صفر تا صد مطالعه‌ی روانشناسی از دیدگاه مهدی خوش باطن، رتبه ی 10 منطقه 1 آزمون سراسری 96
در ابتدا بر خود لازم می‌دانیم پیش از آغاز بحث اصلی به نکاتی چند در اهمیت فوق العاده درس روانشناسی در کنکور اشاره کنیم.
اگر در کنکور تجربی و ریاضی داوطلبان تنها با چند درس اختصاصی مواجه هستند، دانش‌آموزان انسانی 9 درس را در دفترچه اختصاصی آزمون سراسری پیش روی خود می‌بینند. هر درس با توجه به شرایطی که دارد از اهمیت خاصی برخوردار است . روانشناسی اما از دروسی است که نه تنها در زیر شاخه 5 رشته‌ی علوم انسانی ، بلکه در سایر زیر شاخه ها نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
اگر حدود 800 صفحه‌ی 6 کتاب تاریخ و جغرافیا در کنکور تنها 30 سوال می‌آید، از 160 صفحه‌ی روانشناسی 20 سوال طرح می‌شود.
پس روانشناسی یک درس نسبتاً کم حجم با تعداد سوالات بالا در کنکور است. از این مطلب نتیجه می‌گیریم که در کنکور بعضاً با سوالات ریز و جزئی از درس روانشناسی رو‌به‌رو هستیم؛ چرا که قاعدتاً طراح سوال گاه مجبور می‌شود از این مطالب کم حجم سوالات بدیع طرح کند که جز با جزئی نگری این امر میسر نمی‌گردد.
عموما داوطلبان این پرسش را مطرح می‌کنند که هر درس را باید با چه روشی مطالعه کرد. شاید هیچ‌گاه نتوان یک روش قطعی برای مطالعه دروسی مانند روانشناسی ارائه داد اما با این وجود پس از مقدمه‌ای که عرض کردیم به طرح مطالبی در خصوص مطالعه روانشناسی می‌پردازیم.
1) سوالات مفهومی : در کنکور سراسری 96 داخل کشور، مجموعاً 4 سوال مفهومی طرح شد که 20 درصد از سوالات را تشکیل می‌دهد.
طرح سوالات مفهومی خصوصا ازسال 93، افزایش قابل توجهی در کنکور داشته است. زمانی که دانش‌آموز کنکوری مطالب روانشناسی را مطالعه می‌کند باید تشخیص دهد از کدام بخش‌های کتاب امکان طرح سوالات مفهومی بیشتر است. در این‌صورت می‌تواند بر مباحث خاصی بیشتر تمرکز کند و مفاهیم را بهتر دریابد. برخی از مباحثی که طرح سوالا مفهومی از آن رایج است عبارتند از : متغیر مستقل و وابسته در روش آزمایشی ، ویژگی‌ها و مشخصات اصلی رشد، رشد شناختی نوجوانی، خطاهای ادراکی، انواع توجه و عوامل موثر بر آن ، اصول مهم در حافظه، انواع حافظه بلند مدت، خطاهای گفتاری (شکلی – تبدیلی – نوک‌زبانی) ، واکنش در برابر ناکامی، تعارض.
2) سوالات غافلگیر کننده : طراحان سوال گاه برا افزایش ضریب خطای پاسخگویی به سوالات از اصل «غافلگیری» استفاده می‌کنند.
شاید این اصطلاح از نظر شما عجیب باشد اما واقعیت این است که گاه یک دانش‌آموز برتر رشته‌ی انسانی روانشناسی را مطالعه می‌کند اما در هر بار مطالعه مطالبی وجود دارد که به دلیل اهمیت کم از آن‌ها می‌گذرد. برخی مطالب نیز وجود دارند که اگر چه مهم هستند اما به قول معروف «به چشم نمی‌آیند» ؛ یعنی توجه مطالعه کننده را به خود جلب نمی‌کنند. سوالات غافلگیر کننده معمولا از کادرهای آبی رنگ ، فعالیت ها و صد البته جملات پایانی هر درس که به نظر خسته کننده، کم اهمیت و تکراری می‌آیند، طرح می‌شود. از نمودارهایی که در کتاب وجود دارد نیز نباید غافل شد. نمونه‌ی بارز سوالات غافلگیر کننده سوالی بود که از نمودار صفحه 43 در رابطه با سن مادر باردار و سقط جنین در کنکور 96 طرح شد و بسیاری از داوطلبان از پاسخ‌دهی به آن عاجز ماندند؛ زیرا کمتر کسی تصور این را می‌کرد که از این نمودار سوال بیاید. پس نتیجه اینکه در مطالعه روانشناسی و حتی سایر دروس از کنار هیچ مطلبی به سادگی نگذرید و حداقل یک بار هم که شده به مطالبی که کم اهمیت به نظر می‌رسند توجه کنید.
3) سوالات حفظی : حدود 50 درصد از سوالات کنکور هر سال را سوالات حفظی تشکیل می‌دهند. اگر چه سوالات حفظی گاه آسان به نظر می‌آیند اما مهمترین خطری که پاسخ دهی داوطلب به سوالات حفظی روانشناسی را تهدید می‌کند، فراموشی است. از این رو برای از بین بردن کامل خطر فراموشی ، لازم است در سال کنکور کتاب روانشناسی حداقل 2 بار بصورت دقیق و کامل مطالعه شود. هرچند بسیاری از رتبه‌های برتر کنکور ، روانشناسی را شاید بیش از 5 مرتبه مرور می‌کنند.
پس سوالات حفظی را دست‌کم نگیرید. خصوصاً که معمولاً نیمی از سوالات حفظی را سوالات ترکیبی و چند بخشی تشکیل می‌دهند. در سوالات تک بخشی هم ممکن است طراح گزینه‌ها را بسیار شبیه به هم طرح کند که شما به اشتباه بیفتید. به این سوال دقت کنید تا متوجه شوید سوالات حفظی همیشه آسان نیست :
* برای گسترش مهارت خواندن کدام اقدام مناسب تر است؟ (سراسری 93)
1) تاکید بر آواشناسی ، کلمات دیداری و مفهوم خوانی
2) تمرین و تکرار سریع‌خوانی و تحلیل واحدهای کلمات معنادار
3) گسترش کلمات دیداری و تأمل بر 5 تا 10 درصد کلمات دیگر
4) تنها 5 تا 10 درصد کلمات دیداری پایه را مد نظر قرار دادن
- پاسخ صحیح گزینه 3 است.
4) سوالات حفظی – مفهومی : آخرین دسته از تقسیم بندی سوالات روانشناسی را سوالات حد فاصل حفظی و مفهومی قرار می‌دهیم. این دسته از سوالات را شاید بتوان وقت‌گیر ترین سوالات روانشناسی دانستبه گونه ای که سوالات حفظی – مفهومی عیار واقعی داوطلب را در این درس مشخص می‌کند. البته تعداد سوالاتی که به این شکل طرح می‌شود معمولاً کم است. در همین راستا به بحث راست دست و یا چپ دست بودن می‌توان اشاره کرد که این مطلب اگر چه حفظی به نظر می‌آید اما می‌تواند رنگ و بوی مفهومی نیز به خود بگیرد.
کلام آخر :
در پایان با بیان 2 نکته کلی کلام را به اتمام می‌رسانیم ؛
1) زمانی که به کتاب درسی تسلط دارید ، خود را به هیچ وجه مقید نسازید که به تمام سوالات آن درس یا مبحث پاسخ دهید. شما باید گاهی هنر «نه گفتن» به سوالات را بلد باشید و از کنارشان بگذرید.
2) سوالات روانشناسی گاه بسیار سلیقه‌ای طرح می شود به گونه‌ای که کمتر رخ می‌دهد حتی داوطلبان برتر کنکور به سوالات روانشناسیی 100 درصد صحیح پاسخ دهند. البته روانشناسی جزو دروسی است که داوطبان غالباً درصد خوبی در آن کسب می‌کنند. پس اگر به اندازه‌ی کافی تلاش نکنید، نه تنها درصد خوبی کسب نمی‌کنید بلکه از بسیاری از رقیبان خود نیز جا می‌مانید.
پیروز و مؤید باشید.
نویسنده : مهدی خوش‌باطن ، رتبه 10 منطقه 1 آزمون سراسری 96