سلام خدمت کنکوري هاي عزيز ياسین مهدیان هستم رتبه ۴۱ انسانی و ميخواهم در اين مطلب درسنامه اي از آرايه تشبيه ارائه کنم.
تشبیه، ادعای همانندی بین دو چیز است. «دندان های او مانند برف سفید بود.» در این مثال، "دندان های یک شخص" به "برف" مانند شده است و دلیل این همانندی، سفیدی هر دوی آن هاست. تشبیه دارای چهار رکن است که به بررسی آن ها می پردازم :
ارکان تشبیه : 1- مشبه 2- مشبه به 3- وجه شبه 4- ادات تشبیه
1- مشبه : چیزی که آن را، به چیز دیگری مانند می کنیم. (دندان در مثال بالا)
« روی تو چون نوبهار جلوه گری می کند / زلف تو چون روزگار پرده دری می کند »
که در این مثال، "روی معشوق" به "نوبهار" / "زلف معشوق" به "روزگار" تشبیه شده است. پس "روی معشوق" و هم چنین "زلف معشوق"، مشبه این بیت هستند.
2- مشبه به : آن چیزی که مشبه، به آن مانند می شود.
«ورت ز دست برآید چو سرو باش آزاد»
که در این مثال، "تو" مشبه و "سرو" مشبه به می باشد.
3- وجه شبه : ویژگی یا صفتی که مشبه و مشبه به، در آن مشترک هستند.
«گرت ز دست برآید چو نخل باش کریم»
در این مثال، "تو" به "نخل" تشبیه شده است و وجه شبه آن، "کریم بودن" است.
4- ادات تشبیه : واژه ای است که آن را برای بیان شباهت میان دو پدیده به کار می بریم. معروف ترین ادات های تشبیه: مانند،مثل،چون(وقتی معنای مانند داشته باشد)،به کردار،گویی،به سان، وار، وش و ...
«این زبان چون سنگ و هم آهن وش است / و آنچه بجهد از زبان، چون آتش است»
در این بیت، "چون" و "وش" ادات تشبیه هستند.
انواع تشبیه از نظر ارکان :
1- تشبیه گسترده : از میان رکن های تشبیه، مشبه و مشبه به حتمااا باید باشند، اما ادات تشبیه و وجه شبه را می توان حذف کرد. «تشبیهی که چهار یا سه رکن را در خود داشته باشد، تشبیه گسترده گویند.»
«دل ما به دور رویت ز چمن فراغ دارد / که چو سرو پای بند است و چو لاله داغ دارد»
در مثال بالا، "دل" یک بار در پایبندی به سرو و بار دیگر در داغ داشتن به لاله تشبیه شده است. در هردو تشبیه، چهار رکن وجود دارد.
«هر نسیمی که به من بوی خراسان آرد / چون دم عیسی در کالبدم جان آرد»
در این مثال، "نسیمی که بوی خراسان بیاورد" به "دم عیسی" تشبیه شده است. "چون" ادات تشبیه است و "جان آرد (جان بخشی)" ادات تشبیه می باشد.
2- تشبیه فشرده : تشبیهی که فقط دو رکن اصلی (یعنی مشبه و مشبه به) را دارد، تشبیه فشرده است. به این نوع تشبیه، تشبیه بلیغ نیز می گویند. تشبیه فشرده گاهی به صورت ترکیب اضافی (مضاف و مضاف الیه) و گاهی به صورت غیر اضافی به کار می رود. (تشبیه های غیر اضافی معمولاً به صورت جمله اسنادی هستند.)
«بر افروز شمع دل از آتش عشق / که شمع خرد شمعدانی نیرزد»
"شمع دل" / "آتش عشق" / "شمع خرد" ، همگی تشبیه فشرده از نوع اضافی هستند.
( نکته: در تشبیه اضافی (اضافه تشبیهی) معمولاً مضاف الیه به مضاف تشبیه می شود. به زبان خودمانی، معمولاً کلمه دوم، مشبه است و کلمه اول، مشبه به. به قید "معمولاً" توجه داشته باشید. )
«دست از مس وجود چو مردان ره بشوی / تا کیمیای عشق بیابی و زر شوی»
"مس وجود" اضافه تشبیهی است که "وجود" به "مس" تشبیه شده است.
«تو سرو جویباری،تو لاله بهاری / تو یار غمگساری، تو حور دلربایی»
در این مثال، "تو (معشوق)" سه بار مشبه قرار گرفته است و به "سرو جویبار" ، "لاله بهار" و "حور دلربا" تشبیه شده است. همه تشبیه های این بیت، از نوع تشبیه فشرده غیرترکیبی هستند.
تست |
1- کدام بیت، فاقد «تشبیه» است؟ (خارج 98)
1) ماه از شرم عذار تو حصاری شده است / این نه هاله است که بر گرد قمر گردیده است
2) غافل از خال و خط و زلف و دهان تو شده است / ساده لوحی که به خورشید تو را سنجیده است
3) شور مرغان چمن حوصله سوز است امروز / گل بی درد به روی که دگر خندیده است؟
4) تا قیمت گرهش باز نگردد چون خال / هر که را فکر سر زلف به هم پیچیده است
پاسخ : گزینه 3 – آرایه تشبیه در سایر ابیات :
گزینه «1» : ماه حصاری (زندانی) شده است. هاله نورانی اطراف ماه را به یک حصار (زندان) تشبیه کرده است.
گزینه «2» : در بیت نوعی تشبیه تفضیلی به کار رفته است. شاعر چنین می پندارد که معشوق از خورشید برتر است و شایسته قیاس با خورشید نیست.
گزینه «4» : گره به خال تشبیه شده است.
2- در کدام بیت «تشبیه فشرده» وجود ندارد؟ (کانون 95)
1) بنال مطرب مجلس بگوی گفته سعدی / شراب اُنس بیاور که من نه مرد نبیدم
2) گذشت روزگاران که دوران شباب ما / در این سیلاب غم دسته گلی شاداب را ماند
3) تا سر زلف پریشان تو محبوب من است / روزگارم به سر زلف پریشان ماند
4) با همه تیر بلا کآمده بر دل مرا / از مژه ات بر نگشت بخت نگون سار من
پاسخ : گزینه 3 – در این گزینه، واژه "ماند" ادات تشبیه است و تشبیه بلیغ نیست.
تشریح گزینه های دیگر:
گزینه «1» : "شراب انس" تشبیه فشرده اضافی است.
گزینه «2» : "سیلاب غم" تشبیه فشرده اضافی است.
گزینه «4» : "خنده وار" تشبیه فشرده اضافی است.
