شاخص توسعهی انسانی
شاخص توسعهی انسانی معیاری مختصر برای ارزیابی میزان پیشرفت در سه بُعد پایه‌ای از توسعهی انسانی است: زندگی طولانی و سالم، دسترسی به دانش و وجود استانداردی مناسب برای زندگی.
زندگی طولانی و سالم با توجه به میزان امید به زندگی در زمان تولد ارزیابی میشود. دسترسی به دانش به نسبت تعداد سال‌هایی که جمعیت میان‌سال تحصیل کرده‌‌اند، سنجیده میشود. این معیار با توجه به تعداد سال‌های تحصیلی که برای کودکان درنظر گرفته شده است نیز ارزیابی میشود. منظور از تعداد سال‌های تحصیلی کودکان، تعداد کل سال‌هایی است که انتظار می‌رود کودکی که به سن مدرسه رسیده است، بگذراند. این عدد با این فرض که نرخ ثبت‌نام در سن شروع مدرسه در طول زندگی کودک ثابت باشد اندازه‌گیری میشود. استاندارد زندگی با توجه به سرانه‌ی درآمد خالص ملی (GNI) اندازه‌گیری میشود. این مقدار با توجه به ارزش بین‌المللی دلار در سال 2011 محاسبه و از نرخ تبدیل برابری قدرت خرید (PPP) برای محاسبه‌ی آن استفاده میشود.
برای بهبود شرایط مقایسه بین داده‌های کشورهای مختلف تا حد امکان، شاخص توسعهی انسانی بر مبنای داده‌های بخش‌های مختلف ایالات متحده (داده‌های امید به زندگی در لحظه‌ی تولد)، مؤسسه‌ی آماری سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (میانگین سال‌های تحصیلی و داده‌های مربوط به تعداد سال‌های تحصیلی مورد انتظار) و بانک جهانی (داده‌های مربوط به سرانه‌ی درآمد‌های خالص ملی) اندازه‌گیری میشود. همان طور که در بخش معرفی ذکر شد، مقادیر و رده‌بندی‌های مربوط به شاخص توسعهی انسانی را که در این گزارش آمده است، نمی‌توان با مقادیر و رده‌بندی‌های گزارش‌های قبلی (و همین طور گزارش سال 2015) مقایسه کرد؛ چرا که تغییراتی در برخی از شاخص‌های جزئی اعمال شده است. برای ارزیابی پیشرفت شاخص توسعهی انسانی، گزارش سال 2016 شامل بخشی است که در آن شاخص‌های توسعهی انسانی از سال 1990 تا 2015 با استفاده از مجموعه‌ی داده‌های سازگار دوباره محاسبه شده‌اند.
مقدار و رتبه‌ی شاخص توسعهی انسانی برای جمهوری اسلامی ایران
مقدار شاخص توسعهی انسانی برای جمهوری اسلامی ایران در سال 2015 برابر است با 0/774. این مقدار، این کشور را در رده‌ی کشورهایی قرار می‌دهد که از توسعهی انسانی بالایی برخوردارند. جمهوری اسلامی ایران در بین 188 کشور و منطقه‌ی تحت پوشش سازمان ملل در رتبه‌ی 69 قرار دارد.
بین سال‌های 1990 و 2015، مقدار شاخص توسعهی انسانی در جمهوری اسلامی ایران از 0/572 به 0/774 رسیده است که رشد 35/3 درصدی این شاخص را در این کشور نشان می‌دهد. جدول (الف) پیشرفت جمهوری اسلامی ایران را در هر کدام از نشانگرهای شاخص توسعهی انسانی نشان می‌دهد. بین سال‌های 1990 و 2015، امید به زندگی در لحظه‌ی تولد برای جمهوری اسلامی ایران، 11/8 سال افزایش داشته است و میانگین سال‌های تحصیلی گذرانده شده 4/6 سال بیشتر شده است. همچنین، تعداد سال‌های تحصیلی مورد انتظار 5/6 سال افزایش داشته است. بین سال‌های 1990 و 2015، سرانه‌ی درآمد‌های خالص ملی جمهوری اسلامی ایران نیز حدوداً 60/6 درصد افزایش یافته است.
جدول (الف): الگوی تغییرات شاخص توسعهی انسانی در جمهوری اسلامی ایران بر اساس داده‌های مجموعه‌ی زمانی ثابت
شکل 1: نشانگرهای جزئی‌تر شاخص توسعهی انسانی جمهوری اسلامی ایران: 1990-2015
ارزیابی پیشرفت نسبت به کشورهای دیگر
پیشرفت توسعهی انسانی را که با شاخص توسعهی انسانی سنجیده میشود، می‌توان با کشورهای دیگر مقایسه کرد. برای مثال، بین سال‌های1990 و 2015، مقدار شاخص توسعهی انسانی در جهوری اسلامی ایران، هند و سریلانکا، شاهد پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای بوده است (شکل 2 را ببینید).
شکل 2: الگوهای شاخص توسعهی انسانی برای جمهوری اسلامی ایران، هند و سریلانکا، 1990-2015
شاخص توسعهی انسانی جمهوری اسلامی ایران برابر است با 0/744 که از میانگین گروه کشورهای دارای شاخص توسعهی انسانی بالا (0/746) و از میانگین کشورهای جنوب آسیا (0/621) بیشتر است. در جنوب آسیا، کشورهایی که رتبه‌ی شاخص توسعهی انسانی آن‌ها در سال 2015 تقریباً مشابه با جمهوری اسلامی ایران است و کم و بیش جمعیت مشابه‌ای دارند، عبارتند از بنگلادش و پاکستان که به ترتیب رتبه‌های 139 . 147 را در رتبه‌بندی شاخص توسعهی انسانی در اختیار دارند (جدول ب را ببینید).
جدول (ب): شاخص توسعهی انسانی و اجزای تشکیل‌دهنده‌ی آن در جمهوری اسلامی ایران نسبت به کشورها و گروه‌های منتخب
برای مطالعه ی قسمت قبلی این مقاله به لینک زیر مراجعه فرمایید:
http://www.kanoon.ir/Article/177350
برای مطالعه ی مطالب مشابه به کانال تلگرام اخبار آموزشی کانون مراجعه نمایید:
https://t.me/MotarjemaneGhalamchi