در سال‌های اخیر، آموزش و پرورش در کانون بحث‌های سیاسی در کشور مکزیک و شهر پوئبلا (یکی از پنج منطقه بزرگ شهری در کشور مکزیک) قرارگرفته است. در‌میان صاحب‌نظران، اجماع براین است که فارغ از یادگیری دانش‌آموزان، باید کیفیت آموزشی دانش‌آموزان نیز ارتقاء پیدا کند. این نتیجه‌گیری پس‌از نتایج ضعیف دانش‌آموزان 15ساله مکزیکی در درس ریاضیات آزمون پیزا[1] یا برنامه ارزیابی بین‌المللی دانش‌آموزان سال 2012 حاصل‌گردید. تاکید این کارشناسان بر اصلاحات سیستم آموزشوپرورش درسطح ملّی است. این اصلاحات علاوه بر کیفیت آموزشی شامل نحوه مدیریت مدارس و سیستم ارزشیابی دانش‌آموزان نیز می‌شود.
سیستم آموزش و پرورش فعلی مکزیک
مسئول اصلی برنامه‌ریزی سیستم آموزشوپرورش در هر ایالت کشور مکزیک، دولت‌های ایالتی هستند. دولت ایالتی در پوئبلا 90 درصد مدارس ابتدایی و قبل از آن، همچنین 65 درصد مدارس متوسطه را اداره می‌کند. دولت ایالتی همچنین مسئول آموزش‌های اولیه معلمان، رشد و توسعه‌ی کارکنان سیستم‌آموزشی، برنامه‌ریزی‌های معین برای مدارس، ارزیابی دانش‌آموزان و تدوین بخشی از محتوای کتب درسی می‌باشد.
نقش دولت ملّی در سیاست‌های آموزشوپرورش، تعیین راهبرد‌های کلی و اطمینان از ارائه‌ی خدمات آموزشی همگن و یکنواخت در تمام ایالت‌هاست، که خود شامل آماده‌سازی برنامه‌های کلی آموزشوپرورش و ارزیابی کیفیت سیستم‌آموزشی می‌شود. مسئولیت دیگر دولت ملّی اختصاص بودجه آموزشوپرورش به دولت‌های ایالتی است. با وجود تخصیص متمرکز منابع، بودجه‌ی اختصاص یافته به هر دانش‌آموز با استاندارد‌های بین‌المللی فاصله‌ی زیادی دارد. علاوه بر این، موارد حضور پدر و مادران در شکل‌گیری سیستم آموزشوپرورش از طریق انجمن‌های اولیاء و مربیان درحال افزایش است. پوئبلا یکی از ایالت‌هایی است که در آن والدین بیشترین حضور را در انجمن‌های اولیاء و مربیان دارند.
معلمان
افراد مشتاق شغل معلمی در مکزیک، پس‌از پایان دوره‌ی متوسطه، دوره‌ی چهارساله‌ای را برای کسب مهارت‌های مورد نیاز برای آموزش دانش‌آموزان می‌گذرانند. متقاضیان شغل معلمی طی سال‌های 2000 تا 2010 حدود 33 درصد کاهش‌یافته‌اند. پوئبلا یکی از ایالت‌های با بالاترین ثبت‌نامی در دوره‌ی تربیت‌معلم است. پس از گذران دوره چهار ساله تربیت معلم، شرایط برای معلمان چندان مساعد نیست. بسیاری از معلمان مجبورند در مدارس دور و بسیار کوچک تدریس‌کنند و این مانع از انجام کار‌گروهی در کلاس‌های درس می‌شود. چالش دیگر حقوق پایین معلمان است، فقط 28 درصد معلمان دوره‌ی متوسطه، تنها منبع درآمدشان شغل معلمی است. این همان دلیلی است که موجب شده بسیاری از معلمان دارای شعل دوم باشند که غالباً غیرمرتبط با آموزشوپرورش است.
دانش‌آموزان
درصد بسیار بالایی از کودکان به آموزش‌های دبستان و پیش‌دبستان دسترسی دارند. به‌عنوان‌مثال، د‌رسال‌تحصیلی 2011-2012 حدود 84 درصد از کودکان 3 تا 5 ساله‌ی ساکن ایالت پوئبلا در دوره‌ی پیش‌دبستانی ثبت‌نام کردند. از هر 10 دانش‌آموزی که درسال2000 وارد دوره‌ی دبستان شده، 6 دانش‌آموز ( 62 درصد) دوره‌ی پایه‌ی 9 ساله را در سال 2008 به پایان رسانیده است و تنها 4 دانش‌آموز (42 درصد) دوره‌ی متوسطه را در سال 2011 با موفقیت به سرانجام رسانیده است. لازم به‌ذکر است یادآور شویم در پوئبلا، تنها 35 درصد جوانان 25 تا 34 ساله دارای تحصیلات عالی هستند.
پوئبلا و تاثیر گزارش سازمان همکاری و توسعه‌ی اقتصادی
دولت ایالتی پوئبلا پس از گزارش سازمان همکاری و توسعه‌ی اقتصادی گام‌های مهمی به‌منظور بهبود کیفیت آموزش و رفع چالش‌هایی که به آن‌ها اشاره شد برداشته است، از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ارائه‌ی تعریف جدیدی از مدل آموزشی دولت، اهداف‌کلیدی آموزشی، راهبرد‌های آموزشی، مدرسه مناسب و سیستم ارزیابی دقیق.
معرفی رویه‌ها و فرصت‌های آموزشی مناسب به معلمان، همچنین انتقال اطلاعات آموزشی به‌روز از طریق آموزش‌های ضمن خدمت.
طراحی برنامه‌ای برای مقابله با ترک تحصیل دانش‌آموزان در دوره‌ی متوسطه که شامل تحقیق درباره‌ی علل ترک تحصیل دانش‌آموزان می‌شود.
بهبود کیفیت تدریس معلمان و مدیریت مسئولان مدارس و افزایش حقوق معلمان
به‌طور‌خلاصه می‌توان گفت شروع اصلاحات در سیستم آموزشی با ارزیابی روند گذشته‌ی آموزشی آغاز می‌شود و پس‌از بررسی نتایج به‌دست‌آمده از این ارزیابی می‌توان برای اصلاح و بهبود کیفیت سیستم آموزشی اقدام کرد.
به تازگی دولت مکزیک طرحی برای اصلاحات آموزشی در ایالت پوئبلا (یکی از 5 منطقه بزرگ شهری در مکزیک) به اجرا درآورده است. این طرح شامل اقدامات متعددی است و یکی از مهم‌ترین آن‌ها تلاش برای بهبود سیستم ارزیابی آموزشی است.
به‌طور کلی در پوئبلا مبنای اصلی قضاوت در مورد سطح کیفی آموزش بر ارزشیابی استاندارد دانش‌آموزان استوار است. تحت این شرایط پوئبلا نیز همانند نقاط دیگر مکزیک دارای ابزارهای ارزشیابی سطح سیستم منحصر به‌فرد خود نمی‌باشد و از ابزارهای استاندارد عمومی برای تحقق این امر استفاده می‌کند. دو ابزار اصلی مورد استفاده در این رابطه شامل آزمون پیزا (یا برنامه ارزیابی بین‌المللی دانش‌آموزان)، و پلنیا (یا برنامه ملی ارزیابی یادگیری) می‌باشد. پلنیا اطلاعاتی در مورد عملکرد کلی سطح آموزشی هر منطقه تهیه می‌کند و آزمون پیزا مناطق مختلف را قادر می‌سازد تا عملکرد دانش‌اموزان 15 ساله خود را از لحاظ سواد خواندن و نوشتن، حساب و مهارت‌های علمی، در سطح بین‌المللی مقایسه و ارزیابی کنند.
منبع اطلاعاتی مهم دیگر در این زمینه مجموعه‌ای وسیع از شاخص‌های ملی است که مناطق مختلف را قادر می‌سازد تا پیشرفت در نواحی کلیدی آموزش را به‌دقت رصد کنند و الگوبرداری مناسب از مدل‌های آموزشی را تسهیل کنند. علی‌رغم بکارگیری این رویه‌ها کماکان قابلیت ترجمان داده‌های بدست آمده و تبدیل آن به رویه‌های مناسب تصمیم‌سازی به‌منظور بهبود سطوح آموزشی دارای محدودیت‌هایی بوده است. در سال‌های اخیر دو پیشنهاد در سیستم آموزش و پروش پوئبلا به‌منظور تقویت ظرفیت‌های ارزیابی آموزشی پا به عرصه ظهور گذاشته است:
- موسسه ارزشیابی آموزش و ابداعات پوئبلا که رسالت اصلی آن تمرکز بر توسعه و کاربرد صحیح ابزارهای ارزیابی در منطقه است
- انجمن ارزیابی آموزش و کیفیت که هدف آن کمک به وزارت آموزش و پرورش، معلمان، مدیران مدارس و اولیاء دانش‌آموزان در بهبود سیستم ارزیابی آموزشی است. وظیفه اصلی این بخش تحلیل منابع اطلاعاتی موجود و طراحی ابزارهای جدید ارزیابی در اثنای این بررسی است.
همچنین ارتباط نزدیکی بین منطقه پوئبلا با موسسه ارزیابی آموزشی ملی (INEE) که در واقع بدنه اصلی ارزیابی آموزشی در مکزیک است برقرار شده است. البته این ارتباط در موارد خاص و به‌صورت تک‌موردی صورت می‌گیرد و برای تمامی امور عمومیت ندارد. در میان به‌منظور ایجاد فرصت‌های بیشتر برای هماهنگی بهتر بین این دو بخش موسسه ارزیابی آموزش قانون (LINEE) و کنفرانس سیستم ملی ارزیابی آموزش نیز وارد عمل شده‌اند. این دو موسسه ضمن انجام امور لازم برای هماهنگی بهتر این دو بخش در بکارگیری موثر ابزارهای ارزیابی، همچنین تلاش می‌کنند تا فرآیندهای ارزیابی تدوین شده به مقصد مورد نظر برسند. موسسه INEE در طول سال دو جلسه با حضور هشت ناحیه آموزشی مهم دیگر در مکزیک ترتیب داده تا به تقابل دیدگاه‌های مختلف و استخراج رویه‌های جدید کمک کند.
اگرچه این رویه ارزیابی آموزشی کمی پیچیده به‌نظر می‌رسد اما به‌صورت ضمنی به این مسئله اشاره دارد که ارزیابی سیستم آموزشی تا چه حد در مکزیک و به‌خصوص منطقه پوئبلا حائز اهمیت است. تلاش تمامی مسئولان و موسسات مختلف در این زمینه رسیدن به یک سیستم ارزیابی آموزشی استاندارد و بهینه است. باید توجه داشت وجود یک سیستم ارزیابی مناسب زمینه‌ساز سیستم تصمیم‌سازی مناسب خواهد بود. بنابراین تمامی این فرآیندها نهایتا منجر به شکل‌گیری سیاست‌های آموزشی مناسب در این منطقه و دیگر مناطق کشور مکزیک خواهد شد.
در پوئبلا انگیزه زیادی در ارزیابی سیستم‌های آموزشی به‌منظور بهبود کیفیت در این زمینه وجود دارد. برای مثال می‌توان به ارزیابی تکوینی برای کمک به دانش‌آموزانی که برای ورود به مقطع آموزش متوسطه دچار مشکل هستند یا انجام آزمون ارزیابی خارجی دانش‌آموزان (خارج از ضوابط آموزشی هر مدرسه) به منظور تخصیص منابع بیشتر به مدارسی که دارای سطح عملکرد پایین هستند اشاره کرد.
ارزیابی دانش‌آموزان
در پوئبلا ابتدا ارزیابی عملکرد دانش‌آموزان بوسیله گزارش‌های حاصل از برگزاری آزمون‌هایی که هر دو ماه یکبار از آنان به‌عمل می‌آمد انجام می‌گرفت. در پایان دوره علمی، میانگین همین آزمون‌ها نمره کلی دانش‌آموزان را تشکیل می‌داد. اما این رویه مشکلات زیادی با خود به همراه داشت، برای مثال هر مدرسه و معلم تا حدی از معیارهای سلیقه‌ای برای انجام آزمون‌ها استفاده می‌کردند که این امر موجب بروز شکاف بین عملکرد دانش‌آموزان و استاندارهای کلی آموزش می‌شد. همچنین تحت این شرایط دانش‌آموزان درک مناسبی از آزمون و نمره نداشتند که این امر با کاهش سیستم انگیزشی آنان موجب فاصله گرفتن از توان بالقوه‌شان می‌شود و پیامد نهایی آن، کاهش سطح یادگیری دانش‌آموزان بود.
این امر موجب بازنگری در رویه ارزشیابی و استفاده از روش پلنیا[1] یا «برنامه ملّی ارزیابی یادگیری» شد. در این برنامه، با استفاده از ابزارهای جدید عملکرد سه بخش دانش‌آموزان، مدارس و سیستم آموزشی به‌صورت مجزا مورد مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این روش اثر اصلی و مهم در عملکرد دانش‌آموزان در زبان، ریاضیات، و توانایی‌های اجتماعی-احساسی زیر ذره‌بین قرار می‌گیرد. ابزارهای بکار گرفته شده در این زمینه به‌شدت گرایش به سمت کالبدشکافی عوامل اصلی موثر بر سطح یادگیری و عملکرد دانش‌آموزان، و رسیدن به یک بستر ارزشیابی استاندارد دارند تا بتوانند یک ارزیابی مناسب و قابل اتکا از مدارس به منظور تصمیم‌سازی در سیاست‌های آموزش کلی داشته باشند.
ارزشیابی مدارس
ارزشیابی عملکرد مدارس یکی از اهداف اصلی در سیستم آموزشی منطقه پوئبلا می‌باشد. نتایج ارزشیابی‌های استاندارد از دانش‌آموزان حاصل برگزاری آزمون‌های خارجی به‌صورت همزمان از مدارس است. نتایج عملکرد آموزشی هر مدرسه با میزان سال قبل خود، میانگین ملی، میانگین منطقه، همچنین مدارس مشابه مقایسه می‌شود سپس در قالب یک گزارش تفصیلی در اختیار خانواده دانش‌آموزان قرار می‌گیرد. همچنین این نتایج به‌صورت پوسترهای بزرگ در مدارس نصب شده و گزارش جزئیات عملکرد مدارس به‌صورت آن‌لاین نیز قابل مشاهده است.
همچنین در ابتدا مقرر گردیده بود ارزشیابی درونی یا خود-ارزیابی هر مدرسه نیز توسط یک ناظر مختص آن مدرسه صورت گیرد اما این امر در عمل بواسطه وسعت طرح (که در آن هر ناظر به‌صورت میانگین مسئول 14 مدرسه، 100 معلم و 2000 دانش‌آموز بود) و نفوذ سلیقه ناظران در معیارهای ارزیابی آنان که ارزشیابی را از فرم استاندارد دور می‌کرد میسر نگردید. در حال حاضر برنامه‌هایی برای خروج از وضعیت فعلی و کمک به خود-ارزیابی مدارس شامل:
- استفاده از شاخص‌های عملکرد و نتایج ارزیابی دانش‌آموزان برای اولویت‌بندی مدارس، یا شناسایی مدارس و معلمانی که نیاز مبرم به حمایت دارند
- هماهنگی به‌منظور تخصیص بهینه دوره‌های آموزشی، مدیران و ناظران برای اطمینان از این‌که سطح کیفی و میزان مرتبط بودن آن‌ها با نیازهای موجود در هر مدرسه سازگار است
- تلاش برای کمک تعامل مستمر بین جامعه و مدرسه
صورت گرفته است. این سیاست‌ها علاوه بر ارزیابی انفرادی دانش‌آموزان، بستر اصلی آموزش آنان یعنی مدارس را نیز ارزیابی می‌کند که می‌تواند قدم بزرگی در انجام اصلاحات در سیستم آموزشی پوئبلا و مکزیک باشد.
[1] National Plan to Evaluate Learning (Plan Nacional de Evaluación de los Aprendizajes, Planea)
منبع: گزارش Improving School Leadership and Evaluation in Mexico OECD))
[1] Programme for International Student Assessment (PISA)