زرافه ها هميشه براي انسان، پستانداراني جالب توجه محسوب مي شده اند. نحوه تکامل آنها سوال هاي زيادي را همواره در ذهن بسياري از مردم و زيست شناسان به وجود آورده است. نکته مهم اين است که پراکنش زرافه ها در گذشته بسيار وسيع تر از امروز بوده است. آنها در آسيا، اروپا و آفريقا حضور داشتند، اما امروز فقط در آفريقا يافت مي شوند.
کاوش هاي فسيلي در ايران نشان مي دهد آنها در ايران نيز زندگي مي کردند و نمونه هاي فسيلي شان در شمال غربي ايران يافت شده است. مراغه يکي از مهم ترين مناطق فسيلي در خاورميانه است که در گذشته زيستگاه زرافه ها بوده است. در اين منطقه نمونه هاي فسيلي از دو گونه «زرافه غول پيکر» و «بوهلينيا آتيکا» توسط مجيد ميرزايي اعطا آبادي از دانشگاه هلسينکي فنلاند در سال ۲۰۱۰ ميلادي يافت شده است. اين دو گونه مربوط به ميوسن (۲۳ تا پنج ميليون سال قبل) است. ويژگي هاي ريختي و ساييدگي هاي ذره بيني دنداني نشان مي دهد هر دو گونه «سرشاخه خوار» بوده است. به اين معنا که از برگ ها، جوانه ها و شاخه هاي جوان درختان و درختچه ها تغذيه مي کردند. فسيل هاي اين دو گونه همراه با يک گونه زرافه ديگر به نام Palaeotragus rouenii در جنوب بلغارستان و نمونه هاي فسيلي هر سه گونه در مقدونيه به دست آمده است. علاوه بر اين، نمونه اي آسيب ديده از پالئوترگوس نزديک روستاي ايوند در ۴۸ کيلومتري شمال غربي تبريز توسط اعطاآبادي و همکارانش در سال ۲۰۱۱ ميلادي به دست آمده است. به اين ترتيب زرافه هاي فسيلي ايران حداقل سه گونه از سه جنس هستند.
زرافه غول پيکر (Helladotherium duvernoyi)
اين گونه از اواخر والسين (۶/۱۱ تا ۹ ميليون سال قبل) تا اواخر تورلين (۳/۵ تا ۹ ميليون سال قبل) در جنوب اروپا و منطقه جغرافيايي جانوري بالکان و ايران در اواخر ميوسن و شمال قفقاز و درياي خزر پراکنده و رايج بوده است. از جنس زرافه غول پيکر يک گونه به نام Helladotherium sp. در ترکيه يافت شده است. احتمال دو شکلي جنسي در اين گونه با توجه به نمونه ها بالاست. دوشکلي جنسي به معناي تفاوت ريختي نظير تفاوت در اندازه بين دو جنس نر و ماده است.
بوهلينيا آتيکا (Bohlinia attica)
(Bohlinia) يک جنس از خانواده زرافه است که اولين بار در سال ۱۹۲۹ ميلادي توسط يک ديرينه شناس به نام دکتر ماتيو نامگذاري شده که شامل دو گونه (B. adoumi) و (B. attica) است. رده بندي گونه بوهلينيا آتيکا چند بار تغيير کرده است. بوهلينيا آتيکا در اواخر ميوسن مانند زرافه غول پيکر در منطقه جغرافيايي جانوري بالکان و ايران رايج بوده است. اين گونه معمولا با زرافه غول پيکر به طور مقايسه اي مطالعه شده و نمونه هاي ناشناخته زيادي از هر دو جنس (Bohlinia) و (Helladotherium) نيز در موزه ها نگهداري مي شود.
زرافه گردن کوتاه (Palaeotragus)
گونه هاي اين جنس، گردن بسيار کوتاهي دارند و ۵ تا ۲۳ ميليون سال قبل (ميوسن) در آفريقا، آسيا و اروپا پراکنده بوده است. زرافه هاي گردن کوتاه از انواع آنتيلوپ هاي باستاني هستند. علاوه بر ايران گونه هايي از اين جنس در کنيا، يونان، ترکيه، بلغارستان، مقدونيه، مغولستان و چين يافت شده اند.
گونه هاي اين جنس اغلب علفخوار و چراگر بوده اند و برخي گونه ها نيز چراگر و سرشاخه خوار بوده اند. «چراگرها» معمولا از گياهان علفي پهن برگ و گندميان و «چراگر و سرشاخه خوار» مخلوطي از گياهان علفي و برگ ها و جوانه هاي درختچه ها و درختان را مصرف مي کردند.
ميوسن قبل از پليستوسن و پليوسن
ميوسن يک دوره زماني در زمين شناسي است که محدوده آن پنج تا ۲۳ ميليون سال قبل است. ميوسن به پيشنهاد دانشمند انگليسي به نام «سرچارلز لايل» نامگذاري شد. ميوسن (Miocene) از پيوستن دو واژه يوناني به وجود آمده و به معناي «کمتر نزديک به دوران کنوني» است. در آن هنگام تعداد گونه هاي بي مهرگان در جهان ۱۸ درصد کمتر از دوره پليوسن بود. ميوسن پس از اوليگوسن شکل گرفت و به دوره پليوسن ختم شد و نخستين دوره نئوژن به شمار مي آيد. زمين با گذر از ميوسن به دوران اوليگوسن رسيد و با به پايان رسيدن اوليگوسن، دوره پليوسن پديد آمد که پس از آن زمين شاهد دوره هايي از عصرهاي يخبندان بود. گياهان و جانداران ميوسن به نسبت جديد بودند. پستانداران و پرندگان تا آن هنگام بخوبي شکل گرفته بودند. نهنگ ها، خوک هاي دريايي و جلبک هاي دريايي در زمين پراکنده شده بودند. دوره ميوسن براي دانشمندان جالب است زيرا رشته کوه هاي هيماليا در اين دوره بالا آمد و شکل گرفت؛ پديده اي که خود باعث ايجاد باران هاي موسمي در شبه جزيره هند شد و با يخبندان هاي نيمکره شمالي مرتبط بود.
زرافه هاي امروزي؛ قدبلندترين علفخواران جهان
زرافه امروزي همراه با اوکاپي در خانواده زرافه ها (Giraffidae) جاي دارد. از اوکاپي ها يک گونه شناسايي شده است و زرافه ها امروز به شش گونه مي رسند، ولي در گذشته زرافه هاي آفريقا همه از يک گونه تصور مي شدند. در گذشته همه زرافه ها از گونه Giraffa camelopardalis تصور مي شدند، اما مطالعات جديد مولکولي آنها را به شش گونه مجزا تفکيک مي کند. وزن آنها به نزديک دو تن مي رسد. گردن آنها بلند و داراي هفت مهره گردني است و پاهاي بلندي دارند. نر و ماده هر دو شاخ دارند. نرها در مبارزه براي جفتگيري با شاخ هاي خود به شکم، سينه و پهلوهاي رقيب خود ضربه مي زنند. الگوي رنگ آميزي بدن آنها متنوع است و در خنک کردن بدن زرافه نقش دارد. زيستگاه آنها ساوان و جنگل است، نزديک آب بودن را ترجيح مي دهند و سرشاخه خوار هستند. آنها در ارتفاع ۵۰۰ تا هزار متري از سطح دريا ديده مي شوند و اغلب از برگ هاي درختان آکاسيا تغذيه مي کنند. محدود شدن زيستگاه و کاهش جمعيت، مهم ترين عوامل تهديد زرافه ها محسوب مي شود.