صفحهء 1 تا 28 - شیمی یازدهم - خلاصه نکات - محمد حسین خیری

سلام دوستان عزیز

در این مطلب میخواهیم نکته ها و حفظیات فصل 1 یازدهم مطابق با بودجه بندی آزمون 23 مهر که برای پاسخگویی به سوالات آزمون باید به آن‌ها مسلط باشید، بپردازیم. 

	نوید آرمات  دانشجوی مهندسی عمران دانشگاه تهران رتبه 328 منطقه 2 - کنکور ریاضی 1398
	محمد حسین خیری دانشجوی پزشکی کاشان رتبه 800 منطقه 1 - کنکور تجربی 1400

• گسترش فناوری به میزان دسترسی به مواد مناسب وابسته است، به طوری که کشف و درك خواص مواد جدید، پرچمدار توسعه فناوری است به همین خاطر است که امروزه رشد و گسترش تمدن بشری را در گرو کشف و شناخت مواد جدید میدانیم.

• گسترش صنعت خودرو مدیون شناخت و دسترسی به فولاد است.

• پیشرفت صنعت الكترونیك بر اجزایی مبتنی است که از موادی به نام نیمه رساناها ساخته می شوند.

• انسان های پیشین فقط از برخی مواد طبیعی مانند چوب، سنگ، خاك، پشم و پوست بهره میبردند، اما با گذشت زمان توانستند موادی مانند  

• سفال(دقت داشته باشید که تولید سفال همزمان با استفاده از پشم و پوست نیست) را تولید و برخی فلزها را نیز استخراج کنند که خواص مناسبتری داشتند.

• با گسترش دانش تجربی، شیمیدانها دریافتند که گرما دادن به مواد و افزودن آنها به یكدیگر، سبب تغییر و گاهی(نه همواره) بهبود خواص میشود.

• همه مواد طبیعی و ساختگی از کره زمین به دست می آیند. به طور مثال، برای تهیه یك دوچرخه بر روی موادی که منشا اصلی آن ها کره زمین است فرآوری هایی انجام شده و اجزای دوچرخه ایجاد می شوند.

• طبق قانون پایستگی جرم، مجموع جرم کل مواد در کره ی زمین به تقریب ثابت است(درسته که موادی مانند آب تبخیر می شوند اما طی چرخه دوباره به زمین بر میگردند).

• هر چه میزان بهره برداری از منابع یك كشور بیشتر باشد، آن كشور لزوما توسعه یافته تر نیست(چراکه ممکن است مانند کشور های آفریقایی مستعمره کشوره های دیگر باشد). 

 در رابطه با نمودار داده شده، به نكات زیر توجه کنید: 

در سال 2015، به تقریب 7 میلیارد تن فلز در جهان استخراج و مصرف شده است. این مقدار در طول زمان افزایش یافته است.                                             

پیش بینی میشود که در سال 2030 ،به تقریب در مجموع بیش از 70 میلیارد تن از این مواد استخراج و مصرف شوند.                                                            

میزان تولید و مصرف مواد مختلف در طی سال های 2005 تا 2030 به صورت:     مواد معدنی < سوخت فسیلی < فلزها است

• ظروف شیشه ای از شن و ماسه ساخته میشوند. ظروف چینی نیز با استفاده از خاك چینی تهیه و تولید می شوند (حواست باشه برعکس استفاده نکنند). 

• منابع مختلف به صورت یكنواخت در سطح کره زمین پخش نشدهاند. پراکندگی مواد در کره زمین، دلیلی بر پیدایش تجارت جهانی است.

• هدف از انجام تعداد زیادی از بررسی های دانشمندان، یافتن اطلاعات بیشتر و دقیقتر درباره ویژگی ها و خواص مواد است. البته، توجه داریم که برقراری ارتباط میان داده ها و اطالعات حاصل از آزمایشات و یافتن الگوها و روندها، گامی مهم تر و مؤثرتر در پیشرفت علم به شمار می آید زیرا بر اساس این روندها، الگوها و روابط می توان به رمز و راز هستی پی برد.

• دانشمندان برجسته و بزرگ، دانشمندانی هستند که میتوانند با بررسی دقیق اطلاعات و یافته های موجود درباره مواد و پدیده های گوناگون، الگوها، روندها و روابط بین آنها را درك کنند و توضیح دهند . مندلیف یكی از این افراد است که جدول دوره ای را طراحی کرده است.

• علم شیمی مطالعۀ هدف دار، منظم و هوشمندانه رفتار عنصرها و مواد برای یافتن روندها و الگوهای رفتار فیزیكی و شیمیایی آن ها است عنصرها در جدول دوره ای براساس بنیادیترین ویژگی آنها یعنی عدد اتمی(Z)در کنار هم چیده شده اند.                                                                                                                                                                                                              

• توجه داریم که برخی از عناصر موجود در گروههای متفاوت، دارای تعداد الكترون های ظرفیتی برابر هستند. به عنوان مثال، عناصر موجود در گروهها 6 و 16 جدول دورهای تعداد الكترون های ظرفیتی برابری دارند.

• جدول دوره ای امروزی، شامل 7 دوره و 18 گروه است. تعیین موقعیت دوره و گروه یك عنصر در جدول دوره ای، کمك شایانی به پیش بینی خواص و رفتار آن عنصر خواهد کرد.

هلیم با اینكه در گروه 18 جدول دوره ای عنصرها جای دارد، آرایش الكترونی لایه ظرفیت آن با دیگر گازهای نجیب متفاوت است. توجه داریم  

که این عنصر، برخلاف دیگر عناصر موجود در گروه گازهای نجیب، در دسته ی S جدول دورهای قرار می گیرد.

• بیشتر عنصرهای جدول دوره ای را فلزها تشكیل می دهند که به طور عمده(نه همه) در سمت چپ و مرکز جدول قراردارند. درنقطه مقابل، نافلزها در سمت راست و بالای جدول چیده شده اند(چرا که بعضی از فلزها مانند قلع و سرب در سمت راست جدول قرار دارند).

• شبه فلزها همانند مرزی بین فلزها و نافلزها قرار دارند . خواص فیزیكی شبه فلزها بیشتر(نه کاملا) به فلزها شبیه بوده در حالی که رفتار شیمیایی آن ها همانند نافلزها است( البته که رفتار شیمیایی آنها هم کاملا شبیه نافلز ها نیست اما بر اساس کتاب درسی کاملا باید در نظر بگیریم).

• خصلت فلزی در یك دوره از چپ به راست کاهش یافته و در یك گروه از بالا به پایین افزایش می یابد. این روند در همه ی گروهها و دوره ها مشاهده می شود. به عبارت دیگر، خواص فیزیكی و شیمیایی عنصرها به صورت دوره ای تكرار می شود که به قانون دورهای عنصرها معروف است.

• به طور کلی 3 نوع(دگرشكل) فسفر وجود دارد که عبارت هستند از: 1 -فسفر قرمز که آن را در قسمت سر چوب کبریت میبینیم 2 -فسفر سفید که بسیار واکنش پذیر بوده و آن را در زیر آب نگهداری می کنند 3 -فسفر سیاه

ویژگی های زیر از عناصر گروه 14 جدول دوره ای را به خاطر داشته باشید: 

ویژگی های زیر از عناصر تناوب سوم از جدول دوره ای را به خاطر داشته باشید: 

• طبق جدول شارل ژانت عناصر ساختگی با عدد اتمی 118 و119 در دسته Sو عناصر 120 به بعد در دسته g قرار می گیرد.

• در یك گروه با افزایش شماره ی دوره، بخاطر بیشتر شدن تعداد لایه های الكترونی، شعاع اتمی عنصر افزایش پیدا میکند. در یك دوره نیز با افزایش شماره ی گروه عناصر، با افزایش مقدار جاذبه ی هسته بر الكترونها، شعاع اتمی عناصر کاهش میابد. نمودار زیر، تغییر شعاع اتمی در دوره سوم جدول دوره ای را نشان می دهد.

اگر بخواهیم تفاوت شعاع اتمی عنصرهای پشت سر هم را در دوره سوم جدول تناوبی بررسی کنیم، تفاوت شعاع آن ها به شكل زیر است:

𝐴𝑙 − 𝑆𝑖 > 𝑁𝑎 − 𝑀𝑔 > 𝑀𝑔 − 𝐴𝑙 > 𝑆𝑖 − 𝑃 > 𝑃 − 𝑆 > 𝑆 − 𝐶𝑙

تولید نور، آزادسازی گرما، تشكیل رسوب و خروج گاز، نشانههایی از تغییر شیمیایی هستند. هرچه شدت نور یا آهنگ خروج گاز آزاد شده بیشترباشد، واکنش شیمیایی سریعتر و شدیدتر بوده و واکنشدهندههای مصرف شده نیز فعالیت شیمیایی بیشتری دارن د. بر این اساس، میتوان گفت هرچه مادهای سریعتر و شدیدتر واکنش بدهد، فعالیت شیمیایی بیشتری دارد.

فلز سدیم نرم است و با چاقو بریده میشود. جلای نقره ای رنگ فلز سدیم در مجاورت هوا به سرعت از بین میرود و سطح آن کدر می شود. 

آهن فلزی محكم است و از آن برای ساخت در و پنجره فلزی استفاده می شود. این فلز با اکسیژن در هوای مرطوب به کندی واکنش می دهد و به زنگ آهن تبدیل می شود.

در تولید لامپ چراغ های جلوی خودروها، از هالوژن ها استفاده می شود. علاوه بر این، از هالوژون ها برای ساختن تابلوهای تبلیغاتی نیز استفاده می شود. به عنوان مثال، از لامپ نئون برای ایجاد نوشته های سرخرنگ در تابلوهای تبلیغاتی استفاده می شود.

در جدول زیر، شرایط واکنش هالوژنها با گاز هیدروژن نشان داده شده است: 

کمترین واکنش پذیری در دوره ی دوم مربوط به عنصر موجود در گروه 18 است. پس از این عنصر، کربن دارای کمترین واکنش پذیری است.

فلزهای دسته d رفتارهای کلی شبیه فلزهای دسته P و S دارند. این فلزها رسانای جریان الكتریكی و گرما هستند، چكشخوار بوده و قابلیت ورقه شدن دارند . فلزهای دستۀ d، به فلزهای واسطه معروف هستند، در حالی که فلزهای دسته S و P به فلزهای اصلی شهرت دارند.

سنگ فیروزه آبی رنگ است. یاقوت نیز قرمز رنگ بوده و زمرد نیز سبز رنگ است. این رنگ ها، نشان از وجود برخی ترکیبهای فلزهای واسطه در این سنگها دارد.

عناصر دسته d ، همگی فلز بوده و دستهای از عنصرهای جدول دورهای هستند که زیر لایه d اتم آنها در حال پر شدن است. نخستین سری از این فلزها در دوره چهارم جدول جای دارند. بجز جیوه، سایر عناصر موجود در دسته ی d همگی در شرایط اتاق حالت جامد دارند.

فلزهای واسطه اغلب(نه همواره) در طبیعت به شكل ترکیبهای یونی همچون اکسیدها، کربنات ها و سولفاتها یافت می شوند.

آرایش الكترونی بیشتر یونهای پایدار فلزهای واسطه از جمله آهن و مس، به گاز نجیب نمیرسد. البته، یون پایدار حاصل از اسكاندیم به آرایش گاز نجیب آرگون میرسد. اسكاندیم نخستین عنصر واسطه بوده و در وسایل خانه مانند تلویزیون رنگی و برخی شیشه ها وجود دارد.

تیتانیم، دومین فلز واسطه بوده و عدد اتمی آن برابر با 22 است. این عنصر، فلزی محكم، با چگالی کم و مقاوم در برابر خوردگی است. یكی از کاربردهای آن استفاده در بدنه دوچرخه است.

جدول زیر، کاربردهای ویژه ی طلا در وسایل مختلف را نشان می دهد:

در رابطه با فلز طلا، ویژگی های زیر را به خاطر بسپارید:

•اغلب(نه همه) عنصرها در طبیعت به شكل ترکیب یافت می شوند. البته، برخی نافلزها مانند اکسیژن، نیتروژن و گوگرد، به شكل آزاد در طبیعت وجود دارند و وجود نمونه هایی از فلزهای نقره، مس، پلاتین نیز در طبیعت گزارش شده است. البته همانطور که گفتیم، در میان فلزها(نه همه عناصر) تنها طلا به شكل کلوخه ها یا رگه های زرد لابه لای خاك یافت میشود.

•واکنش پذیری هر عنصر به معنای تمایل اتم آن به انجام واکنش شیمیایی است. هرچه واکنش پذیری اتم های عنصری بیشتر باشد، در شرایط یكسان تمایل آن فلز برای تبدیل شدن به ترکیب بیشتر است.

•هرچه فلز فعال تر باشد، میل بیشتری به ایجاد ترکیب دارد و ترکیب هایش پایدارتر از خودش است. بر این اساس، هرچه واکنش پذیری فلزی بیشتر باشد، استخراج آن فلز از ترکیب های حاوی آن دشوارتر است.

• در شرایط یكسان، میزان واکنش پذیری چند مورد از عناصر معروف به صورت زیر است:

Na > Al > C > Zn > Ti > Fe > Cu > Ag > Pt > Au

•از آهن مذاب تولید شده در واکنش ترمیت، برای جوش دادن خطوط راه آهن استفاده میشود. با توجه به معادله ی این واکنش، میتوان گفت واکنشپذیری آلومینیم بیشتر از آهن است.

•فلزها از جمله هدایای زمینی هستند که اغلب(نه همواره) در طبیعت به شكل سنگ معدن یافت می شوند. در کشور ما فولاد مبارکه، مس سرچشمه، آلومینیم اراك و منیزیم خراسان جنوبی از جمله مجتمع های صنعتی هستند که برای استخراج فلزها از سنگ معدن بنا شده اند.

•یكی از روش های بیرون کشیدن فلز از لابه لای خاك، استفاده از گیاهان است. در این روش، 1 -در معدن یا خاك دارای فلز، گیاهانی را می کارند که میتوانند آن فلز را جذب کنند 2-گیاهان را برداشت می کنند 3 -گیاهان را می سوزانند و از خاکستر حاصل، فلز را جداسازی می کنند.

•روش گیاه پالایی، برای استخراج فلزهای روی و نیكل مقرون به صرفه نیست، اما برای استخراج طلا و مس از این روش استفاده می شود.

•آهن فلزی است که در سطح جهان بیشترین مصرف ساالنه را در بین صنایع گوناگون دارد و اغلب(نه همواره) در طبیعت به شكل اکسید یافت می شود.

•آهن (III)اکسید مصرف شده در مراحل استخراج آهن، قرمز رنگ بوده و از آن به عنوان رنگ قرمز در نقاشی به کار میرود . این ماده، یك رنگدانه‌ی معدنی به شمار می رود.

•از آنجا که دسترسی به کربن در مقایسه با سدیم آسانتر بوده و صرفه اقتصادی بیشتری دارد، در فولاد مبارکه مانند همۀ شرکت های فولاد جهان، برای استخراج آهن از کربن استفاده میشود. معادله واکنشی که منجر به تولید آهن میشود، به صورت زیر است:

البته، برای استخراج آهن از آهن (III)اکسید از واکنش این ماده با گاز کربن مونوکسید بر اساس معادله ی زیر نیز می توان استفاده کرد:

سیلیسیم، عنصر اصلی سازنده سلولهای خورشیدی است که طی واکنش زیر تهیه می شود. با توجه به معادله این واکنش، میتوان گفت کربن واکنش    پذیرتر از سیلیسیم است. دقت کنید که فراورده ی واکنش، گاز کربن مونوکسید است نه کربن دی اکسید.

معدن مس سرچشمه کرمان، یكی از بزرگ ترین مجتمعهای صنعتی معدنی جهان به شمار میرود و بزرگترین تولیدکننده مس ایران است. برای تهیه مس خام از سنگ معدن آن، واکنش رو به رو در این معدن انجام می گیرد.برای شناسایی نوع کاتیون موجود در نوعی از اکسید آهن، از واکنشهای زیر مطابق مراحل داده شده استفاده می کنیم:

برای شناسایی نوع کاتیون موجود در نوعی از اکسید آهن، از واکنشهای زیر مطابق مراحل داده شده استفاده می کنیم:

•اقیانوسها در برخی مناطق، محتوی سولفید چندین فلز واسطه بوده و در برخی از مناطق آن ها نیز موادی به صورت کلوخه ها و پوسته هایی غنی از فلزهایی مانند منگنز، کبالت، آهن، نیكل و مس(دقت شود که این فلزات هم فلز واسطه هستند) یافت می شوند

•غلظت بیشتر گونه های فلزی موجود در کف اقیانوس در مقایسه با ذخایر زمینی آنها، بهره برداری از منابع اقیانوسی را نوید میدهد. پیش بینی می شود اکتشاف و بهره برداری از منابع شیمیایی بستر دریا، به یكی از صنایع کلیدی و تأثیرگذار در روابط کشورها تبدیل شود.

•واکنش های شیمیایی همیشه مطابق آنچه انتظار میرود به پیش نمیروند، زیرا ممكن است واکنش دهندهها ناخالص باشند یا واکنش به طور کامل انجام نشود و یا حتی گاهی هم زمان با آن واکنش، واکنشهای ناخواسته دیگری انجام شود. با این توصیف مقدار واقعی فراورده های تولید شده(مقدار عملی)از مقدار مورد انتظار(مقدار نظری) کمتر است. در واقع بازده درصدی واکنشهای شیمیایی از صد درصد کمتر است.

•در استخراج 1000 کیلوگرم آهن، تقریباً 2000 کیلوگرم سنگ معدن آهن و 1000 کیلوگرم از منابع معدنی دیگر استفاده میشود. در استخراج فلز تنها درصد کمی از سنگ معدن به فلز تبدیل می شود.

•فلزها از جمله منابع تجدیدناپذیر هستند.آهنگ مصرف و استخراج فلزها بیشتر از آهنگ بازگشت آن ها به طبیعت به شكل سنگ معدن است.

•بازیافت فلزها از جمله آهن، ردپای کربن دی اکسید را کاهش می دهد، سبب کاهش سرعت گرمایش جهانی می شود و به توسعه پایدار کشورها نیز کمك میکند. تصویر زیر، نمایی از چرخه ی فلزها در جهان امروز را نشان میدهد:

از بازگردانی هفت قوطی فولادی آنقدر انرژی ذخیره می شود که می توان یك لامپ 60 واتی را درحدود 25 ساعت روشن نگه داشت

خب حالا که نکات این مبحث از فصل را یاد گرفتین بریم چند تا تست از کنکور سراسری 1400 ببینیم:

تست 1:

تست 2:

تست 3:

تست 4:

تست 4:

تست 5:

تست 6:

تست 7:

دوستان عزیز می توانید برای دسترسی به نسخه کامل خلاصه نکات به همراه پاسخ فایل، پی دی اف زیر را دانلود کنید!

فراموش نکنید اگر سوالی در رابطه با این مبحث داشتید می توانید به راحتی در کامنت ها سوال خود را برای ما بنویسید.

دوستان عزیزم؛ برای ارتباط با رتبه برترها صفحه اینستاگرام زیر رو دنبال کنید.

رتبه برترهای کانون

با آرزوی موفقیت و کامیابی