سلام خدمت دوستان عزیز کانونی . . . ! ! !
در این بخش قصد داریم مروری بر مطالب و نکات درس سوم فلسفه دوازدهم یعنی (( جهان علّی و معلولی )) داشته باشیم .
امیدواریم مطالب ذکر شده ، شما را در یادگیری بهتر این درس ، یاری دهد .
 | دانشجوی رشته علوم قضایی دانشگاه علوم قضایی تهران رتبه 16 منطقه دو - کنکور انسانی 1400 |
علت : چیزی که به معلول وجود می دهد و وجود معلول متوقف بر آن است و تا آن نباشد ، معلول هم پدید نمی آید .
معلول : چیزی که وجودش را از چیزی دیگر یعنی علت می گیرد و وجودش متوقف بر وجود علت است .
رابطه علیت : رابطه‌ای وجودی است که در آن یک طرف (علت) به طرف دیگر (معلول) وجود می دهد . مثل رابطه آتش و گرما .
رابطه بعد از وجود دو طرف : این نوع رابطه زمانی شکل می گیرد که دو طرف موجود باشند ؛ یعنی رابطه فرع بر وجود دو طرف است . مثل رابطه معلم و شاگرد که بعد از وجود دو طرف رابطه تعلیم و تربیت شکل می گیرد .
دیدگاه های مختلف درباره منشأ پذیرش درک رابطه علیت
دکارت : او معتقد بود که اصل علیت بدون دخالت تجربه به دست می آید و جزء مفاهیم اولیه ای است که انسان از آن درک فطری دارد ؛ یعنی هر انسانی ، با درک از رابطه ی علیت متولد می شود . درک رابطه ی علیت نیاز به تجربه یا آموزش ندارد ولی یافتن مصادیق علت و معلول نیازمند تجربه و آموزش است .
تجربه گرایان ( امپریست ها ) : تجربه گرایان که هر چیزی را بر اساس حس و تجربه تحلیل می کنند ، معتقدند که انسان از طریق حس به توالی پدیده ها پی می برد و رابطه علیت را بنا می کند . در واقع علیت حاصل توالی و هم زمانی پدیده ها است . از نظر تجربه گرایان ، رابطه علیت ، یک رابطه ضروری است ؛ یعنی معتقدند که به عنوان مثال ، با طلوع خورشید ، روشن شدن زمین ضرورت می یابد .
دیوید هیوم : او فیلسوف تجربه گرای قرن 18 انگلستان است که نظر خاصی درباره رابطه علیت دارد . او از یک سو مانند تجربه گرایان معتقد بود که تنها راه شناخت واقعیت ، حس و تجربه است و از سوی دیگر ، برخلاف تجربه گرایان معتقد بود که علیت ، امری فراتر از حس و تجربه است و از طریق حس و تجربه هم نمی توان به علیت رسید ؛ زیرا حس و تجربه فقط اموری مثل اجسام ، اشکال و رنگ ها را نشان می دهد .
دیوید هیوم ، علیت را یک فرایند ذهنی می داند و آن را (( تداعی )) می نامد . از نظر او ، تداعی ، یک امر روانی ناشی از توالی و پشت سر هم آمدن پدیده ها است . همچنین از نظر او ، رابطه علیت ، یک رابطه ضروری نیست ؛ یعنی معتقد است که به عنوان مثال ، ممکن است خورشید طلوع کند اما زمین روشن نشود .
فیلسوفان مسلمان : از نظر فلاسفه ی مسلمان ، اصل علیت یک قاعده ی عقلی است و از تجربه به دست نمی آید ؛ زیرا خود اصل علیت ، پایه و اساس هر تجربه ای است . همچنین آنها بر خلاف دکارت ، معتقدند که انسان به صورت مادرزادی رابطه علیت را درک نمی کند .
از نظر آنها ، زمانی که ذهن انسان شکل گرفت و متوجه اصل امتناع اجتماع نقیضین شد ، در می یابد که پدیده ها خود به خود به وجود نمی آیند ؛ زیرا اینکه چیزی خودش به خودش وجود بدهد ، به این معناست که چیزی که وجود ندارد ، از قبل باشد تا بتواند خودش را به وجود آورد که این همان اجتماع نقیضین است که محال است .
از نظر فیلسوفان مسلمان ، درک رابطه علیت ، عقلی است اما برای یافتن مصادیق علت و معلول در جهان خارج ، باید از حس و تجربه استفاده کنیم .
سنخیت علت و معلول :
• هر معلولی ، علت خاص و معین دارد .
• هر علتی فقط معلول خاص خود را به وجود می آورد .
• یعنی در جهان هرج و مرج نیست و نظام معینی حاکم است .
• یعنی از هر شی با ویژگی های خاص خودش ، آثار خاصی متناسب با آن ویژگی ها انتظار داریم .
• همه ی انسان ها به طور طبیعی ، این اصل را قبول دارند و طبق آن رفتار می کنند .
• فیلسوفان به جز فیلسوفان تجربه گرا ، معتقدند که این اصل مانند خود اصل علیت ، یک اصل عقلی است .
• با این اصل ، نظم دقیق نظام خلقت ، پشتوانه ی عقلی دارد .
• با این اصل ، دانشمندان تحقیقات علمی خود را پیگیری می کنند .
• ضرب المثل (( گندم از گندم بروید ، جو ز جو )) به این اصل اشاره دارد .
• بیت (( چو بد کردی مشو غافل ز آفات *** که واجب شد طبیعت را مکافات )) به این اصل اشاره دارد .
وجوب علی و معلولی ( وجوب بخشی علت به معلول ) :
• به رابطه ضرورت بخشی علت به معلول ، (( وجوب علی و معلولی )) می گویند .
• آنچه به معلول ضرورت وجود می دهد ، علت است .
• معلول با قطع نظر از علت ، (( امکان ذاتی )) دارد ؛ یعنی هم می تواند باشد و هم می تواند نباشد و نسبت به عدم و وجود مساوی است .
• علت قبل از اینکه معلول را به وجود بیاورد ، ابتدا وجودش را واجب می کند ، سپس آن را به وجود می آورد .
• اگر علت چیزی موجود شود ، موجود شدن آن چیز هم واجب می شود و آن چیز نیز موجود می شود .
🔴 تست 🔴
1-منکرین اصل علیت کدام مورد را انکار می کنند ؟ (کنکور 97 داخل کشور)
1)وجود رابطه میان حوادث 2)تأثیر مشاهدات بر باورها
3)تأثیر مشاهدات بر باورهای انسان 4)تعاقب برخی از حوادث نسبت به هم
2-کدام عبارت درست است ؟ (کنکور 98 داخل کشور)
1)در فلسفه جدید غرب ، اعتقاد عمومی به اصل علیت مورد انکار قرار گرفته است .
2)اصل علیت یک قضیه بدیهی است و منشأ اولیه درک آن ، آگاهی از خویش است .
3)تجربه علمی معلوم می کند که تعاقب دو حادثه ، دلیل بر وجود رابطه علیت میان آنها نیست .
4)انسان با علم حضوری قانون کلی علیت را درک می کند و آن را ملاک درستی هر تجربه قرار می دهد .
3-کدام مورد ، عبارت را مطابق نظر فیلسوفان مسلمان کامل می کند ؟ (کنکور 99 داخل کشور)
(( هنگامی که حرارت فلزی را منبسط می کند ، . . . . . . . . . ))
1)تجربه کشف می کند که حرارت ، علت انبساط فلز است .
2)حس ، انبساط فلز را و تجربه ، علت منبسط شدن فلز را درک می کند .
3)بداهت عقلی حکم می کند که فلز به خاطر حرارت منبسط شده است .
4)تجربه ، حرارت را علت انبساط فلز یافته و اصل علیت را نتیجه می گیرد .
4-نظریه هیوم در مورد علیت ، درصدد تبیین کدام مسئله است ؟ (کنکور 99 خارج کشور)
1)بررسی نقش روان در باور رابطه علیت 2)چرایی باور عمومی آدمیان به اصل علیت
3)بررسی نقش عقل در باور رابطه علیت 4)چگونگی کشف علت های طبیعی توسط تجربه
5-کدام عبارت درباره علیت ، مورد اختلاف دکارت و فیلسوفان مسلمان است ؟ (کنکور 1400 داخل کشور)
1)اصلی فطری و بدیهی است . 2)دانش بشری متکی به آن است .
3)درک آن از طریق تجربه امکان پذیر نیست . 4)مصادیق آن بدون تجربه قابل شناخت نیستند .
✅ پاسخنامه ✅
منکرین اصل علیت به تأثیر و تأثر میان حوادث قائل نبوده و می گویند که تنها چیزی که ذهن مشاهده می کند ، توالی حوادث است .
پاسخ گزینه 2 است . بررسی سایر گزینه ها :
1)در فلسفه جدید غرب ، اعتقاد به علیت انکار نشد ، بلکه خود اصل علیت انکار شد .
3)عقل ثابت می کند که تعاقب دو حادثه ، دلیل بر وجود رابطه علیت میان آنها نیست .
4)قانون کلی هیچ گاه با علم حضوری درک نمی شود و حتماً با علم حصولی درک می شود .
پاسخ گزینه 1 است . طبق نظر فیلسوفان مسلمان ، برای کشف علل امور طبیعی و یافتن مصادیق علت و معلول باید از حس و تجربه کمک گرفت اما درک رابطه علیت از طریق عقل امکان پذیر است .
پاسخ گزینه 2 است . نظریه هیوم درباره علیت نشان می دهد که او به دنبال تبیین چرایی باور عمومی افراد به اصل علیت است .
پاسخ گزینه 1 است . از نظر فیلسوفان مسلمان ، اصل علیت ، عقلی است اما از نظر دکارت ، فطری است .
ضمناً فایل ضمیمه که در آن ، این مطلب به صورت یک جا و با کیفیت بیشتری آورده شده را می توانید در انتهای مطلب دانلود کنید .
تهیه کننده :
سپاس از توجه شما 🤍
