یادگیری عروض ( سماعی )
مقدمه
این مقاله شما را در یافتن وزن یک شعر،یک بیت یا یک مصراع یاری خواهد کرد.شما می آموزید
که چگونه وزن عروضی را به طور سماعی یاد بگیرید و از آن در حل سرعتی تست های بخش عروض
درس علوم و فنون ادبی استفاده کنید.از آنجایی که درصد بالایی از سوالات درس علوم و فنون در
کنکور و امتحانات، به بخش وزن عروضی مربوط می شود، این بخش اهمیت بالایی دارد.
گام اول : مسلط بودن روی تقطیع کردن ابیات
شما عزیزان باید طبق مسیر پیش بینی شده حرکت کنید. در کتاب سال دهم ، تازه مباحث اولیه
شعر مطرح میشود و در سال یازدهم کم کم می رسیم به انواع وزن؛ ولی در سال دوزادهم ،
شما با اوزان مختلف آشنا می شوید و تقطیع کردنی را که در سال دهم و یازدهم تا حدودی یاد گرفته
بودید، در دوازدهم کامل میکنید.
تسلط کامل شما روی بخش تقطیع کردن، پیش نیاز و لازمه یادگیری عروض به صورت سماعی است.
گام دوم: تقطیع درست و کاربردی
کاری که شما باید در این گام انجام دهید، این است که روزی دو بیت را روی کاغذ تقطیع کنید.
سپس بررسی کنید که آیا تقطیع تان درست است یا خیر؟ وقتی که از درست بودن تقطیع، اطمینان حاصل کردید، هر بیت را با وزنش بخوانید!
برای مثال، این بیت را که سروده استاد شهریار است، اکنون بخوانید.
ای غنچه خندان چرا خون در دل ما میکنی
خاری به خود می بندی و ما را ز سر وا میکنی
اکنون روی کاغذ این بیت را تقطیع کنید.
متوجه می شوید که وزن آن به این ترتیب است:
مستفعلن/مستفعلن/ مستفعلن/ مستفعلن
حالا این وزن را در ذهنتان به صورت یک سفره غذا پهن کنید. سپس بیت را با صدای بلند و حماسی
و بدون خجالت کشیدن، طوری بخوانید که بر روی سفره غذای ذهنتان قرار گیرد.اکنون شما باید
کلمات بیت را به مستفعلن اتصال دهید.
ای غنچه ی = مستفعلن
خندان چرا = مستفعلن
خون در دل = مستفعلن
ما می کنی = مستفعلن
در آخر هم بیت را چند بار زمزمه کنید.
توجه: برای این نوع تقطیع کردن، یادگیری بحث اختیارات شاعری تا حد زیادی راهگشا و مفید خواهد بود.
گام سوم : تلاش های نسبتا ناموفق
تلاش ناموفق انجام دهید! تلاش کنید تا وزن یک بیت را بدون تقطیع کردن، روی کاغذ و فقط با یک یا دوبار خواندن آن، بگویید!
شما قطعا در این گام نمی توانید وزن هر بیتی را که برای خودتان میخوانید، درست بگویید .ممکن است کلا وزن را غلط بگویید یا یک بخشی از آن را غلط بگویید یا حالت های دیگر.
در واقع موفقیت شما در این گام وقتی محقق می شود که شکست بخورید!
گام چهارم: استفاده از محیط و اشیاء پیرامون
سعی کنید وزن های مختلف را با ضربه زدن دست به میز و تخته ، تولید کنید.
همین الان که درحال خواندن این متن هستید، سعی کنید تا وزن زیر را تولید کنید:
مفاعیلن/ مفاعیلن/فعولن
به یک میز یا تخته یا چیزی مانند اینها، طوری با دست ضربه بزنید که این وزن تداعی شود.برای این که درست ضربه بزنید ،نیاز دارید تا درست بخوانید.
وزن بالا یا هر وزن دیگری که دارید با آن تمرین میکنید را بی حال نخوانید! سعی کنید هر وزنی را با صدای بلند و رسا و با احساس و ریتم بخوانید.
ذهن شما ریتمیک است؛ یعنی ناخودآگاه و به صورت اتوماتیک، علاقه به نظم و ریتم دارد. در نتیجه؛ وقتی شما یک وزن یا یک مصراع را زمزمه می کنید،
ذهن شروع به پردازش می کند ولی اگر آهسته و بی حال بخوانید، روند پردازش مختل می شود.
شما اکنون صدای من را نمی شنوید ولی من سعی میکنم با متن، گوش شما را متوجه کنم.
تصور کنید شما رئیس یک کارخانه هستید! یک رئیس، چگونه صحبت می کند؟
مفاعیلن مفاعیلن فعولن را این طور بخوانید: مفاعیـــــــــــلن/مفاعیــــــــــلن/فعولن
به کشیدگی حرف(ی) در خواندن وزن بالا دقت کنید.
درنتیجه؛ درست بخوانید و درست ضربه بزنید و این کار را برای انواع وزن ها آزمایش کنید.
حقیقتی جالب: شما اگر این کار را جلوی یک نفر از اعضای خانواده هم اجرا کنید،بعد از مدتی خواهید دید که خانواده هم مانند شما،توانایی بیان برخی از اوزان را دارند!
بدون اینکه چیزی از عروض و تقطیع بدانند؛ علت این اتفاق هم برمیگردد به همان ریتمیک بودن ذهن شگفت انگیز انسان.
این مطلب را من از استادم ، آقای اسفندیار کوهی ، یاد گرفتم و به نظرم بسیار کاربردی است. استمرار این کار در زنگ های کلاس برای ما خیلی مفید بود.
گام پنجم (گام آخر): مراجعه به سایت گنجور
از نقطه پایان چهار گام بالا تــا هفته قبل کنکور، روزی یک ربع به سایت گنجور مراجعه کنید.
این سایت مجموعه ی بزرگی از اشعار را در خود دارد.برای مثال، داخل سایت بروید و اشعار حافظ را بیاورید. از بخش غزلیات، یک غزل را انتخاب کنید؛سایت گنجور برای شما
آن غزل را می آورد. در پایان هر شعری که داخل سایت گنجور است، وزن عروضی آن شعر ذکر شده است! در نتیجه، شما دو یا سه تا از مصراع های شعر را
بخوانید یا بدهید یک نفر از اعضای خانواده برایتان بخواند و شما سعی کنید وزن درست را بگویید و طرف مقابلتان وزن اصلی شعر را از پایین صفحه ببیند و گفته شما را بررسی کند.
اوایلش باز هم امکان خطا دارید ولی نگران نباشید! این مسیر، تدریجی است و شما دقیقا زمانی که باید بلد باشید، بلد خواهید بود و آنقدر
جذاب و دوست داشتنی است که برای مدت ها در ذهن تان باقی خواهد ماند. همانطور که تا الان در ذهن من و دوستان من باقی مانده است.
دوستان عزیزم ما تصمیم گرفتیم برای این که بتونیم ارتباطمون رو با هم بیشتر کنیم و قدم به قدم کنارتون باشیم، صفحه ی اینستاگرام متا رو بسازیم و همراهتون باشیم.
تهیه کننده: علی جابری
دانشجوی رشته حقوق دانشگاه شهید بهشتی
سپاس از توجه شما
