بسم الله الرحمن الرحیم
در این مطلب میخواهیم به بررسی درسنامه جغرافیا دوازدهم درس سوم( حمل و نقل ) مطابق با آزمون 3 دی 1400 بپردازیم.
آرمین عبدالحسینی
رتبه 29 کنکور 1400
دانشجوی رشته حقوق دانشگاه تهران
گسترش حمل و نقل از گذشته تا امروز
چهار هزار سال پیش:
الف) انسان ها برای حمل بار از چارپایان استفاده می کردند.
ب) در منطقه بین النهرین حمل و نقل با قایق های پارویی در رودخانه ها و کانال های آبی معمول بود.
ج) اختراع چرخ مثل کشف آتش تحول بزرگی در زندگی انسان آن دوره پدید آورد.
دوره هخامنشیان و روم باستان:
الف) راه ها و چاپارخانه هایی ایجاد شده بود.
ب) جاده های سنگ فرشی گسترده و طولانی در امپراتوری روم که همه نقاط را به مرکز و پایتخت متصل می کرد.
ج) جاده ابریشم ، شرق آسیا را به غرب اروپا پیوند می داد.
د) حمل و نقل در توسعه و گسترش تمدن ها نقش مهمی ایفا می کند.
عصر اکتشافات جغرافیایی:
پیشرفت در دریانوردی و ساختن کشتی های پیشرفته تر موجب شد که سرزمین های نو کشف شوند و تحولات بسیاری در این نواحی جهان پدید آید.
پیش از انقلاب صنعتی:
الف) تا پیش از انقلاب صنعتی ، وسایل حمل و نقل زمینی به کندی و با صرف زمان زیاد ، مسافت های طولانی را طی می کردند و فقط میزان کمی بار را می توانستند حمل کنند.
ب) در خشکی ها ، نیروی انسان و چارپایان عامل حرکت مسافر و بار بود و در دریاها نیروی باد محرک کشتی ها بود.
اوایل قرن نوزدهم:
الف) اختراع موتور بخار تحول بزرگی در حمل و نقل آبی و ریلی به وجود آورد.
ب) در اوایل قرن نوزدهم ، نخستین لوکوموتیوهای مجهز به موتور بخار در انگلستان ساخته شد و انگلستان زادگاه قطار است.
ج) حمل و نقل ریلی موجب حرکت آسان تر بار و حمل بارهای سنگین به نقاط نسبتا دور شد.
د) با کشف و استخراج نفت و استفاده از آن به جای زغال سنگ ، سرعت و کارایی وسایل حمل و نقل بیشتر شد.
اوایل قرن بیستم:
الف) اختراع و تولید انبود خودرو ، چهره فضاهای شهری و خارج از شهر ها را تغییر داد.
ب) خیابان های اصلی و فرعی و تقاطع شهرها و شبکه های جاده ای وسیع بین شهرها و روستاها ساخته شده اند.
طی جنگ جهانی دوم:
الف) اولین هواپیمای جت در آلمان ساخته شد. موتور جت توان بیشتری داشت و موجب شد هواپیماهای مسافربری بزرگ تری ساخته شود.
ب) هواپیماهای جت مسافربری در آسمان به پرواز درآمده اند. بعدها با تولید هواپیماهای بوئینگ ، حمل و نقل هوایی در سراسر جهان گسترش یافت.
عوامل گسترش و تحول صنعت حمل و نقل در نیم قرن اخیر:
* افزایش جمعیت و تقاضا برای حمل و نقل
* گسترش تجارت و اقتصاد جهانی
* پیشرفت علمی و فناوری در تولید وسایل حمل و نقل
نقش و اهمیت حمل و نقل:
تعریف: حمل و نقل عبارت است از جا به جایی مردم (مسافر) ، بار (کالا) و اطلاعات.
اهمیت حمل و نقل در زندگی جوامع |
اهمیت اقتصادی:
الف) همه نواحی ، چه در داخل کشورها و چه در سطح بین المللی ، برای رفع نیازهای اقتصادیشان به یکدیگر وابسته اند.
ب) صاحب نظران ، حمل و نقل را کلید توسعه اقتصادی و رکن زیر بنایی اقتصاد کشورها می دانند.
ج) فعالیت های اقتصادی تولید و توزیع و تجارت به شدت به شبکه های حمل و نقل وابسته اند.
د) گردشگری نیز به عنوان یک فعالیت اقتصادی مهم در کشورها به زیرساخت های حمل و نقل نیاز دارد.
اهمیت اجتماعی:
الف) مردم برای جا به جا شدن بین محل کار و سکونت ، دسترسی به مراکز درمانی و بهداشتی و آموزشی ، شرکت در فعالیت های اجتماعی و ... به حمل و نقل نیاز دارند.
ب) حمل و نقل اهمیت بسزایی در ارتباط مردم و تبادل فرهنگی بین نواحی مختلف دارد.
اهمیت سیاسی و دفاعی:
الف) دارا بودن وسایل و شبکه های پیشرفته حمل و نقل از عوامل قدرت ملی یک کشور است.
ب) دسترسی به کانال ها ، بنادر ، تنگه ها ، آبراهه ها و نظایر آن از عوامل قدرت به عنوان ابزار سیاسی استفاده کنند.
ج) داشتن وسایل و شبکه های پیشرفته حمل و نقل از عوامل قدرت ملی یک کشور محسوب می شود.
اهمیت زیستی و محیطی:
- حمل و نقل بر آب و هوا تاثیر می گذارد و همه جوامع تلاش می کنند برای جلوگیری از این تاثیرات نامطلوب ، برنامه ریزی کنند.
جغرافیای حمل و نقل:
الف) حمل و نقل با جا به جایی در پهنه مکان و فضای جغرافیایی سر و کار دارد و هدف آن ارتباط دادن مکان ها و نواحی با یکدیگر است.
ب) ماهیت حمل و نقل اساسا جغرافیایی است و با مفاهیمی چون مکان ، موقعیت مکانی ، مسافت ، مبدا و مقصد سر و کار دارد.
ج) شبکه های حمل و نقل شاخه ای از دانش جغرافیا است که جا به جایی انسان ، بار ، اطلاعات را در سطح زمین مطالعه می کند و به بررسی الگوهای پراکندگی و شیوه های حمل و نقل و تاثیرات آن ها بر محیط به منظور برنامه ریزی و مدیریت مطلوب منطقه ای می پردازد.
د) شبکه های حمل و نقل هم از محیط جغرافیایی تاثیر می پذیرند و هم بر فضای جغرافیایی تاثیر می گذارند و آن را تغییر می دهند.
هـ) جغرافیای حمل و نقل شاخه ای از جغرافیای اقتصادی است زیرا حمل و نقل در فعالیت های اقتصادی و مکان گزینی واحد های تولیدی ، خدماتی و تجاری نقش مهمی دارد.
شیوه های حمل و نقل:
الف) حمل و نقل جاده ای (مسافت های نزدیک)
ب) حمل و نقل ریلی (مسافت نسبتاً دور)
ج) حمل و نقل آبی (مسافت دور)
د) حمل و نقل هوایی (مسافت دور)
هـ) حمل و نقل لوله ای (مسافت دور)
حمل و نقل جاده ای
مزایا:
الف) از نظر دسترسی به نقاط مختلف در مسیر راه و توقف در ایستگاه های متعدد ، انعطاف بیشتری نسبت به سایر شیوه های حمل و نقل دارد.
ب) برای رفتن به مکان های دورافتاده یا مناطق روستایی نیز اغلب از این شیوه استفاده می شود.
ج) احداث پایانه ها (ترمینال) هم در این شیوه کم هزینه تر است.
معایب:
الف) نسبت به سایر شیوه های حمل و نقل ، قابلیت جا به جایی تعداد کمتری مسافر را دارد.
ب) طرفیت کامیون و تریلی برای حمل بار کمتر از وسایل حمل و نقل آبی و ریلی است.
ج) ورود به عصر خودرو ها ، جاده های خاکی را به آسفالته تبدیل کرده و محیط جغرافیایی را تغییر داده است.
د) میزان مصرف سوخت و آلایندگی محیط زیست بیشتر است.
هـ) تراکم ترافیکی در برخی مسیرها در ایام تعطیلات که راه حل آن ساخت آزادراه ها و بزرگراه ها است.
نکته: پر تردد ترین آزادراه های کشور تهران و کرج ، قزوین و تهران هستند.
حمل و نقل ریلی
مزایا:
الف) هزینه احداث پایانه متوسط برآورد شده است.
ب) به طور کلی ، جا به جایی با قطار امنیت بالایی دارد.
ج) راحتی مسافران در قطار بیشتر از خودرو است.
د) هزینه حمل قطار در مسافت های طولانی کمتر از حمل و نقل جاده ای است.
هـ) مصرف سوخت قطار یک هفتم حمل و نقل جاده ای است و آلایندگی کمتری برای محیط زیست دارد.
معایب:
الف) احداث خطوط ریلی بر خلاف جاده ها ، نیازمند زمین های هموار است.
ب) هزینه احداث خطوط آهن ، در نواحی دارای موانع و پست زیاد است.
ج) هزینه تولید واگن و لوکوموتیو و خرید آن ها زیاد است.
نکته: قطار ها بار را به صورت فله ای یا کانتینری حمل می کنند.
نکته: روند تولید قطار ، لوکوموتیو های بخاری لوکوموتیو های دیزلی لوکوموتیو های برقی
قطار های پرسرعت:
الف) معمولا به قطارهایی که بیش از 200 کیلومتر در ساعت سرعت داشته باشند ، قطار پرسرعت می گویند.
ب) کشورهای پیشتاز برای طراحی قطارهای پرسرعت: فرانسه ، اسپانیا ، آلمان ، ژاپن
ج) از اولین قطارهای پر سرعت جهان: قطار پر سرعت الکتریکی بین توکیو و اُزاکا در ژاپن (1964 م)
د) تولید کنندگان عمده قطارهای تندرو : کشورهای اروپایی به ویژه فرانسه و آلمان و کشورهای آسیای جنوب شرقی مانند ژاپن ، کره جنوبی ، چین ، تایوان
پراکندگی شبکه های ریلی در جهان:
الف) قاره اروپا گسترده ترین شبکه خط آهن را در میان قاره های جهان دارد (دلیل: هموار بودن)
ب) کشور هایی که بیشترین خطوط ریلی را در جهان دارند: آمریکا (طولانی ترین شبکه ریلی در جهان) ، روسیه ، هند ، چین
ج) بیشترین میزان خطوط سریع السیر و طولانی ترین خط قطارهای تندروی جهان متعلق به کشور چین است.
حمل و نقل ریلی در ایران:
الف) در حال حاضر ، قطار پر سرعت در کشور وجود ندارد و سرعت قطارها حداکثر 160 کیلومتر در ساعت است.
ب) مسیر جلفا – تبریز تنها خط برقی کشور است.
ج) مهم ترین پروژه های در دست اجرای شرکت راه آهن عبارت است از:
* احداث راه آهن سریع السیر تهران – قم – اصفهان
* برقی کردن راه آهن تهران – مشهد
حمل و نقل دریایی:
الف) پوشش گسترده ای در جهان دارد.
ب) اقیانوس ها ، دریاها ، دریاچه ها ، رودخانه ها و کانال های آبی را تشکیل می دهد.
ج) امروزه حدود 90 درصد از تجارت جهانی به وسیله حمل و نقل دریایی است.
د) حمل کالا مقرون به صرفه ترین و ارزان ترین روش برای جا به جایی کالاها به ویژه کالاهای حجیم و بزرگ در مسافت های طولانی است.
محدودیت های حمل و نقل آبی:
الف) هزینه احداث بنادر و اسکله ها و تجهیزات بنادر و همچنین ساخت یا خرید کشتی ها بسیار زیاد است.
ب) سرعت کشتی نسبت به سایر وسایل حمل و نقل کم است. کشتی ها یا باربری و یا مسافربری هستند.
انواع کشتی های مسافربری
1- اقیانوس پیما: مسافران را از مکانی به مکان دیگر در فواصل دور می برند.
2- کشتی های کروز:
الف) کشتی های تفریحی گردشگری هستند که مسافران را مدت محدودی روی آب گردش می دهند و دوباره به مبدأ باز می گردانند.
ب) سفر با کشتی های کروز ، معمولا پر هزینه است.
ج) برخی کشتی های کروز مانند هتل های چندطبقه اند و رستوران ، سینما ، تئاتر ، استخر ، زمین بازی و نظایر آن را دارند.
انواع کشتی های باربری
1- کشتی های فله بر: برای جا به جایی کالاهایی مانند نفت و گاز و مواد معدنی ، مواد پتروشیمی و غلات استفاده می شود. این مواد را به صورت فله در مخازن یا تانکرهای کشتی قرار می دهند.
2- کشتی های کانتینری
+ از دهه 1970 میلادی ، دو تحول مهم در حمل و نقل دریایی ظرفیت جا به جایی کالا را در این شیوه سرعت بخشید:
تحول اول:
- تولید کشتی های رو – رو که تعداد زیادی وسیله نقلیه چرخدار می توانند با باربر درون آن بروند و در مقصد خارج شوند. این امر هزینه تخلیه و بار گیری را کاهش می دهد.
تحول دوم:
- تولید کشتی های کانتینری بود.
- قبل از تولید کانتینر ها ، کشتی ها زمان زیادی در بندرها برای تخلیه و بارگیری توقف می کردند.
- کانتینرها که از نظر اندازه استانداردهای مشخصی دارند ، سرعت جا به جایی و تخلیه کالاها را افزایش می دهند.
- کانتینر ها مدیریت و انبارداری محموله ها را آسان تر می کند.
حمل و نقل آبی در ایران:
الف) ایران به سبب واقع شدن در کرانه های دریای خزر ، خلیج فارس و دریای عمان از نعمت بزرگ دسترسی به حمل و نقل دریایی برخوردار است.
ب) بهره مندی از مزایای حمل و نقل آبی در تجارت فقط به دسترسی به دریا محدود نمی شود بلکه به ساختن و توسعه و تجهیز بنادر وابسته است.
ج) پر تردد ترین بنادر مسافری به ترتیب بنادر قشم ، شهید حقانی بندر عباس ، چارک و خرمشهر است و مهم ترین بندر کانتینری ایران ، بندر شهید رجایی است.
د) بیشترین میزان بارگیری و تخلیه در سواحل دریای خزر به ترتیب امیر آباد ، بندر انزلی ، نوشهر ، آستارا ، فریدون کنار
هـ) بیشترین میزان بارگیری و تخلیه در سواحل خلیج فارس و دریای عمان ، شهید رجایی و کمترین آن بند جاسک است.
و) بندر چابهار که تنها بندر اقیانوسی ایران است ، نقش مهمی در تجارت با آسیای میانه دارد.
موفق و پیروز باشید
