الهی تو آنی که از بنده ناسزا بینی و به عقوبت نشتابی ، از بنده کفر می شنوی و نعمت از او باز نگیری
درسنامه خدا در فلسفه مطابق با آزمون 3 دی – درس ششم فلسفه دوازدهم انسانـی
تهیه شده توسط: آرمین عبدالحسینی ، رتبه 29 کنکور 1400 ، دانشجوی رشته حقوق دانشگاه تهران
خداشناسی فلسفی:
فیلسوف چه دین دار باشد چه دین دار نباشد ، روش فلسفی اش فقط استدلال عقلی محض است به عبارت دیگر بحث فیلسوف تا زمانی فلسفی است که از روش فلسفی استفاده کند یعنی استدلال عقلی محض کند و نتایج تفکرات خود را به صورت استدلالی بیان کند.
فیلسوف کسی نیست که هیچ عقیده ای نداشته باشد بلکه کسی است که بر اساس قواعد فلسفی عقیده ای را پذیرفته است و با روش فلسفی و قواعد فلسفی از آن عقیده دفاع می کند. دکارت و کانت اگر چه مسیحی بودند ولی با روش فلسفی خدا را اثبات کردند و با استدلال عقلی در مورد خداوند بحث کرده اند.
برهان های اثبات وجود خدا نزد فیلسوفان مسلمان: |
برخی فلاسفه اروپا معتقدند که وجود خداوند را نمی توان با عقل و استدلال ثابت کرد. برخی از این فلاسفه وجود خدا را انکار کرده اند و برخی دیگر از طریق معناداری زندگی ، ضرورت وجود خداوند را تبیین کرده اند.
فیلسوفان مسلمان معتقدند که اثبات وجود خداوند از طریق استدلال عقلی امکان پذیر است. آن ها با بیانی دقیق استدلال های طرح شده را توضیح داده اند و یا استدلال های جدیدی را ارائه کرده اند.
فــارابــی:
فارابی از اولین فیلسوفان مسلمانی است که برای وجود خداوند استدلال ارائه کرده است. برهان فارابی بر پایه یک اصلی فلسفی به نام (تقدم علت بر معلول) استوار است و هم چنین در دل این برهان ، بطلان تسلسل علل نامتناهی اثبات می شود.
1- وجود معلول:
در اطراف ما اشیایی وجود دارد که وجودشان از خودشان نیست و معلول چیزهای دیگرند.
2- وجود علت:
معلول چیزی است که وجود خود را از علت دریافت می کند. وجود علت مقدم بر وجود معلول است و تا علت نباشد معلولی هم وجود نخواهد داشت به عبارتی دیگر وجود معلول ، مشروط به وجود علت است. به این اصل فلسفی تقدم علت بر معلول می گوییم.
منظور از تقدم علت بر معلول ، تقدم زمانی نیست بلکه این تقدم ، وجودی است یعنی وجود معلول مشروط بر وجود علت است و این دو همزمان پدید می آیند.
تسلسل علل:
اگر معلولی که اکنون موجود است علتی داشته باشد که آن علت هم خودش معلول باشد و این هم علتی داشته باشد ، این زنجیره علت و معلول ها نمی تواند تا بی نهایت پیش برود چون تسلسل علل نامتناهی پیش می آید و چون این تسلسل علل نامتناهی محال است پس یک علت که خودش معلول نیست وجود دارد و آن علت که علتی ندارد ، علت العلل یا علت نخستین است.
مقدمه اول: هر معلولی که وجود دارد قطعا علتی دارد.
مقدمه دوم: وجود معلول وابسته به وجود علت است و تا علت نباشد معلول پدید نمی آید.
مقدمه سوم: اگر علت ، خودش معلول باشد ، چون تسلسل علل نامتناهی محال است پس ...
|
نتیجه: علتی وجود دارد که خود معلول نیست و در سر سلسله علل قرار دارد و آن علت نخستین است.
ابن سینا:
یکی از براهینی که این سینا بر وجود خداوند بیان کرده است ، برهان وجوب و امکان می باشد که این برهان یک واجب الوجود بالذات را اثبات می کند. وی با اینکه برهان فارابی را کامل می دانست سعی کرد که خودش هم با استفاده از مفاهیم دیگر به اثبات خداوند بپردازد. ابن سینا این برهان را در کتاب الهیات شفا ذکر کرده است.
برهان وجوب و امکان:
مقدمه اول: با مشاهده موجودات جهان متوجه می شویم که این موجودات در ذات و ماهیت خود نسبت به وجود و عدم مساوی اند پس این موجودات ممکن الوجود بالذات هستند ؛ زیرا هم می توانند باشند و هم می توانند نباشند.
مقدمه دوم: ممکن الوجود بالذات برای خروج از حالت تساوی نسبت به وجود و عدم ، نیازمند واجب الوجود بالذاتی است که خودش نیازمند به خروج از حالت تساوی نسبت به وجود و عدم نباشد.
نتیجه: پس موجودات جهان ، به واجب الوجود بالذاتی وابسته اند که آن ها را از حالت امکانی خارج کند و به وجود بیاورد و آن واجب الوجود بالذات ، همان علت العلل است.
نکات استدلال ابن سینا:
- برهان ابن سینا با رجوع به ذات و مفاهیم شروع می شود یعنی به جای وجود موجودات ، درباره ذات و ماهیت موجودات سخن می گوید.
- ابن سینا ، خداوند را به عنوان واجب الوجود بالذات اثبات می کند.
- مبنای استدلال ابن سینا ، تقسیم بندی ماهیات به واجب ، ممکن و ممتنع است.
- برهان ابن سینا ، از محال بودن تسلسل علل نامتناهی استفاده نکرده است حتی اگر محال بودن تسلسل علل نامتناهی را هم نپذیریم باز هم این برهان خداوند را اثبات می کند.
- فلاسفه اروپا این برهان این سینا را برهانی بسیار قوی دانسته اند و توماس آکوئیناس با پذیرفتن این برهان آن را در اروپا مطرح کرد.
- این سینا در این برهان می گوید که موجودات جهان بر حسب ذات خود ، ممکن الوجودند اما از این حیث که وجود دارند ، واجب الوجود بالغیر هستند یعنی واجب الوجود بالذات به آن ها وجود بخشیده است.
ملاصدرا:
ملاصدرای شیرازی معروف به صدرالمتالهین که در عهد صفویه می زیست ، استدلال گذشتگان را ارتقا بخشید و بیان کرد:
* همه موجودات و واقعیات جهان عین وابستگی و نیاز هستند.
* وابستگی و نیاز سراپای وجود آن ها را گرفته است.
* ملاصدرا ، وابسته بودن موجودات جهان را امکان فقری می نامد.
برهان ملاصدرا:
مقدمه اول: هنگامی که به موجودات پیرامونمان نگاه می کنیم می بینیم که وجودشان عین وابستگی و نیاز به دیگری است.
مقدمه دوم: موجودات وابسته و نیازمند باید به وجودی متصل باشند که آن وجود در ذات خود نیازی به غیر نداشته باشد.
نتیجه: موجودات این جهان وابسته به وجودی بی نیاز و غیروابسته هستند که این موجود همان خدا است.
از نظر ملاصدرا موجودات دو دسته اند:
* وجود بی نیاز و غیروابسته (غنی بالذات)
* وجودهای نیازمند و وابسته (فقیر بالذات یا غنی بالغیر)
ملاصدرا معتقد است که جهان هستی یکپارچه ، نیاز و تعلق به ذات الهی است و از خود هیچ گونه استدلالی ندارد و اگر ذات الهی ، لحظه ای پرتو عنایات خود را باز گیرد ، کل موجودات نابود می شوند و نورآن ها خاموش می شود.
مفهوم شعر ملاصدرا: همانطور که نور نیازمند به منبع نور است ، موجودات هم نیازمند به خداوند (وجود بی نیاز) هستند.
معناداری زندگی از دیدگاه فیلسوفان مسلمان:
فلاسفه مسلمان در کنار بحث درباره اثبات وجود خداوند به مباحث دیگری نیز پرداخته اند:
* تاثیر اعتقاد به خداوند در زندگی انسان
* نقش خداوند در معنابخشی به حیات بشری
