني و سرعتگير يك پديده عيني است. ـ تـأثير تعيـين كننـده بـر جهـان اجتماعي دارند.
4 )در تمامي جهان‌های اجتماعي به شكل ثابتي وجود دارد. ـ بعضي پديدهها بعد عيني و محسوس ندارند. ـ براساس لايه هاي عميق، ساخته مي شود.
در ارتباط با عبارت زير، كدام گزينه درست است؟
«با ظهور اسلام عقايد و ارزش هاي بنيادي جاهلي نابود شد و لايه هاي سطحي آن در خدمت اسلام قرار گرفت.»
1 )تفاوتهايي كه مربوط به لايه هاي سطحي جهان اجتماعي باشد، از نوع تفاوتهايي است كه درون يك جهان اجتماعي واحد رخ ميدهد
2 )تفاوتهايي كه مربوط به هنجارها، نمادها و عناصر محوري باشد، جهان اجتماعي را به جهان اجتماعي ديگري تبديل ميكند
3 )تفاوتهايي كه به ارزشهاي كلان، آرمانها و اعتقادات اصلي باز ميگردد، از نوع تفاوتهاي ميان جهانهاي اجتماعي مختلف است.
۴) هر جهان اجتماعي، تغييرات و تفاوتهاي مختلفي را در درون خود ميپذيرد، اما جهان اجتماعي خود را حفظ ميكند
كدام گزينه، به ترتيب در ارتباط با ديدگاه عرضي و ديدگاه طولي به تاريخ بشر، درست و نادرست است؟
1 )هر جهان اجتماعي، فرهنگ و تمدن مناسب خود را به وجود مي‌آورد. ـ جوامعي كه به لحاظ تاريخي عقب‌مانده اند بايد جوامـع پيشـرفته را الگـوي حركت خود قرار دهند.
2 )همه جهان هاي اجتماعي شبيه يكديگرند و مسير يكساني را نيز طي ميكنند. ـ هيچ يك از جهانهاي اجتماعي با حفظ هويـت خـود،نمـيتواننـد مسير ديگري را ادامه دهند.
3 )برخي فرهنگها و تمدنها، زماني طولاني دوام مي‌آورند و بعضي ديگر پس از مدتي از بين ميروند ـ همه جوامع در يك خط قرار ميگيرنـد و بـا
روابط متقابلي كه دارند ميتوانند از تجربيات يكديگر استفاده كنند.
4 )همة جهان هاي اجتماعي شبيه يك نوع موجود زنده اند و تفاوتشان همانند تفاوتي است كه آن موجود زنده در مراحل مختلـف رشـد خـود پيـدا ميكند ـ بعضي از جهانهاي اجتماعي در اين مسير واحد پيشرفته تر اند و بعضي در مقايسه با جوامع پيشرفته عقب مانده‌اند .
سوال ۱: گزینه ۲
عقايد و ارزشها كه همان لايههاي عميق جهان اجتماعي هستند، اگر تغيير كنند باعث تغيير در كل جهان اجتماعي ميشوند، ولي اگر هنجارها و نمادها تغيير كنند، تا زماني كه منجر به تغيير در عقايد و ارزشهـا نشـوند، جهـان اجتماعي تغيير نميكند. بنابراين ما بـه دنبـال گزينـه اي هسـتيم كـه تنهـا بيانكننده هنجارها و نمادها باشد.
سوال ۲: گزينه ۱
گزينة «1 :«تورم يك پديده بسيار كلان است، اما سازمان بورس يك پديـده مياني است كه به بزرگي اصل تورم نيست، اما سازمان بورس كشوري از يك جمعه بازار قطعاً بزرگتر است.
گزينة «2 :«كتابخانة مدرسه ما يك پديده خرد، كتابخانه‌ی ملـي يـك پديـده كلان و كتابخانه مركزي تهران يك پديده ميانه است.
گزينة «3 :«امنيت يك پديده كلان، پادگان يك پديده ميانـه و سـرباز يـك پديده خرد است.
گزينة «4 :«حقوق شهروندي يك پديـده كـلان، قـوانين يـك شـركت يـك پديده ميانه و بي توجهي كارمند يك كـنش اجتمـاعي اسـت كـه خردتـرين پديده اجتماعي است.
نكته: اندازه و دامنه يك پديده اجتماعي، موضوعي نسبي اسـت، يعنـي يـك پديده ميتواند در مقايسه با پديده ديگر، خرد باشد و در مقايسـه بـا پديـده ديگر كلان باشد.
سوال ۳: گزينه ۲
وقتي اجزا و لايه هاي جهان اجتماعي را در ارتباط بـا هـم در نظـر بگيـريم، نهادهاي اجتماعي آشكار مي شوند. تمامي پدیده‌های اجتماعي، هويتي معنايي و ذهني دارند؛ از اين رو هيچ يك از اجزاي جهان اجتماعي فاقد معنا نيستند؛ اما همه پديـده هـاي اجتمـاعي، بعد محسوس و عيني ندارند. بخشهايي از جهان اجتماعي به آساني تغيير ميكنند و تغيير آنها، تحـول مهمي در جهان اجتماعي پديد نمـي آورد. برخـي مـيتواننـد حـذف شـوند، ولـــي بـــا حـــذف آنهـــا جهـــان اجتمـــاعي تـــداوم مـــي يابـــد؛ امـــا بخشهاي ديگر به آسـاني تغييـر نمـيكننـد و اگـر حـذف شـوند، جهـان اجتماعي فرو مي ريزد. به بخشهايي كه امكان تغيير بيشتري دارند و نقش حيـاتي و اساسـي ندارنــد، لايــه هــاي ســطحي جهــان اجتمــاعي و بــه بخــشهــايي كه تأثير تعيين كننده بر جهان اجتماعي دارند، لايـه هـاي عميـق و بنيـادين جهان اجتماعي ميگويند.
سوال ۴: گزينه ۳
تفاوتهايي كه به ارزشهاي كلان، آرمانها و اعتقادات اصلي باز ميگردد، از نوع تفاوتهاي ميان جهانهاي اجتماعي مختلف است و اين نـوع تفـاوتهـا سبب ميشود جهان اجتماعي به جهان اجتماعي ديگري تبديل شود.
شما عزیزان نیز اگر پاسخ تست یک قدم فراتر را میدانید، در قسمت کامنت ها قید بفرمایید.
تهیه کننده:
آیدا علی بخشی- دانشجوی رشته روانشناسی دانشگاه تهران
سپاس از توجه شما
ارتباط با ما
برای ارتباط بیشتر با برترها و رزرو پشتیبان ویژه ، پیج و کانال تلگرام کانون برترها را دنبال کنید .
همچنین میتوانید با شماره ۰۲۱۸۴۵۱ داخلی ۳۱۲۳ تماس بگیرید .
