روي يا (zinc ) جزو 15 عنصر معدني و ضروري است، که بدن ما به آن نياز دارد.
فلز روي
نخستين بار در سال 1869 ميلادي توسط دانشمند فرانسوي رولن به عنوان عامل رشد آسپرژيلوس
نيگرا معرفي شد، سپس دکتر سامک و همکارانش ( در سال 1926 ) اين عنصر را براي رشد
گياهان آلي ضروري تشخيص داد و پس از آن دکتر بل کينز در سال 1919 به نقش آن در حيوانات بزرگتر و دکتر برتراند
و همکارانش در سال 1911و همچنين دکتر مک ( در سال
1926 ) به نقش عنصر روي در انسان اشاره کردند .
در بدن انسان حدود 4 – 1 گرم روي
( به طور متوسط 2/2 گرم روي ) وجود دارد که معادل نيمي ازآهن بدن است . مقدار اين عنصر در بعضي
از اعضاي بدن بيشتر است که نشان دهنده ي نقش آن در اين ارگان ها است. بيشترين
مقدار روي در چشم، پانکراس و پوست ذخيره شده است ( 20 در صد روي کل بدن ) و به
همين دليل روي از ضايعات پوستي، اگزما و عارضه هاي ديگر پوستي جلوگيري مي کند و بيماران
بسياري با چنين ضايعاتي با خوردن سولفات روي و استعمال پماد هاي جلدي روي ( به نام Zinc Oxide ) درمان
شده و ميشوند. هم چنين در مشيميه ي چشم صد برابر غلظت پلاسما، روي وجود دارد .
اعمال فيزيولوژي روي در بدن
بسيار زياد و پر اهميت است. دانشمندان و محققان علم تغذيه در بررسي هاي خود در طي بيش از 20 سال به اين نتيجه
رسيده اند که روي در بسياري از فعل و انفعالات شيميايي بدن، شرکت داشته و براي حفظ
سلامتي و طول عمر بدون امراض وجود آن لازم و ضروري است.
فلز روي آنتي اکسيداني است که در
واکنش هاي اکسيداتيو استرس نقش مهمي را بازي مي کند . همان طور که ميدانيد در
اطراف ما عوامل راديکال زا و اکسيدان بسيار فراوان است و متاسفانه امروزه رابطه
اکثر بيماري ها با اين عوامل اکسيدان ثابت شده است.
بطور مثال با مصرف هر عدد سيگار 15000 راديکال آزاد وارد بدن شخص مصرف کننده ميشود که در صورت وجود
نداشتن مواد آنتي
اکسيدان ، بيماريهاي مختلف در بدن ايجاد مي شود.
ويتامين C، ويتامين E و بتا کاروتن ( پيش
نياز ويتامين
A ) ، روي و سلنيوم 5 آنتي اکسيدان بسيار قوي شناخته شده در بدن هستند
که عامل حفظ سلامتي و مبارزه با بيماري ها به شمار مي روند. فلز روي، در افزايش
سطح سيستم ايمني و کارکرد صحيح دستگاه ايمني نقش مهمي را به عهده دارد . روي عوامل
وفلزات سمي توکسيک واردشده به بدن را جذب و خنثي مي کند. به طور مثال
در شهر هاي آلوده اي مانند تهران که مرتبا” سرب و ساير فلزات سنگين به بدن وارد مي
شود وجود کافي روي در بدن ، مانع از اثرات سمي و مخرب آن ها خواهد شد.
اين فلز در ساختمان بيش از دويست آنزيم در بدن شرکت دارد. روي، علاوه بر شرکت در ساخت آنزيم ها به عنوان يک کاتاليزور يا تسريع کننده واکنش هاي بدن عمل ميکند.
يکي ديگر از اعمال روي، فعاليت
در تکثير سلولي است. در ساختن دز اکسي ريبو نوکلوييک اسيد يا DNA نياز به روي ميباشد و همان طور که مي دانيد DNA، رشته ژنتيکي اصلي تشکيل دهنده هسته
سلولي است که بدون آن ادامه ي حيات سلولي ممکن نيست . البته در اين جا بايستي
اشاره کرد که سلول هايگلبول قرمز خون استثنا هستند ، زيرا سلول هاي گلبول قرمز خون بدون هسته بوده و فاقد DNA مي
باشند .
همان گونه که در بالا عنوان شد
در ساختمان بسياري از آنزيم هاي بدن ، فلز روي شرکت دارد، به طور مثال آنزيم سوپر
اکسيد ديسموتاز که جزو آنزيم هاي مهماکسيداتيو است به سه گروه تقسيم ميشود که در ساختمان سلول ها
شرکت مي کنند:
· نوع سوپر اکسيد ديسموتاز مانگان در درون ميتوکندري ها ( کوره هاي سلولي )
· نوع سوپر اکسيد ديسموتاز مس و روي در خارج از ميتوکندري و در سيتوپلاسم سلول وجود دارند
· راديکال هاي آزاد رسيده به سيتوپلاسم توسط اين دو نوع سوپر اکسيد ديسموتاز يعني نوع روي ومس گرفته و خنثي ميشوند.
آنزيم کربورات هيدراز آنزيمي ديگر
است که روي در ساختمان آن، به کار رفته است. کار آنزيم ذکر شده اين است که در
تعادل الکتروليت ها واسيد و باز در بدن نقش دارد و در اثر کمبود اين آنزيم، تعادل
آب داخل و خارج سلولي به هم مي خورد. .
آنزيم کربوکسي
پپتيداز نيز در ساختمان خود ، داراي فلز روي است.اين آنزيم
تجزيه پروتئين ها را در بدن به عهده دارد و در اثر کمبود آن، پروتئين هاي مصرفي به خوبي تجزيه نشده و به مصرف سلولي نمي
رسد .
عوامل کاهش مقدار روي در بدن
يکي از مهم ترين علل کمبود روي
در بدن ، نقصان دريافت آن از طريق مواد غذايي است و اين حالت به ويژه در بچه ها، جوانان و کساني
که به مدت طولاني در رژيم غذايي يا پرهيز غذايي هستند ديده مي شود. مواد غذايي
مصرفي و آب نوشيدني مهمترين منابع روي در طبيعت ميباشند .
اختلالات جذب روده اي هم مي
تواند سبب کاهش اين عنصر مهم يعني روي در بدن شود . خوردن سبوس گندم يا ساير حبوبات ( سبوس حبوبات ) که حاوي فيتات
فراوان هستند، هم چنين مصرف اسفناج و يا ساير مواد حاوي اگزالات به همراه غذا، مي
تواند مانع از جذب روي در بدن شود.
چه کساني نياز به دريافت روي بيشتري در برنامه روزانه دارند؟
· بيماراني که داراي مشکلات کبدي وکليوي هستند، هم چنين بيماران مبتلا به ديابت، نيازمند به روي بيشتري هستند.
· در هنگام ابتلا به عفونت ها ، نياز به دريافت روي ، بيشتر از ساير مواقع است.
· کساني که دچار سوختگي شده اند و يا بيماراني که سکته هاي قلبي ( آنفارکتوس قلبي ) کرده اند ، هم چنين افرادي که دچار آرتروز هستند، بيشتر از حد معمول به روي نياز دارند.
· مقدار روي دريافتي از راه غذا به بدن بيماران مبتلا به سرطان بايد اضافه شود.
· کم خوني يکي از بيماري هايي است که نياز به دريافت روي را در بدن افزايش مي دهد.
· تحقيقات و بررسي هاي باليني نشان داده است کساني که مبتلا به جوش هاي صورت (آکنه ) هستند ، داراي سطح پاييني از روي در خون بوده اند و دادن روزانه 200 ميلي گرم گلوکونات روي که معادل 30 ميلي گرم روي است مي تواند باعث بهبود عفونت هاي جوش هاي آن ها شود.
· کساني که مبتلا به نورودرماتيت و پسوريازيس هستند، اغلب مبتلا به کمبود روي هستند.
· کساني که مبتلا به زخم هاي پوستي اند، جهت ترميم و بازسازي سريع تر ، نياز به مقدار روي بيشتري دارند.
· هم چنين افراد مبتلا به آلرژي و التهابات پوستي اغلب دچار کمبود سطح روي در خون هستند.
· بررسي هاي انجام شده بر روي حيوانات نشان مي دهد، طحال حيواناتي که دچار کمبود طولاني مدت روي شده اند پس از مدتي دچار چروکيدگي شده است. همان طور که ميدانيد طحال از اندام هاي ايمني در بدن به شمار مي رود. بنابراين کاهش روي موجب به هم خوردن سيستم ايمني مي شود و معمولا” افراد دچار نقص ايمني و کمبود روي ، اغلب مبتلا به گريپ و سرماخوردگي هاي متعدد مي شوند.
موارد
بالا نمونه اي از بيماري ها و افرادي هستند که نياز بالاتري به دريافت روي در
برنامه غذايي روزانه خود دارند.
عوارض
حاصل از کمبود روي در بدن
در اين جا به طور خلاصه به چند عارضه ي مهم کمبود
روي در بدن اشاره مي شود :
تشکيل لکه هاي سفيد در ناخن ،
مي تواند به دنبال کمبود روي در بدن ايجاد شود .
· امروزه ثابت شده است که در کنار ساير علل مثل ، کم خوني ، کمبود ويتامين ها ، استرس و. . . . ، کمبود روي از علل بسيار مهم ريزش مو است.
· درمان جوش هاي غرور جواني و زخم هاي پوستي در صورت کاهش روي ، طول کشيده و مزمن خواهد شد.
· کاهش قدرت سيستم ايمني را در پي دارد.
· کم بودن رشد بچه ها ،مي تواند به علت کمبود روي در بدن باشد.
· کمبود روي بر رشد سيستم عصبي به ويژه در بچه ها و نوزادان تاثير منفي دارد.
· ديده شده است که اختلالات حافظه ، مي تواند عارضه ي حاصل از کمبود روي در بدن باشد.
· کمبود روي ، خود را با پوکي استخوان ، ريزش دندان ها ، بيماري تيروئيد ، بي اشتهايي و تغيير شکل ناخن ها نيز نشان ميدهد.
منابع
حاوي روي
به طور تقريبي در هر گرم گوشت 3
تا 5
ميلي گرم روي وجود دارد . نان سفيد ،چربي و شکر فاقد روي هستند . گوشت ، جگر ،تخم مرغ ، ميگو ،گندم سبوس دار ، تخم کدو حلوايي و گوجه فرنگي از روي غني هستند .
با خوردن هر 100 گرم عدس يانخود يا گندم آسياب نشده مي توان 4 تا 5 ميلي گرم روي وارد بدن
کرد . در هر صد گرم سبوس گندم يا هر صد گرم ذرت ، 3 ميلي گرم روي به بدن مي رسد .
تخم کدو حاوي روي فراوان است که
خوشبختانه در ايران بيشتر از ساير کشور ها استفاده مي شود . در هر 100 گرم آن 5/ 6
تا 5/7 ميلي گرم روي دريافت مي شود .
جالب است که بدانيد ، جوانه گندم ، حاوي 17 ميلي گرم روي ، و
به عبارتي غني از روي است و خوردن آن به تمام افراد توصيه مي شود .
در هر 100 گرم جگر گوساله ، 8/7 ميلي گرم روي وجود دارد .
ماده ي غذايي پر اهميت در رساندن
روي به بدن ، صدف خوراکي است که در هر 100 گرم آن 60- 59 ميلي گرم روي وجود داشته
و بسيار غني است که البته در ايران مصرف نمي شود .
عوارض کمبود روي
· زخم هاي طول کشيده
· ريزش مو ، اختلالات رشد ناخن ها و پوسيدگي دندان ها
· اسيدوز خفيف در خون
· کندي رشد بچه ها
· خشکي پوست واگزما
· کاهش اشتها
· اختلالات حس هاي بويايي، بينايي و چشايي ( تشخيص ندادن طعم غذا ها )
· نداشتن تمرکز حواس
· زخم هاي معده
· اختلال جذب ويتامين Aدر بدن