تحقيق را به صورت هاي مختلفي تقسيم کرده و انواع گوناگوني را براي آن در نظر گرفته اند. مهم ترين تقسيم بندي تحقيق , تقسيم آن به دو نوع بنيادي و کاربـردي است . تحقيق بنيادي به منظور ارائه نظريه هاي جديد علمي و گسترش عـلوم در زمينه هاي مختلف صورت مي پذيرد. اين نوع تحقيق با هدف پروراندن نـظـريـه هـاي عـلمي از طريق کشف اصول يا قواعد کلي صورت مي گيرد و به کـاربـرد ايـن يـافـتـه ها در صحنه عمل و واقعيت کمتر توجه مي شود. اين نوع تـحـقـيقات معمولا در موقعيت هاي آزمايشگاهي و اغلب بر روي حيوانات انجام مـي شـود. روان شـنـاسـان از جـمـلـه دانشمنداني هستند که به انجام اين نوع تحقيقات بيشتر علاقمند هستند.
تـحـقيقات کاربردي به منظور حل سريع مسائل و مشکلات و اتخاذ تدابير لازم انـجام مي شود. اين نوع تحقيق با استفاده ازيافته هاي تحقيقات بنيادي در صدد حل مشکلات گوناگون بر مي آيد. به عبارت ديگر, در تحقيق کاربردي , محقق يافته هاي تحقيق بنيادي را در صحنه عمل مي آزمايد, بنابراين , تحقيق کاربردي بر خلاف تحقيق بنيادي که جنبه نظري دارد, بيشتر به سمت پديده هاي واقعي و مـسـايـل عـملي معطوف است و در شرايط غير آزمايشگاهي و در رويارويي با واقعيات سياسي آاجتماعي و... انجام مي شود.
بـرخـي ديگر از صاحب نظران , در يک تقسيم بندي کلي , تحقيق را به دوگونه تـحـقـيق تکويني و تحقيق توسعه اي (تکاملي) تقسيم کرده اند. از اين ديدگاه , تحقيق تکويني به تحقيقي اطلاق مي شود که در صدد يافتن علت تکوين و ايجاد يک پديده يا موضوع تحقيق است , ولي تحقيق توسعه اي يا تکاملي , تحقيقي است که به دنبال فهم فرآيند و مسيري است که يک موضوع يا پديده ازآغاز تولد خود تا کنون طي کرده است . اين نوع تحقيق بر آن است تا معلوم کند که , پديده مورد نـظـر چـه مـسـيـري را پـشـت سرگذاشته و چرا چنين مسيري را طي کرده است.
بـرخـي ديـگر عقيده دارند که همه مطالعات تحقيقي به صورت يکي از اشکال سه گانه تحقيق تاريخي , تحقيقتوصيفي و تحقيق تجربي يا مجموعه اي از آن ها خـواهـد بـود. از ايـن ديـدگـاه , تحقيق تاريخي , آنچه را که وجود داشته است تـوصـيـف مـي کند, به عبارت ديگر اين نوع تحقيق شامل بررسي , ثبت , تجزيه و تـحـليل و تفسير رويدادهاي گذشته است تا به کمک آن , محقق ضمن شناخت گذشته , به شناخت وضع موجود و تا حدودي نيز به پيش بيني وضع آينده نايل شود.
تـحـقيق توصيفي نيز از اين ديدگاه آنچه را که هست توصيف مي کند. اين نوع تحقيق نيز شامل توصيف , ثبت و تجزيه و تحليل شرايط موجود است . در اين نوع تحقيق سعي مي شود تا روابط ميان عوامل (متغيرهاي) دست کاري نشده کشف شـود. درتـحـقيق تجربي نيز محقق در صدد مشخص کردن روابط موجود بين عوامل و متغيرهاي مختلف است , با اين تفاوت که درتحقيق تجربي امکان دست کـاري و کنترل عوامل و متغيرهاي دخيل در موضوع تحقيق يا پديده مورد نظر وجود دارد.
دانـشـمـندان و صاحب نظران درس روش تحقيق , انواع زيادي از تحقيق را نام بـرده انـد کـه بررسي همه آن ها ممکن نيست , دريک جمع بندي مي توان به سه نـوع اصلي تحقيق اشاره کرد. به عبارت ديگر, تحقيق در علوم اجتماعي به طور عام و علوم سياسي به طور خاص به يکي از اشکال زير مي تواند وجود داشته باشد.
1) تحقيق اکتشافي
2) تحقيق توصيفي
3) تحقيق تبييني
تحقيق اکتشافي: هـدف اصـلـي در تـحـقـيـق اکـتـشافي , شناخت وضعيتي است که درباره آن آگـاهـي هـاي لازم وجـود ندارد, به عبارت ديگر, در اين نوع تحقيق , محقق به دنبال دستيابي به اطلاعاتي است که با کمک آن ها مي تواند موضوع تحقيق را به خـوبـي بـشـنـاسـد. بنابر اين , بااين تعريف هر تحقيقي نيازمند انجام يک سري مـطـالـعـات اکـتـشـافـي اسـت يـعـنـي تحقيق اکتشافي زمينه اي است براي انجام تحقيقات مهم تر و گسترده تر.
بـرخـي از صاحب نظران , تحقيق اکتشافي را تحقيق برآوردي نيز ناميده اند, به نـظـر آن هـا در اين نوع تحقيق , هيچ فرضيه اي پيشنهاد نمي شود و مورد آزمون قـرار نمي گيرد بلکه هدف آن تنها به دست دادن برآوردي از يک مساءله خاص است . تحقيق اکتشافي را نمي توان تحقيق به معناي حقيقي آن دانست , بلکه در عـوض نوعي مطالعه است که باعث وسعت بخشيدن به ديدگاه ها و انديشه هاي محقق مي شود. بـنـا بـراين , وظيفه تحقيق اکتشافي نه رسيدگي کردن به فرضيه هاي تحقيق است و نه جمع آوري اطلاعات در مورد مساءله تحقيق , بلکه ايجاد زمينه مناسب بـراي درک بـهـتـر پـديـده هاي مختلف يا مساءله خاصي است که محقق , فاقد اطـلاعـات کـافي درآن مورد است . تحقيق اکتشافي ممکن است به صورت هاي مـختلفي انجام شود مانند: خواندن متون و نوشته هاي مختلف ,مصاحبه با افراد, مشورت با اساتيد و صاحب نظران و...
تحقيق توصيفي: تحقيق توصيفي شامل مجموعه روش هايي است که هدف از آن ها توصيف کردن پـديـده يـا پـديـده هاي مورد بررسي است . دراين نوع تحقيق , توصيف و معرفي پـديده مورد نظر از طريق بر شمردن ويژگي ها, ابعاد و حدود آن پديده صورت مـي پـذيرد. دراين نوع از تحقيق , محقق ممکن است در صدد شناسايي عوامل و مـتغيرهاي دخيل در يک پديده يا موضوع خاص برآيد ولي به بررسي روابط بين ايـن عـوامـل و تشخيص نوع آن ها نمي پردازد. به عبارت ديگر, هدف در تحقيق تـوصيفي , شناسايي وضع موجود است , نه قضاوت درباره آن يا بررسي نوع رواب ط موجود بين عوامل و متغيرهاي مختلف .
بـنـابـراين , در يک تحقيق توصيفي , محقق الزاما در پي کشف و توضيح روابط, همبستگي ها و نيز آزمودن فرضيه ها و پيش بيني حوادث و رويدادها نيست , بلکه توجه او بيشتر در جهت توصيف و گزارش نويسي از موقعيت ها و وقايع بر اساس اطـلاعاتي است که بيشتر جنبه وصفي دارد, البته بايد دانست که صاحب نظران در مـورد مفهوم دقيق تحقيق توصيفي اتفاق نظر ندارند وگاهي به تعريف اين نـوع از تـحـقـيـق تـا آن اندازه وسعت مي دهند که شامل همه انواع تحقيق جز تحقيقات تاريخي و تجربي ,مي شود. در اينجا منظور از تحقيق توصيفي عـبـارت اسـت از: تـوصـيـف عـيـنـي , واقـعي و منظم خصوصيات يک پديده , يک موقعيت و يا يک موضوع .
تحقيق تبييني: ايـن نوع تحقيق که به آن تحقيق علمي نيز گفته مي شود, در صدد پيدا کردن روابـط عـلـت و معلولي بين متغيرهاي مختلف است .البته ناگفته نماند که در عـلوم سياسي يا به طور کلي در علوم اجتماعي , بررسي روابط علي به گونه اي قـطعي مطرح نيست ـ يعني در علوم اجتماعي به طور مسامحه از روابط علت و مـعـلـولـي سـخـن بـه مـيـان مـي آيـد ـ زيـرا در مورد پديده هاي اجتماعي و سـيـاسـي نـمـي تـوان بـه رابطه علي دست يافت بلکه اين نوع روابط همواره با درصـدي از احـتـمـال بيان مي شود. اين امر از آنجا ناشي مي شودکه پديده هاي سـياسي و اجتماعي معمولا تحت تاءثير عوامل و متغيرهاي زيادي قرار دارند که شـنـاسـايـي همه آن ها از عهده يک محقق علوم اجتماعي خارج است ,به عبارت ديـگـر, گـفته مي شود که (اصل چند متغيري) بر پديده هاي اجتماعي حاکم اسـت. تـعـريفي که از تحقيق ارائه شد در واقع تنها برازنده تحقيق تبييني است , زيرا تنها دراين نوع از تحقيق است که مراحل کلي سه گانه سؤال , فرضيه و آزمون وجود دارد. بنابراين , هدف اصلي يک پژوهشگر علوم سياسي بايد کسب توانايي براي انجام يک تحقيق از نوع تبييني آن باشد .
تـحـقيقات کاربردي به منظور حل سريع مسائل و مشکلات و اتخاذ تدابير لازم انـجام مي شود. اين نوع تحقيق با استفاده ازيافته هاي تحقيقات بنيادي در صدد حل مشکلات گوناگون بر مي آيد. به عبارت ديگر, در تحقيق کاربردي , محقق يافته هاي تحقيق بنيادي را در صحنه عمل مي آزمايد, بنابراين , تحقيق کاربردي بر خلاف تحقيق بنيادي که جنبه نظري دارد, بيشتر به سمت پديده هاي واقعي و مـسـايـل عـملي معطوف است و در شرايط غير آزمايشگاهي و در رويارويي با واقعيات سياسي آاجتماعي و... انجام مي شود.
بـرخـي ديگر از صاحب نظران , در يک تقسيم بندي کلي , تحقيق را به دوگونه تـحـقـيق تکويني و تحقيق توسعه اي (تکاملي) تقسيم کرده اند. از اين ديدگاه , تحقيق تکويني به تحقيقي اطلاق مي شود که در صدد يافتن علت تکوين و ايجاد يک پديده يا موضوع تحقيق است , ولي تحقيق توسعه اي يا تکاملي , تحقيقي است که به دنبال فهم فرآيند و مسيري است که يک موضوع يا پديده ازآغاز تولد خود تا کنون طي کرده است . اين نوع تحقيق بر آن است تا معلوم کند که , پديده مورد نـظـر چـه مـسـيـري را پـشـت سرگذاشته و چرا چنين مسيري را طي کرده است.
بـرخـي ديـگر عقيده دارند که همه مطالعات تحقيقي به صورت يکي از اشکال سه گانه تحقيق تاريخي , تحقيقتوصيفي و تحقيق تجربي يا مجموعه اي از آن ها خـواهـد بـود. از ايـن ديـدگـاه , تحقيق تاريخي , آنچه را که وجود داشته است تـوصـيـف مـي کند, به عبارت ديگر اين نوع تحقيق شامل بررسي , ثبت , تجزيه و تـحـليل و تفسير رويدادهاي گذشته است تا به کمک آن , محقق ضمن شناخت گذشته , به شناخت وضع موجود و تا حدودي نيز به پيش بيني وضع آينده نايل شود.
تـحـقيق توصيفي نيز از اين ديدگاه آنچه را که هست توصيف مي کند. اين نوع تحقيق نيز شامل توصيف , ثبت و تجزيه و تحليل شرايط موجود است . در اين نوع تحقيق سعي مي شود تا روابط ميان عوامل (متغيرهاي) دست کاري نشده کشف شـود. درتـحـقيق تجربي نيز محقق در صدد مشخص کردن روابط موجود بين عوامل و متغيرهاي مختلف است , با اين تفاوت که درتحقيق تجربي امکان دست کـاري و کنترل عوامل و متغيرهاي دخيل در موضوع تحقيق يا پديده مورد نظر وجود دارد.
دانـشـمـندان و صاحب نظران درس روش تحقيق , انواع زيادي از تحقيق را نام بـرده انـد کـه بررسي همه آن ها ممکن نيست , دريک جمع بندي مي توان به سه نـوع اصلي تحقيق اشاره کرد. به عبارت ديگر, تحقيق در علوم اجتماعي به طور عام و علوم سياسي به طور خاص به يکي از اشکال زير مي تواند وجود داشته باشد.
1) تحقيق اکتشافي
2) تحقيق توصيفي
3) تحقيق تبييني
تحقيق اکتشافي: هـدف اصـلـي در تـحـقـيـق اکـتـشافي , شناخت وضعيتي است که درباره آن آگـاهـي هـاي لازم وجـود ندارد, به عبارت ديگر, در اين نوع تحقيق , محقق به دنبال دستيابي به اطلاعاتي است که با کمک آن ها مي تواند موضوع تحقيق را به خـوبـي بـشـنـاسـد. بنابر اين , بااين تعريف هر تحقيقي نيازمند انجام يک سري مـطـالـعـات اکـتـشـافـي اسـت يـعـنـي تحقيق اکتشافي زمينه اي است براي انجام تحقيقات مهم تر و گسترده تر.
بـرخـي از صاحب نظران , تحقيق اکتشافي را تحقيق برآوردي نيز ناميده اند, به نـظـر آن هـا در اين نوع تحقيق , هيچ فرضيه اي پيشنهاد نمي شود و مورد آزمون قـرار نمي گيرد بلکه هدف آن تنها به دست دادن برآوردي از يک مساءله خاص است . تحقيق اکتشافي را نمي توان تحقيق به معناي حقيقي آن دانست , بلکه در عـوض نوعي مطالعه است که باعث وسعت بخشيدن به ديدگاه ها و انديشه هاي محقق مي شود. بـنـا بـراين , وظيفه تحقيق اکتشافي نه رسيدگي کردن به فرضيه هاي تحقيق است و نه جمع آوري اطلاعات در مورد مساءله تحقيق , بلکه ايجاد زمينه مناسب بـراي درک بـهـتـر پـديـده هاي مختلف يا مساءله خاصي است که محقق , فاقد اطـلاعـات کـافي درآن مورد است . تحقيق اکتشافي ممکن است به صورت هاي مـختلفي انجام شود مانند: خواندن متون و نوشته هاي مختلف ,مصاحبه با افراد, مشورت با اساتيد و صاحب نظران و...
تحقيق توصيفي: تحقيق توصيفي شامل مجموعه روش هايي است که هدف از آن ها توصيف کردن پـديـده يـا پـديـده هاي مورد بررسي است . دراين نوع تحقيق , توصيف و معرفي پـديده مورد نظر از طريق بر شمردن ويژگي ها, ابعاد و حدود آن پديده صورت مـي پـذيرد. دراين نوع از تحقيق , محقق ممکن است در صدد شناسايي عوامل و مـتغيرهاي دخيل در يک پديده يا موضوع خاص برآيد ولي به بررسي روابط بين ايـن عـوامـل و تشخيص نوع آن ها نمي پردازد. به عبارت ديگر, هدف در تحقيق تـوصيفي , شناسايي وضع موجود است , نه قضاوت درباره آن يا بررسي نوع رواب ط موجود بين عوامل و متغيرهاي مختلف .
بـنـابـراين , در يک تحقيق توصيفي , محقق الزاما در پي کشف و توضيح روابط, همبستگي ها و نيز آزمودن فرضيه ها و پيش بيني حوادث و رويدادها نيست , بلکه توجه او بيشتر در جهت توصيف و گزارش نويسي از موقعيت ها و وقايع بر اساس اطـلاعاتي است که بيشتر جنبه وصفي دارد, البته بايد دانست که صاحب نظران در مـورد مفهوم دقيق تحقيق توصيفي اتفاق نظر ندارند وگاهي به تعريف اين نـوع از تـحـقـيـق تـا آن اندازه وسعت مي دهند که شامل همه انواع تحقيق جز تحقيقات تاريخي و تجربي ,مي شود. در اينجا منظور از تحقيق توصيفي عـبـارت اسـت از: تـوصـيـف عـيـنـي , واقـعي و منظم خصوصيات يک پديده , يک موقعيت و يا يک موضوع .
تحقيق تبييني: ايـن نوع تحقيق که به آن تحقيق علمي نيز گفته مي شود, در صدد پيدا کردن روابـط عـلـت و معلولي بين متغيرهاي مختلف است .البته ناگفته نماند که در عـلوم سياسي يا به طور کلي در علوم اجتماعي , بررسي روابط علي به گونه اي قـطعي مطرح نيست ـ يعني در علوم اجتماعي به طور مسامحه از روابط علت و مـعـلـولـي سـخـن بـه مـيـان مـي آيـد ـ زيـرا در مورد پديده هاي اجتماعي و سـيـاسـي نـمـي تـوان بـه رابطه علي دست يافت بلکه اين نوع روابط همواره با درصـدي از احـتـمـال بيان مي شود. اين امر از آنجا ناشي مي شودکه پديده هاي سـياسي و اجتماعي معمولا تحت تاءثير عوامل و متغيرهاي زيادي قرار دارند که شـنـاسـايـي همه آن ها از عهده يک محقق علوم اجتماعي خارج است ,به عبارت ديـگـر, گـفته مي شود که (اصل چند متغيري) بر پديده هاي اجتماعي حاکم اسـت. تـعـريفي که از تحقيق ارائه شد در واقع تنها برازنده تحقيق تبييني است , زيرا تنها دراين نوع از تحقيق است که مراحل کلي سه گانه سؤال , فرضيه و آزمون وجود دارد. بنابراين , هدف اصلي يک پژوهشگر علوم سياسي بايد کسب توانايي براي انجام يک تحقيق از نوع تبييني آن باشد .