به نام خالق دانایی
تضاد: آرایۀ تضاد را می‌توان مربوط به متضاد بودن دو یا چند واژه از دیدگاه معنایی در نظر گرفت.
مثال: درنیابد حال پخته هیچ خام / پس سخن کوتاه باید والسلام
آرایۀ تضاد میان واژه‌های پخته و خام
گاهی اوقات ممکن است دو واژه کاملاً متضاد یکدیگر نباشند، ولی به گونه‌ای در جمله یا بیت قرار گیرند که معنای متضاد بدهند. به مثال زیر توجه کنید:
مثال: در مملکت چو غرش شیران گذشت و رفت / این عوعو سگان شما نیز بگذرد
آرایۀ تضاد میان واژه‌های شیران و سگان
تناقض: آرایۀ تناقض را می‌توان مربوط به دو امر در نظر گرفت که یکدیگر را نقض می‌کنند و نتیجۀ نهایی ظاهراً امکانپذیر نیست.
مثال: جمال کعبه چنان می‌دواندم به نشاط / که خارهای مغیلان حریر می‌آیند
آرایۀ تناقض در مورد اینکه خار مغیلان مانند حریر به نظر می‌رسد.
توجه کنید که در آرایۀ تناقض دو امری که یکدیگر را نقض می‌کنند، باید ویژگی همزمانی را داشته باشند، یعنی هردو در یک زمان واحد روی دهند. به مثال زیر توجه کنید:
مثال: آه، گاه از دل زداید زنگ و گه زنگ آورد / ابر گاه از باد جمع و گه پریشان می‌شود
دو ویژگی متناقض زنگ زدودن و زنگ آوردن و همچنین جمع شدن و پریشان شدن همزمانی ندارند. لذا بیت آرایۀ تناقض ندارد.
شاد و پیروز باشید
محمدجواد قورچیان / مسئول درس ادبیات گروه آزمون