سلام به همه دوستان !
در این مطلب قصد داریم مبحث اختیارات شاعری ( 2 ) : وزنی را با هم مطالعه و بررسی کنیم .
امیدواریم مطالب بیان شده ، شما را در یادگیری بهتر ، یاری کند .
 | دانشجوی حقوق دانشگاه خوارزمی تهران |
 | دانشجوی حقوق دانشگاه بهشتی تهران |
ویژگی های مطلب
🔵 درسنامه کامل 🔵
🔵 تکنیک های سرعتی حل تست ها 🔵
🔵 5 تست برای تثبیت مطلب 🔵
🔵 5 فایل صوتی برای توضیح پاسخ تشریحی تست ها 🔵
🔵 نوعی از اختیارات شاعری هستند که خود وزن را تغییر می‌دهند ؛ در واقع این اختیارات ، بخشی از قواعد عروض هستند که با رعایت آنها ، مجاز هستیم تغییرات کوچکی در خود ارکان یک وزن عروضی ایجاد کنیم . این نوع اختیار ، به وزن و آهنگ شعر مربوط میشود . 🔵
🔵 هجای پایانی مصراع ها ، از هر نوعی که باشد ، همیشه بلند به حساب آمده و با علامت (( - )) نمایش داده میشود . 🔵
🔵 در اوزان همسان دولختی ، این قاعده در هجای پایانی نیم‌مصراع‌ها نیز اعمال میشود . 🔵
🔵 هرگاه هجای پایانی یک مصراع ( یا یک نیم‌مصراع در اوزان همسان دولختی ) کوتاه یا کشیده بود ، این اختیار را داریم . 🔵
🔵 اگر هجای آخر ، بلند بود ، اختیار نداریم . دقت کنید که هر هجای کوتاه یا کشیده ای که بلندش میکنیم ، یک اختیار
حساب میشود . 🔵
🔵 شاعر می‌تواند در رکن اول مصراع اول یا دوم و یا هر دوی آنها ، به جای فعلاتن از فاعلاتن استفاده کند . 🔵
🔵 شاعر نمی‌تواند در باقی رکن‌ها از این اختیار استفاده کند ؛ فقط رکن اول ! 🔵
🔵 وقتی در وزن اصلی ، در رکن اول ، فعلاتن داشته باشیم ولی در بیت مربوطه ، فاعلاتن آمده باشد ، اختیار صورت گرفته است . 🔵
🔵 هر وزنی که با رکن فعلاتن آغاز میشود ، می‌تواند این اختیار را داشته باشد ؛ به جز : فعلاتن مفاعلن فعلاتن مفاعلن 🔵
🔵 اگر این اختیار هم در مصراع اول و هم در مصراع دوم بکار رفته باشد ، هر دو در شمارش اختیارات حساب می‌شوند . 🔵
🔵 برای یادگیری بهتر این اختیار ، این مطلب را مطالعه کنید : 🔵
نکاتی مهم درباره آوردن فاعلاتن به جای فعلاتن - علی جابری
🔵 لغت ابدال یعنی عوض و بدل کردن ؛ شاعر می‌تواند به جای دو هجای کوتاه کنار هم ، یک هجای بلند بیاورد . 🔵
🔵 در هر رکن عروضی‌ای که دو هجای کوتاه کنار هم قرار داشته باشند ، این اختیار می‌تواند اعمال شود . 🔵
🔵 عکس این کار صادق نیست ؛ یعنی نمی‌توانیم به جای یک هجای بلند ، از دو هجای کوتاه استفاده کنیم . 🔵
🔵 دقت کنید که در هر جایی از مصراع که دو هجای کوتاه کنار هم قرار گرفته باشند ، ممکن است ابدال رخ دهد ؛ برای مثال در رکن مفعول ، دو هجای کوتاه کنار هم نداریم ، در رکن مفاعیلن هم همین وضعیت است ؛ حالا در وزن دوری مفعول مفاعیلن وضعیت به شکلی است که هجای کوتاه پایان مفعول در کنار هجای کوتاه اول مفاعیلن قرار میگیرد و ممکن است در آنجا ابدال داشته باشیم .🔵
🔵 وقتی در یک مصراع ابدال اتفاق میفتد ، برابری تعداد هجاهای دو مصراع آن بیت ، برهم میخورد و یک مصراع ، یک هجای بیشتر دارد ؛ البته حالات پیچیده‌تری هم داریم : در یک مصراع دو ابدال داشته باشیم یا در هر دو مصراع ، ابدال اتفاق افتاده باشد . 🔵
🔵 در تعیین وزن ، اولویت ما وزن آن مصراعی است که ابدال ندارد ولی اگر در هر دو مصراع ابدال داشته باشیم ، وزن بیت هم با حالت ابدال تعیین میشود . 🔵
🔵 در جایی که باید مفتعلن می‌آمده ، مفاعلن آمده است . 🔵
🔵 در جایی که باید مفاعلن می‌آمده ، مفتعلن آمده است . 🔵
🔵 برای اینکه تشخیص دهیم در کجا کدامشان باید می‌آمده ، باید به وزن اصلی رجوع کنیم . 🔵
🔵 وزن اصلی : مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن 🔵
🔵 وزنی که در مصراع اول بدست آمده است : مفتعلن مفتعلن مفتعلن مفاعلن 🔵
🔵 این یعنی در رکن دوم مصراع اول ، اختیار قلب صورت گرفته است . 🔵
🔵 یعنی در جایی که باید مفاعلن می‌آمده ، مفتعلن قرار گرفته است . 🔵
کدام گزینه فاقد اختیار شاعری وزنی است ؟
1. چگونه شور نیارم ز آرزوی لبت / کز آرزوی لبت شور در شکر دیدم
2. شد دل بیچاره خون چاره دل هم تو ساز / زانکه که تو دانی که چیست بر دل بریان من
3. در همه شهر خبر شد که تو معشوق منی / این همه دوری و پرهیز و تکبر چه کنی
4. گر تو به هوس جمال او خواهی / او در طلب و هوس نمی‌آید
کدام اختیار شاعری در بیت زیر وجود ندارد ؟
(( گر ز دریا دو سه قطره بپراکند چه باک / باز چون جمع شود رو سوی دریا دارد ))
1. ابدال
2. قلب
3. کاربرد فاعلاتن به جای فعلاتن
4. تغییر کمیت مصوت کوتاه به بلند و بلند به کوتاه
در کدام بیت ، اختیار وزنی (( قلب )) وجود دارد ؟
1. کیسه هنوز فربه است با تو از آن قوی‌دلم / چاره چه خاقانی اگر کیسه رسد به لاغری
2. خاک شدم در تو را آب رخم چرا بری ؟ / داشتمت به خون دل خون دلم چرا خوری ؟
3. از سر غیرت هوا چشم ز خلق دوختم / پرده روی تو شدم پرده من چرا دری ؟
4. وصل تو را به جان و دل می‌خرم و نمی‌دهی / بیش مکن مضایقه زان که رسید مشتری
در کدام بیت ، اختیار وزنی (( ابدال )) صورت گرفته است ؟
1. بُرد او دل عاشقان آفاق / پیچید بر آن دو زلف چون شست
2. اندر عجبم که چشم آن ماه / ناخورده شراب چون شود مست ؟
3. زان چشم پر از خمار سرمست / پرخون دارم دو دیده پیوست
4. تا عزم جفا درست کرد او / دست همه عاشقانش بشکست
در کدام بیت ، هم اختیار وزنی و هم اختیار زبانی وجود دارد ؟
1. ملک کسری همه در قبضه فرمان تو باد / که جهان باز نخواهد چو تو کس را آورد
2. بودم افتاده ز پا شوق تو دستم بگرفت / بر سر کوی توام بی سر و بی پا آورد
3. عقل چو با آفتاب رای تو را دید گفت / پایه خورشید را سایه یزدان شکست
4. مرا در منزل جانان چه امن عیش چون هر دم / جرس فریاد می‌دارد که بربندید محمل ها
اختیارات زبانی - فنون - درسنامه - فاطمه گزدرازی / علی جابری
تهیه کنندگان :
فاطمه گزدرازی - دانشجوی حقوق دانشگاه خوارزمی
علی جابری - دانشجوی حقوق دانشگاه بهشتی
سپاس از توجه شما
