گزارش سازمان ملل از توسعه انسانی ایران- قسمت اول

مقدمه

گزارش توسعه‌ی انسانی (HDR) در سال 2016  بر این موضوع متمرکز است که چگونه می‌توان توسعه‌ی انسانی را  - چه در زمان حال و چه در آینده - برای همه ممکن ساخت. این گزارش با اشاره بر امیدها و چالش‌ها درجهان امروز آغاز می‌شود که در آن مسیر بشریت به تصویر کشیده شده است. اهداف این گزارش از فهرست توسعه‌ی پایدار در 2030 نشأت گرفته است که در سال 2015 مورد تأیید  193 کشور عضو سازمان ملل قرار گرفت و این کشورها متعهد شدند برای دستیابی به اهداف 17 گانه‌ی توسعه‌ی پایدار در جهان تلاش کنند.

این گزارش  نشان می‌دهد که چه کشورهایی در امر توسعه انسانی به نسبت عقب‌تر هستند و دلایل آن را برمی‌شمارد. پیشرفت توسعه‌ی انسانی، در بسیاری از جنبه‌ها، طی 25 سال اخیر چشمگیر بوده، اما این   پیشرفت‌ها در سطح جهان به شکلی یکسان یا متعادل صورت نگرفته است؛ به طوری که بین کشورهای مختلف  و در گروه‌های اجتماعی و اقتصادی، قومی و نژادی و در میان مناطق شهری و روستایی و زنان و مردان نابرابری‌هایی دیده می‌شود.  میلیون‌ها انسان، به دلیل محرومیت‌هایی که در ابعاد مختلف توسعه‌ی انسانی وجود دارد، قادر نیستند تمام استعدادها و توانایی‌های خود را در جنبه‌های مختلف زندگی به منصه‌ی ظهور برسانند.

این گزارش علاوه بر اشاره به انواع محرویت‌ها و مناطقی که از این محرومیت‌ها رنج می برند، برخی از  مشکلات را نیز تحلیل‌ و ارزیابی‌ می‌کند. برای بررسی این مهم که آیا همه‌ی انسان‌ها  از  چنین پیشرفتی بهره‌‌مند هستند یا نه،  معدل‌گیری از جامعه کارساز نیست و باید از شیوه‌ی غربالگری استفاده کرد. در عین‌ حال، نگاه کمّی به این مسئله کافی نیست و باید جنبه‌ی کیفی نیز مد‌نظر قرار بگیرد. صحت ادعاهای مربوط به آزادی‌های اجتماعی نیز باید بررسی شود؛ به ویژه از نظر آزادی بیان و پاسخ‌دهی مسؤلان به اقشار مختلف جامعه. در نهایت، تولید و انتشار درست داده‌ها هم بسیار اهمیت دارد و نیازمند پژوهش، بررسی، مشورت و اتحاد بیشتر بین افراد ذینفع جامعه در این خصوص است.

این گزارش، همچنین سیاست‌های ملی و استراتژی‌های کلیدی را که می‌توانند دستیابی همه‌ی انسانها را به حداقل میزان توسعه‌ی انسانی تضمین و از این دستاورد‌ها صیانت و حفاظت کنند، نشان می‌دهد. علاوه بر این‌ها، چالش‌های ساختاری مؤسسات جهانی را هم معرفی می‌کند ‌و راه‌کارهایی برای ایجاد تغییرات لازم در آن‌ها ارائه می‌‌دهد.

 این گزارش از 9 بخش تشکیل شده است. بخش اول اطلاعاتی را در مورد کشورهای تحت پوشش و  نحوه‌ی استفاده از آمار ضمیمه‌ی‌ گزارش توسعه انسانی 2016  را در اختیار خواننده قرار می‌دهد. 8 بخش دیگر اطلاعاتی را در مورد شاخص‌های توسعه انسانی، از جمله شاخص توسعه انسانی (HDI)، شاخص توسعه انسانی با توجه به نابرابری‌ها (IHDI)، شاخص توسعه‌ی جنسیتی (GDI)، شاخص نابرابری جنسیتی (GII) و شاخص چند بُعدی فقر (MPI) ارائه می‌کند. گزارش توسعه انسانی 2016 دو زمینه‌ی تجربی را نیز معرفی می‌کند که عبارت‌اند از شکاف جنسیتی در طول زندگی انسان و توسعه پایدار.

باید متذکر شد که ممکن است تفاوت‌هایی بین داده‌های ملی و بین‌المللی وجود داشته باشد؛ چرا که مؤسسات بین‌المللی داده‌های ملی را به نحوی استانداردسازی می‌کنند که امکان مقایسه داده‌های کشور‌های مختلف با هم وجود داشته باشد، اما ممکن است دسترسی کافی به جدیدترین داده‌های ملی را نداشته باشند. توصیه‌ی ما به همکارانی که در سطح ملی فعالیت می‌کنند این است که  آن چه را در گزارش توسعه انسانی ارائه می‌شود بررسی، و از جدیدترین و مناسب‌ترین منابع داده‌های ملی و بین‌المللی استفاده کنند.

کشورهای تحت پوشش و نحوه‌ی استفاده از آمار ضمیمه در این گزارش

ضمیمه‌ی آماری گزارش توسعه انسانی 2016، شاخص توسعه انسانی را در سال 2015 برای 188 کشور و منطقه‌ی شناسایی شده توسط سازمان ملل (همراه با مقادیر این شاخص‌ها و رده‌بندی کشور‌ها) ارائه می‌دهد. همچنین، شاخص توسعه انسانی با توجه به نابرابری‌ها برای 151 کشور، شاخص توسعه جنسیتی برای 160 کشور، شاخص نابرابری جنسیتی برای 159 کشور و شاخص چند ‌بعدی فقر برای 102 کشور نیز در گزارش آمده است.

مقایسه مقادیر و رده‌بندی‌های ذکر شده در این گزارش با گزارش‌های قبلی شاید کار درستی نباشد؛  چرا که بازبینی‌ها و به‌ روزرسانی‌های داده‌های موجود ممکن است از طریق تغییراتی در روش تحلیل داده‌ها صورت گرفته باشد. خواننده می‌تواند برای ارزیابی تغییرات در رده‌بندی‌های شاخص توسعه انسانی بین سال‌های 2014 و 2015 از ستون‌های 1 و 9 در جدول 1 (شاخص توسعه انسانی و اجزایش)، و الگوی مقادیر شاخص توسعه انسانی واقع در جدول 2 (الگوهای شاخص توسعه انسانی) استفاده کند که در قسمت ضمیمه‌ی آماری این گزارش آمده‌اند. جدول‌های 1 و 2 شامل داده‌هایی هستند که مجموعه‌ی زمانی و روش‌شناسی تحلیل آن‌ها یکسان بوده است و به همین دلیل تفاوت‌‌های موجود در مقادیر و رده‌بندی‌ها را نسبت به زمانی که داده‌‌ها ارائه شده‌‌اند، به درستی نشان می‌دهند و پیشرفت واقعی کشورها را مشخص می‌کنند. تفاوت‌هایی را که در جدول‌‌ها دیده می‌شوند، باید با احتیاط و دقت تفسیر کرد؛ چرا که ممکن است این تفاوت‌های کوچک به دلیل تفاوت‌هایی است  که در روش‌های آمارگیری وجود دارد.  به همین دلیل از لحاظ آماری ممکن است مقایسهکار درستی نباشد.

برای مشاهده‌ی جزئیات محاسبات مربوط به هرکدام از شاخص‌ها به یادداشت‌های فنی 1-7 و مقالات پایه‌ای مربوط به این ضمیمه مراجعه کنید. این مقالات در وبگاه گزارش توسعه‌ی انسانی به نشانی زیر موجود است:
http://hdr.undp.org/en/data