سلام دوستان خوبم! امیدوارم که حالتان عالی باشد. من مهدی خداوندلو، دانشجوی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رتبه 470 کنکور تجربی هستم.
در این مطلب گفتار دوم(تولید مثل جنسی) از فصل هشتم(تولید مثل نهاندانگان) زیست یازدهم را بررسی می‌کنیم. اول از همه متن کتاب را که در درس زیست شناسی بسیار مهم است را بررسی خواهیم کرد و برای درک هرچه بهتر متن کتاب (مخصوصا مطالبی را که به توضیح یک فرایند می پردازند)، انیمیشن های مرتبط را تماشا خواهیم کرد.
در ادامه به حل چند تست کنکور منتخب از این مبحث می پردازیم تا به خوبی در ذهن شما تثبیت شود.
**یادتون باشه می تونید در انتهای مطلب نظرتونو کامنت کنید. دوست دارید باز هم از این مطالب براتون تهیه کنم؟ اگر سوالی هم براتون پیش اومد حتما بپرسید تا جوابتونو بدم.
هر گلی کامل نیست
قیدها:
- گلبرگ ها در حلقه دوم و معمولا به رنگ های متفاوت وجود دارند.
- در مادگی های چند برچه ای ممکن است فضای داخل مادگی با دیوارده ی برچه ها از هم جدا شود.
نکات:
- فضای داخلی برچه ها ممکن است از هم جدا شود یا نشود. مثلا در پرتغال کاملا جدا / در فلفل دلمه ای نصفه و نیمه جدا / در خیار جدا نیست.
-- هر گل دوجنسی لزوما کامل نیست.(چون می تواند گلبرگ یا کاسبرگ نداشته باشد.) ؛ ولی هر گل کامل لزوما دو جنسی است.(چون هر گل کامل حتما همه بخش ها را دارد در نتیجه حتما پرچم و مادگی نیز دارد.
--هر گل تک جنسی لزوما ناکامل است.(چون حداقل یک بخش یعنی یا مادگی یا پرچم را ندارد.) ؛ ولی هر گل ناکاملی لزوما تک جنسی نیست. (چون ممکن است هم پرچم هم مادگی را داشته باشد و ناکامل بودنش به علت فقدان بخش دیگری مثل گلبرگ یا کاسبرگ باشد.)
نکات شکل:
- دقت کنید همه گل های نر یا دو جنسی، چند تا پرچم ندارند. مثلا گل در گیاه کدو فقط یک پرچم دارد.
- همانطور که در شکل مشاهده می کنید گل های درخت آلبالو شش گلبرگی هستند. ( همچنین درخت آلبالو می تواند از طریق جوانه های روی ریشه خود تولید مثل غیر جنسی انجام دهد.)
- دقت کنید که در شکل نوشته شده است گلبرگ های متصل به هم. بنابراین گل های گیاه کدو چند گلبرگ دارند که متصل به هم هستند و نمیتوانیم بگوییم که یک گلبرگ دارند.
تشکیل یاخته های جنسی
نکات:
- در نهاندانگان یاخته یا یاخته های حاصل از میوز، توانایی میتوز دارند.
- نکته کنکور سراسری 94: یاخته های دربرگیرنده کیسه ی رویانی یک تخمک تاره بارور شده (منظور همان بافت خورش)، توانایی میوز ندارند. یاخته های بافت خورش قبل از بارور شدن تخمک ها رشد می کنند و تقسیم میوز انجام می دهند.
- دقت کنید نمیتوانیم بگوییم در نهاندانگان هر سلول حاصل از میوز، بافاصله تقسیم میتوز انجام می دهد. (چون فقط یکی از سلول های حاصل از میوز بافت خورش وارد میتوز می شود.)
- دقت کنید هر گرده نارس در نهایت می تواند دو گامت نر و در مجموع سه یاخته هاپلوئید تولید کند.
- کیسه رویانی هفت یاخته دارد که حاصل سه نسل تقیسم میتوز(هفت بار میتوز و شش بار سیتوکینز) است.
نکات ترکیبی:
- یاخته های دیپلوئیدی بساک با تقسیم میوز همراه با سیتوکینز برابر، دانه های گرده نارس را تشکیل می دهند. دانه های گرده نارس با تقسیم میتوز همراه با سیتوکینز نابرابر دانه ی گرده رسیده را تشکیل می دهند.
- دیواره خارجی گرده ها منفذ دار است و ممکن است دارای تزئیناتی باشد.
- دقت کنید پوسته ی دانه ی گرده ی رسیده برخلاف پوسته ی دانه(که حاصل تغییر پوسته تخمک(همان دولایه سلول دیپلوئیدی بافت خورش) است)، اصلا از سلول تشکیل نشده است.
- تقسیم میوز یاخته های دیپلوئید بساک همانند تولید اسپرم در انسان با سیتوکینز برابر همراه است و تقسیم میوز یاخته های بافت خورش همانند تولید تخمک در انسان با سیتوکینز نابرابر همراه است.
- دقت کنید که یاخته دو هسته ای هاپلوئید است و دیپلوئید محسوب نمی شود. همانطور که یاخته های ماهیچه ای اسکلتی ما دیپلوئید محسوب می شوند.
- برخلاف اغلب جانوران، در نهاندانگان، سلول های جنسی(هم نر و هم ماده) محصول تقسیم میتوز هستند. ولی برای تولید گامت آنها هم تقسیم میوز لازم است.
-- چرا گفتیم اغلب جانوران؟ چون در زنبور عسل نر هم گامت نر حاصل میتوز است.(مشابه نهاندانگان). و اصلا تقسیم میوز انجام نمی دهد.(برخلاف نهاندانگان)
نکات شکل:
- از هر سلول 2n زایا در بساک، میتواند هشت اسپرم تولید شود (البته در صورت موفق شدن به رسیدن به مادگی)؛ و چهار یاخته رویشی تشکیل می شود.
- اما از هر سلول 2n بافت خورش یک کیسه رویانی و در نهایت یک گامت ماده (تخم زا) تشکیل می شود.
گرده افشانی و لقاح
قیدها:
- دیواره ی خارجی دانه های گرده منفذ دار و ممکن است صاف یا دارای تزئیناتی باشد. (مشابه آنتی ژن ها)
نکات:
- گرده افشانی:
-- الف) خودلقاحی(حتما دوجنسی) -> دانه ی گرده یک گل به کلاله همان گل (از گل یک گیاه به گل همان گیاه هم می شود.)
-- ب) دگر لقاحی -> دانه ی گرده یک گل به کلاله گل دیگر -> توسط گرده افشان ها (دقت شود گل دیگر از گیاهی دیگر)
- گرده افشان ها جانورانی هستند که گرده ها را از گلی به گل دیگر منتقل می کنند.
- در گرده افشانی هیچ گامتی جا به جا نمی شود!
- در گیاهان نهاندانه لقاح همواره بین دو گامت نیست. ممکن است بین گامت نر و یاخته دو هسته ای (که گامت نیست) اتفاق بیفتد.
نکات ترکیبی:
- تخم اصلی منشا تمام بافت های گیاهی مثل نرم آکنه ای است. هم تخم اصلی و هم تخم ضمیمه می توانند منشا بافت نرم آکنه ای باشند.
- دقت کنید نمیتوان گفت آندوسپرم همواره ذخیره ی غذایی برای دانه ها می باشد. چرا که در دانه دو لپه ای ها ذخایر آندوسپرم به لپه ها جذب می شود.
- درسته که رویان 2n و آندوسپرم 3n می باشد، اما محتوای ژنتیکی هر هسته آندوسپرم با محتوای ژنتیکی هر هسته ی رویان کاملا یکسان است.
نکات شکل:
- اولین هسته ای که وارد تخمدان می شود، هسته ی یاخته ی رویشی است.
- هر دو گامت نر و ماده در نهاندانگان، در دستگاه تولید مثلی ماده(مادگی) تشکیل می شود(حلقه چهارم).
- در ابتدا در تخمک هفت یاخته یه وجود می آید و کیسه ی رویانی تشکیل می شود که شامل یاخته ی تخم زا و یاخته ی دو هسته ای است. بعد از لقاح مضاعف، یاخته ی تخم اصلی و یاخته ی تخم ضمیمه در تخمک به وجود می آیئد. سپس تخم اصلی در رویان نمو می یابد و تخم ضمیمه بافت آندوسپرم را تشکیل می دهد. همچنین پوسته ی تخمک سخت می شود و در نهایت به دانه تبدیل می شود. (دانه حاصل رشد + نمو تخمک است.)
گل ها و گرده افشان ها
قیدها:
- گرده افشانی بعضی گیاهان وابسته به باد است. این گیاهان تعداد فراوانی گل های کوچک تولید می کنند.
- بعضی گرده افشان ها در شب فعالیت می کنند.
نکات:
- تعریف گرده افشانی: به انتقال دانه ی گرده از بساک به کلاله گرده افشانی می گویند.
- راه های گرده افشانی: آب، باد و جانوران
نکات ترکیبی:
- اکثر گرده افشان ها حشره اند و گرده افشانی بسیاری از گیاهان کشاورزی و درختان میوه به وسیله آنها رخ می دهد.
- گیرنده های نوری چشم مرکب برخی حشرات -> توانایی دریافت نور فرابنفش را دارند. مثل زنبور
نکات شکل:
- شهد گل قاصد آنطور، قند فراوانی دارد + علائمی که فقط در نور فرابنفش دیده می شود.
تست ها
- کدام، در گیاه آفتابگردان، حاصل تقسیم میوز است؟ (سراسری 85)
1- تخم زا
2- گرده ی نارس
3- اسپرم
4- سلول رویشی
- در بیشترین گیاهان گونه های گیاهی و زیستی، همواره .......... (سراسری 90)
1- وجود هر دو حلقه زایشی در یک گل برای آمیزش گامت ها با تخم زا، الزامی است.
2- تولید مثل جنسی سریع تر از تولید مثل غیر جنسی انجام می گیرد.
3- یاخته یا یاخته های حاصل از میوز، توانایی انجام تقسیم میتوز را دارند.
4- دانه های گرده نارس پس از خروج از کیسه ی گرده رسیده می شوند.
**پاسخ تشریحی در PDF می باشد.
انیمیشن
جهت فهم بهتر شما عزیزان، کلیپی از منابع خارجی برای شما تهیه و بارگزاری کردم که می تواند شما را برای مرور و تثبیت بیشتر مطلب کمک کند. همچنین قسمت هایی از کلیپ را که طبق متن کتاب می باشد را ترجمه کردم و در قالب زیرنویس در کلیپ قرار دادم.
امیدوارم که به خوبی استفاده کنید و برایتان مفید باشد.
صفحه اینستاگرام ما
دوستان عزیزم ما تصمیم گرفتیم برای اینکه بتوانیم ارتباطمان را با هم بیشتر کنیم و قدم به قدم کنارتان باشیم، صفحه ی اینستاگرام متا را بسازیم و همراهتان باشیم. برای دیدن صفحه ما روی لینک زیر کلیک کنید.
موفق باشید.
مهدی خداوندلو، دانشجو پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
