سلام و خداقوت به بچه های دهم تجربی.
امروز قراره بخش آخر از فصل دوم گوارش و جذب مواد دهم تجربی رو باهم یاد بگیریم.
امیررضا حکمت نیا- دانشجوی پزشکی دانشگاه تهران
خب بریم که خط به خط کتاب درسی رو باهم بررسی کنیم و یاد بگیریم.
برای دیدن قسمت اول این درسنامه، کلیک کن!
گوارش در روده باریک:
- _کیموس به تدریج وارد روده باریک می‌شود نه یک دفعه.
- _مراحل پایانی گوارش در روده باریک به ویژه در دوازدهه انجام می‌گیرد.
- _حرکات روده در گوارش نهایی کیموس نقش دارند.
شیره روده شامل موادی می‌باشد که خود روده ترشح می‌کند:
_ترشحات لوزالمعده و همچنین صفرا جزؤ شیرة روده محسوب نمی‌شوند.
_شامل: موسین - آب - یون‌هایی مانند بی‌کربنات (نه فقط بی‌کربنات) - آنزیم
صفرا: توسط کبد ساخته می‌شود. بنابراین کبد می‌تواند نمک‌های صفراوی، بی‌کربنات، کلسترول و فسفولیپید بسازد.
صفرا آنزیم ندارد - در کیسه صفرا ذخیره می‌شود نه تولید.
در سنگ کیسه صفرا:
- _مدفوع چرب می‌شود.
- _ویتامین‌های محلول در چربی جذبشان مختل می‌شود.
- _جذب کلسیم به دلیل اختلال در جذب ویتامین کاهش می‌یابد.
- _احتمال پوکی استخوان افزایش می‌یابد.
- _انعقاد خون مختل می‌شود.
- _مشکل بینایی افزایش می‌یابد.
- _احتمال کاهش وزن افزایش می‌یابد.
- _احتمال زخم روده به علت اسید افزایش می‌یابد.
آنزیم‌های مشاهده شده در روده باریک:
| منشأ گرفته از روده باریک | آنزیم لیزوزیم: آنزیم مؤثر در نخستین خط دفاعی با تخریب باکتری‌ها | |
| آنزیم‌های یاخته‌های روده باریک | مسئول تولید مونو از کربوهیدرات‌ها به کمک پروتئازهای لوزالمعده، پروتئین‌ها را به واحدهای سازنده خود آبکافت می‌کنند. | |
| تشرح مستقل از روده باریک | همراه با صفرا وارد روده باریک می‌شوند | آنزیم‌های گوارشی پانکراس از طریق مجرای مشترک با صفرا |
| از راه پیلور وارد روده باریک می‌شوند | با منشأ معدی ¬ پروتئازها و لیپاز (به واسطة تغییر غیر فعال شده‌اند.) با منشأ دهانی ¬ آنزیم‌های بزاق نظیر آمیلاز و لیزوزیم (در صورت عدم تخریب) | |
جذب مواد ¬ ورود مواد به محیط داخلی: خون، لنف، مایع بین یاخته ای
جذب در : دهان --> اندک + معده --> اندک + روده باریک --> جذب اصلی
چین‌خوردگی‌ها: مخاط (بافت پیوندی + پوششی + ماهیچه‌ای) + زیرمخاط
پرز: مخاط
ریزپرز: چین‌خوردگی‌های غشاء سلول‌های پوششی
گزاره های درست و نادرست:
- _ در تشکیل چین‌خوردگی‌های روده باریک عضلات طولی و حلقوی نقش دارند. غلط
- _ هر چین لوله گوارش از همکاری مخاط و زیرمخاط تشکیل شده است. صحیح
- _ در ساختار چین شبکه یاخته‌های عصبی داریم. صحیح
- _ در ساختار پرز، ماهیچة طولی و حلقوی دیده می‌شود. غلط
- _ در ریزپرز همانند پرز، بافت پیوندی داریم. غلط
- _ مویرگ‌های خونی پرز، مویرگ لنفی را احاطه کرده‌اند. صحیح
- _ در بافت پوششی پرز دو نوع سلول می‌بینیم. صحیح
- _ اندازه چین‌ها در رودة باریک با هم متفاوت است. صحیح
- _ رگ‌های خونی پرز وارد زیرمخاط می‌شوند. صحیح
- _ در روده باریک در ساختار چین‌های حلقوی همانند پرز، هم لایه مخاطی و هم لایه زیرمخاطی وجود دارد. غلط
سلیاک: بر اثر پروتئین گلوتن (موجود در واکوئل گندم و جو)، یاخته‌های روده تخریب می‌شوند.
- _ قطعاً ریزپرزها از بین می‌روند.
- _ پرزها ممکن است از بین بروند.
- _ سطح جذب مواد کاهش شدیدی می‌یابد.
- _ بسیاری از مواد مغذی مورد نیاز بدن جذب نمی‌شود.
- _ سلیاک به چین‌های حلقوی آسیب نمی‌رساند.
- _ در سلیاک بافت پیوندی سست آسیب می‌بیند. ¬ چون پرزها می‌توانند از بین بروند.
- _ می‌توانیم شاهد کاهش وزن باشیم.
- _ اختلالات بسیاری در نتیجه کاهش جذب مواد ممکن است.
- سرنوشت لیپیدها بعد از جذب:
مویرگ بسته لنفی ---> رگ لنفی ----> ورود به جریان خون ----> بافت چربی یا کبد ----> در کبد تبدیل به:
LDL : کلسترول بیشتر از پروتئین / مضر (احتمال رسوب در دیواره سرخرگ‌ها)
HDL : (لیپوپروتئین) احتمال رسوب کلسترول در دیوارة سرخرگ‌ها را کاهش می‌دهد.
پروتئین بیشتر از کلسترول
روده بزرگ:
- _ ترشحات دارد: یاخته‌های پوششی آن ماده مخاطی ترشح می‌کنند.
- _ جذب دارد: آب + یون‌ها
- _ حرکات دارد: کربن
- _ آنزیم گوارشی ترشح نمی‌کند
- _ قطر بیشتری نسبت به روده باریک دارد
_ طویل‌ترین نقش؟ کولون پایین و
_ کوتاه‌ترین بخش؟ کولون صعودی
_ طحال مجاور؟ ابتدای کولون پایین‌رو
_ کبد مجاور؟ انتهای کولون صعودی
_ راست روده؟ جزو رودة بزرگ نیست
_ مدفوع؟ در روده بزرگ، قبل از راست روده شکل می‌گیرد - جامد است.
_ حرکات روده بزرگ؟ فقط کرمی و آهسته
گردش خون دستگاه گوارش:
خون بخش‌هایی از آن (نه تمام بخش‌ها) به‌طور مستقیم به قلب برمی‌گردد - به کبد می‌رود.
- رگ‌های اصلی سازنده سیاهرگ باب کبدی:
سیاهرگ اصلی راست: حاوی خون سیاهرگی آپاندیس، رودة کور، کولولن بالارو، رودة باریک سیاهرگ اصلی چپ: سیاهرگ فوقانی: حاوی خون سیاهرگی طحال و خم کوچک معده سیاهرگ تحتانی: سیاهرگ کوچکتر: حاوی خون سیاهرگی خم بزرگ معده و پانکراس
سیاهرگ بزرگتر: حاوی خون سیاهرگی کولون پایین‌رو و راست رودهسیاهرگ باب: از 3 انشعاب ساخته می‌شود.
در کبد بلافاصله به دو بخش تقسیم می‌شود.
شبکة مویرگی (دو سمت آن سیاهرگ است) را ساخته و بالا می‌آید.
دو انشعاب آن یکی شده و سیاهرگ فوق کبدی را تشکیل می‌دهند.
طحال: در سمت چپ سیاهرگ باب خون می‌دهد.
هستة اندام‌های گوارشی به سیاهرگ باب خون نمی‌دهند ---> دهان و مری غلط
گزاره های درست و نادرست:
- _ خون همة قسمت‌های رودة باریک، وارد کبد می‌شوند. صحیح
- _ چندین سیاهرگ، سیاهرگ باب کبدی را می‌سازند. صحیح
- _ کبد ویتامین و آهن می‌سازد. نمی‌سازد، ذخیره می‌کند. غلط
- _ خون سیاهرگ ورودی به کبد با خون سیاهرگ‌های خروجی از آن ترکیب یکسانی دارد. غلط
- _ مویرگ لنفی وارد کبد نمی‌شود. ابتدا وارد جریان خون می‌شود. صحیح
شبکه‌های یاخته‌های عصبی:
محل استقرار: دو لایه زیرمخاط و ماهیچه دیواره لوله
وظیفه: تنظیم تحرک و ترشح در لوله گوارش
شیوه عملکرد: مستقل از دستگاه عصبی خودمختار، اما دارای ارتباط با اعصاب هم حس و پادهم حس
_ دستگاه عصبی روده‌ای می‌تواند بر ماهیچه‌های مخطط تأثیر بگذارد؟ صحیح. بخش بالایی مری مخطط است.
سکرتین --> ترشح از دوازدهه به خون --> اثر بر لوزالمعده --> افزایش ترشح بی‌کربنات --> افزایش روده
نکات:
_ گاسترین ارادی سلول‌های اصلی و کناری معده گیرنده دارد.
_ گاسترین و سکرتین به خون می‌ریزند نه به لولة گوارش.
_ در انسان، سکرتین برخلاف گاسترین، ترشح بی‌کربنات را به خون افزایش می‌دهد. غلط
_ وزن هر فرد به تراکم استخوان، مقدار بافت ماهیچه و چربی بدن او بستگی دارد.
_ ذخیره بیش از اندازه چربی در کبد موجب بیماری «کبد چرب» می‌شود.
تنوع گوارش در جانداران:
- کرم کدو:
- _ فاقد دهان و دستگاه گوارش
- _ مواد مغذی را از سطح بدن جذب می‌کند.
- _ لوله گوارش ندارد
- _ مواد را به طور قابل جذب دریافت می‌کند
- _ ابتدا و انتهای آن قطر یکسانی ندارد
- _ پیکر آن بند بند است
- _ ابعاد و اندازة بندهای پیکر آن، می‌تواند متفاوت از یکدیگر باشد
واکوئول گوارشی:
پارامسی - تک سلولی---> از آغازیان دارای مژک ---> عامل حرکت جاندار و کمک به تغذیه ---> دارای حفره دهانی
واکوئل غذایی --> واکوئل گوارشی --> واکوئل دفعی
واکوئل دفعی از منفذ دفعی سلول خارج نمی‌شود بلکه محتویان آن با برون رانی دفع می‌شوند.
چندین لیزوزوم (کافنده تن) با واکوئل غذایی ترکیب می‌شوند.
مقایسة واکوئل گوارشی و غذایی--> واکوئل غذایی، غشای کافنده تن‌ها نیز افزوده می‌شود در نتیجه واکوئل گوارشی تشکیل می‌شود که از واکوئل غذایی بزرگتر می‌باشد.
| حفره گوارشی | در جانوری مانند هیدر وجود دارد. |
| کیسه‌ای نام حفره گوارشی | |
| دارای یک سوراخ برای ورود و خروج مواد |
| هیدر | بی‌مهره است. |
| از دو لایه یاخته تشکیل شده است. | |
| یاخته‌های بیرونی مکعبی شکل و یاخته‌های درونی استوانه‌ای شکل | |
| برخی از یاخته‌های استوانه‌ای تاژک دارند. | |
| یاخته‌های تاژک‌دار، دارای دو تاژک می‌باشد. | |
| گوارش هم برون سلولی است و هم درون سلولی | |
| گوارش بدون سلولی مقدم است بر درون سلولی | |
| دارای بازوهایی با اندازه‌های مختلف |
لوله گوارش: در اثر تشکیل مخرج شکل می‌گیرد - امکان جریان یک طرفه غذا را فراهم می‌کند.
ملخ: حشره‌ای گیاه خوار
_ حلق در ملخ؟ ندارد
_ محل جذب در ملخ؟ معده + راست روده (آب و یون‌ها)
_ محل غده‌های بزاقی در ملخ؟ زیر مری و چینه‌دان
_ ضخیم‌ترین دیواره؟ پیش معده
_ آغاز گوارش مکانیکی در دهان؟ خارج از دهان غلط
_ راست روده متصل به؟ بخش باریک روده
_ بخش‌های خرد کننده غذا؟ آرواره‌ها + پیش معده
_ مخرج؟ در سطح پشتی بدن قرار دارد (در بند آخر)
_ کیسه‌های معده در گوارش شیمیایی محتویات پیش معده نقش دارند. صحیح
_ مواد غذایی گوارش یافته و دفعی با هم مخلوط می‌شوند. غلط
_ ملخ دارای زوائدی در روی پاها می‌باشد.
پرنده دانه‌خوار:
_ جانوران دیگری مانند پرنده دانه‌خوار (هر نوع پرنده‌ای نه) نیز چینه‌دان دارند.
_ پرندة دانه‌خوار --> دارای سنگدان --> بخش عقبی معده --> دارای ساختاری ماهیچه‌ای --> نقش در گوارش مکانیکی
_ همه پرندگان در بخش حجیم انتهای مری، مواد غذایی را ذخیره می‌نمایند. صحیح
_ مقایسه قطر چینه‌دان و سنگدان: قطر سنگدان قطر چینه‌دان
_ کبد با مجرایی باریک به روده باریک متصل می‌باشد و جزو لوله گوارش نیست.
- در قسمتی میان سنگدان و چینه‌دان و در زیر معده قرار می‌گیرد.
_ تعداد انگشتان هر پا در پرنده دانه‌خوار: 4 عدد
| پستانداران نشخوارکننده | سیرابی--> کیسه بزرگ |
| نگاری | |
| هزارلا--> اتاقک لایه لایه | |
| شیردان --> معده واقعی |
- _ جذب آب؟ هزالا + روده
- _ محل گوارش؟ سیرابی + شیردان
- _ جذب گلوکز؟ روده
- _ بیشترین چین‌خوردگی معده؟ هزارلا
- _ جذب غذا؟ رودة باریک
- _ آبگیری؟ هزارلا
- _ گوارش میکروبی؟ سیرابی
_ یک غذا تا زمان ورود به هزارلا:
_ از نگاری 2 بار، از مری: 3 بار، از سیرابی: 2 بار و از دهان: 2 بار عبور می‌کند.
برای دانلود فایل pdf و کامل تر این درسنامه به همراه نکات، به فایل های ضمیمه در پایین مراجعه کن:))
