لفظ و معنا - منطق دهم - درسنامه جامع - سید محمد مهدی طباطبایی

با عرض سلام و خداقوت خدمت همه بچه های خوب علوم انسانی 🖐 

در این مطلب قصد داریم که درس دوم از منطق دهم را که یکی از دروس مهم کنکوری است را باهم مرور کنیم ، حتما تا انتهای مطلب همراه ما باشید. 

سید محمد مهدی طباطبایی  دانشجوی رشته حقوق دانشگاه شهید بهشتی  رتبه 102 کنکور - کنکور 1400

برای ارتباط بیشتر با برترها و رزرو پشتیبان ویژه، رتبه برترهای کانون قلمچی را دنبال کنید، 

همچنین میتونید با شماره ۰۲۱۸۴۵۱ داخلی ۳۱۲۳ تماس بگیرید.

درس دوم منطق دهم یکی از دروس مهم کنکوری محسوب می شود ، ما قصد داریم علاوه بر این درسنامه ، برای آزمون بعد نیز تست های کنکور این درس را نیز منتشر کنیم . 

به سرعت سراغ درس می رویم : 

این درس در پی معرفی انواع مغالطات که ممکن است در 3 حوزه :

 ذهن ( معنا و مفهوم) ، زبان ( الفاظ) و مصداق ( عالم خارج ) اتفاق می افتد ، صحبت می کند .

تذکر: ارتباط این 3 حوزه با هم ، جای سوال می باشد.

منشا خطای ذهن : یا بیرونی است یا درونی است . در نتیجه : منشاء بیرونی مغالطه ها ممکن است عالم زبان یا عالم واقعیت (خارج) باشد.

منطق به زبان خاصی وابسته نیست ، پس : منطق  به برسی قواعد یک زبان خاص نمی پردازد. یعنی این که : منطق در  بحث الفاظ به بررسی اصول کلی می پردازد.

 پس علت توجه به مبحث الفاظ در منطق این است که ممکن است الفاظ ،باعث ایجاد خطای ذهنی شوند. ( و آموختیم که وظیفه منطق هم جلوگیری از خطای

 اندیشه« ذهن» است .)

مهمترین مغالطه های ذهنی مربوط به حوزه زبان:  1- اشتراک لفظ 2- توسل به معنای ظاهری 3- شیوه نگارشی کلمات 4-ابهام درمرجع ضمیر 

اشتراک لفظ یعنی این که یک لفظ  دارای چند معنی باشد.  

دقت شود که اشتراک معنوی ( در منطق )  یعنی این که  یک لفظ با یک معنا و این با اشتراک لفظ متفاوت است .

اشتراک لفظ ممکن است در حرف ، مانند : حرفِ ( با ) که هم معنای : «به وسیله» هم معنای «به همراه» و هم معنای « بر علیه » می دهد.

مثال : او عمری با ریا مبارزه کرد . ( «با» هم می تواند به معنای ( بر علیه بدهد . یعنی او عمری بر علیه  ریا مبارزه کرد ) 

هم می تواند به معنای ( با وجود داشتن ویژگی بدهد . یعنی او عمری با وجود این دارای ویژگی ریا بود ، مبازه کرد )

در اسم : مانند (شیرین) که به معنای ( اسم شخص ) و هم معنای ( نوعی مزه) است . 

 و همچنین اشتراک لفظ در فعل : مانند (گرفت ) در مثال : « او چند عکس از ما گرفت » 

احتمال وجود مغالطه اشتراک لفظ، با وجود قرینه در کلام کاهش می یابد. ( ولی باید به معنای جمله نیز توجه کرد. )

آرایه جناس تام مربوط به مغالطه اشتراک لفظ است .  

نکته :  اشتراک لفظ یکی از شایع ترین خطاهای ذهنی است و به تعبیر مولوی : اشتراک لفظ ، دائم رهزن است. 

تذکر : اسم خاص باعث ایجاد اشتراک لفظ می شود. ( ولی لوزما مغالطه اشتراک لفظ را پدید نمی آورد. ) برای تست سطح بالا 💯

نکته اگر با گفتن کلمه (جزئی) بین قضیه شخصیه و یک قضیه محصوره جزئی شک کنیم ، به مغالطه اشتراک لفط بر می خوریم. (کنکور 1400)

نکته : لوزماً وجود مشترک لفظی به معنای مغالطه اشتراک لفظ نیست . برای تست سطح بالا 💯

خب ، به برسی چند تست باهم بپردازیم : 

✅ پاسخ تست یک : 

مغالطه اشتراک لفظ، از شایع‌ترین خطاهای ذهنی است و تنها در گزینه 4 این مغالطه وجود دارد. کلمه «ازو گشتی» دو معنا دارد : 1- از آن او شدی. 2- از او پشت کردی. گزینه ۴ صحیح است .

✅ پاسخ تست دو : 

عبارت مورد نظر با توجه به قرار دادن ویرگول در دو جای متفاوت، می‌تواند به دو صورت مطرح شود:

صورت اول : سخنرانی بیان شده ، در جلسه علنی مجلس مورد انتقاد شدیدی قرار گرفت. صورت دوم : سخنرانی بیان شده در جلسه علنی مجلس، مورد انتقاد شدیدی قرار گرفت. پاسخ گزینه 2 است . 

توسل به معنای ظاهری : قبل از پرداختن به این مبحث باید توضیحی در مورد دلالت ها داده شود .

دلالت لفظ بر معنا (حوزه زبان و ذهن) یعنی  هدایت ذهن از  یک لفظ به یک مفهوم . یعنی انسان با شنیدن لفظ به سمت معنا هدایت شود.

انواع دلالت لفظ بر معنا :  1- مطابقی 2- تضمنی 3- التزامی 

دلالت مطابقی : دلالت لفظ بر کل معنای لفظ . مانند : خانه خریدم . ( مقصود کل خانه است ) 

دلالت تضمنی : دلالت لفظ بر بخشی از معنا یا (دلالت لفظ بر اجزا سازنده مصداق خارجی آن )

 مانند : خانه ام را رنگ کردم . ( مقصود از خانه ، در این جا ، دیوارهای خانه است .) 

دلالت التزامی : دلالت لفظ بر امری خارج از معنا. مانند : خانه ام را دزد زد . ( مقصود از آن وسایل خانه است )

دقت شود که کنایه ها و استعاره ها و مجازها ، مربوط به توسل به معنای ظاهری است . 

مانند : ( دست به عصا بودن : اغلب مقصود  ، دلالت التزامی آن ، یعنی محطاط عمل کردن می باشد . و نباید با دلالت مطابقی اشتباه شود . (کنکور 99 ) 

مغالطه توسل به معنای ظاهری زمانی اتفاق می افتد که دلالت مطابقی را به جای دلالت تضمنی و التزامی به کار ببریم و نه برعکس. 

تفاوت توسل به معنای ظاهری و اشتراک لفظ: در اشتراک لفظ، یک لفظ چند معنا دارد ( که معانی آن ،همه دارای دلالت های مطابقی مجزا هستند اما در توسل به معنای ظاهری یک لفظ وجود دارد که آن لفظ

 فقط 1 دلالت مطابقی دارد .)

ادامه تست ها را باهم برسی می کنیم : ✅ پاسخ تست سه : 

این عبارت را به دو شیوه می توان خواند :

۱- به نظر، علی احمدی دانشجوی خوبی است . 

۲- به نظرِعلی ، احمدی دانشجوی خوبی است .

از آن جایی که نویسنده از ویرگول استفاده نکرده ، این عبارت مغالطه شیوه نگارش کلمات دارد. پاسخ گزینه 3 است . 

✅ پاسخ تست چهار : 

هردو مورد دارای مغالطه نکارشی کلمات است.گزینه ۱ پاسخ است . 

مغالطه شیوه نگارشی کلمات : ابهام در عبارت ناشی از 1- عدم رعایت حرکت گذاری موثر 2- عدم رعایت علائم سجاوندی موثر 3- عدم رعایت املای درست واژه ها 

 تذکر : مغالطه شیوه نگارشی تنها مغالطه مربوط به صورت مکتوب زبان است.  یعنی این مغالطه هیچ گاه به صورت گفتاری ( ملفوظ) نمی تواند اتفاق بیفتد .

توجه شود که جناس ناقص ، مربوط به نگارشی کلمات است در حالی که جناس تام ، مربوط به اشتراک لفط است.       

بخشی از کار ویراستان : 1- بررسی صحت علائم سجاوندی 2- حرکت گذاری در صورت نیاز 3- اصلاح غلط های املایی می باشد. 

نمونه ای  از مغالطه نگارشی کلمات :

علی احمدی دوست من است . ( که به  2 صورت می تواند خوانده شود . 1- علی ، احمدی دوست من است 2- علی احمدی دوست من است .)

توجه شود که کلمات هم آوا مربوط به نگارشی کلمات است و نه مربوط به اشتراک لفظ . برای تست سطح بالا 💯

ادامه تست ها : 

✅ پاسخ تست پنج : 

در عبارت اول مغالطه توسل به معنای ظاهری و همچنین در عبارت دوم نیز همین مغالطه دیده می شود . پاسخ گزینه 3 است . 

✅ پاسخ تست شش : 

 درعبارت اول فعل «گشتن» موجب سفسطه اشتراک لفظ شده. در عبارت دوم نیز «ش» در«لباسش» مرجع مشخصی ندارد. پاسخ گزینه 2 است . ✅ پاسخ تست هفت : 

پاسخ : در عبارت اول ، اختلاف داشتن به دو شکل می تواند معنی شود: ۱- به معنی مشکل و ناسازگاری ۲- به معنی اختلاف سن .گزینه ۲ صحیح است .

✅ پاسخ تست هشت : 

وظیفه منطق جلوگیری از خطای اندیشه است که با دو حیطه لفظ و مصداق ارتباط دارد . پاسخ گزینه 3 است . 

مغالطه ابهام در مرجع ضمیر : مرجع یک ضمیر یا یک اسم مشخص نباشد. ساده ترین موجود از این مغالطه . 

مثال ها: او تا پدرش را دید  لباسش را مرتب کرد . ( 1- آیا لباس خودش را ؟ 2- یا لباس پدرش را؟) 

او سوار بر اسب شد و دستی بر سرش کشید . ( 1- آیا بر سر خود؟ 2- یا بر سر اسبش ؟) 

خب بچه ها امیدوارم که از مطالب استفاده کرده باشین. 🌹