معرّفي رشته‌ي روانشناسي
برای مشاهده فیلم معرفی رشته روانشناسی کلیک کنید
مقدمه
رشته‌اي کاملاً کاربردي . زندگي يعني نحوه درک و فهم ما از محيط و عکس‌العمل و رفتار ما در برابر آن.
روانشناس به بررسي نحوه ادراک محيط توسط موجود زنده يعني ما دانش‌آموزان از محيط خود و چگونگي رفتار ما در شرايط خاص مي پردازد.گرچه موجود زنده شامل غير انسان نيز مي‌شود، ولي هدف اصلي اين رشته بررسي وضعيت انسان است.
تعريف
روانشناسي، علم کاربردي مطالعه‌ي رفتار و فرايندهاي ذهني بر اساس يافته‌هاي علمي و تحقيق شده مي‌باشد. رفتار به فعاليت‌ها و اعمالي اشاره دارد که قابل مشاهده و قابل اندازه گيري مي‌باشند، مانند صحبت کردن و راه رفتن، اما فرايندهاي ذهني به اعمال و فرايند‌هايي اشاره دارد که به صورت مستقيم قابل ديدن و درک کردن نيست و نمود آنها را مي‌توان در رفتار و ديگر فرايند‌ها مشاهده کرد، مانند تفکر و يا هيجان و ترس. امروزه، روانشناسي از سنين خردسالي و نوجواني گذشته و پا به مرحله‌ي جواني و بزرگ‌سالي گذاشته است و به درجهاي از ثبات و استحکام رسيده است.
روانشناسي
روانشناسي با در نظر گرفتن نيازهاي طبيعي انسان و درک روح زمان ، به عنوان پرچمدار مطالعه پيچيدگيهاي بشر امروز است. در يک تعريف ساختار شکن از روان شناسي، «روان شناسي عبارت از کشف دروغهايي است که به خود مي گوييم و همچنين تعيين حد و مرز راست هاست» در اين تعريف انسان موجودي است که نخست بايد خود را فتح کند. در نتيجه صداقت تمام عيار با خود پايه روان شناسي است. اين تعريف روان شناسي را با خود شناسي پيوند مي زند.
گرايش‌ها
روانشناسي رشته‌ي نسبتا جديدي است که هنوز مراحل تکاملي را مي گذراند. با وجودي که انجمن روان شناسي آمريکا تا کنون 53 زمينه مختلف روانشناسي را شناسايي کرده است، اما به دليل تنوع رفتارهاي انساني، زمينه هاي تازه به طور مستمر در حال پديد آمدن هستند.
به دليل آن‌که روانشناسي با موضوعات ديگري از قبيل زيست شناسي، فلسفه، انسان شناسي و جامعه شناسي نيز ارتباط دارد، شاخه هاي جديد پژوهشي و کاربردي به‌طور مستمر در حال شکل گيري است.
برخي از رشته‌هاي روانشناسي هم اکنون کاملاً جا افتاده‌اند و بسياري از دانشگاه‌ها به ارائه‌ي دوره‌هاي آموزشي و مدرک دانشگاهي در آنها مي‌پردازند.
اين رشته‌ها شامل موارد زير است:
روانشناسي کودکان استثنايي
شاخه‌اي از دانش روانشناسي است که به تعريف کليه‌ي مسايل مربوط به کودکان استثنايي از گستره کودکان تيزهوش تا کودکان عقب مانده ذهني، کودکان نابينا و کم بينا، کودکان ناشنوا و کم شنوا، کودکان داراي ناتواني هاي تکلمي، و کودکان داراي ناتواني هاي حرکتي و ذهني، و تمامي امور و تعاريف مربوط به پيشگيري و شناخت و آموزش اين کودکان مي‌پردازد.
روانشناسي باليني
روانشناسي باليني شاخه‌اي از روانشناسي است که به درک، پيش بيني و درمان نابهنجاري، ناتواني و آشفتگي‌هاي شناختي، هيجاني، زيست شناختي، روان شناختي، اجتماعي و رفتاري کمک مي‌کند و در گستره وسيعي از جمعيتهاي در جستجوي درمان کاربرد دارد. نقش‌هاي شش گانه‌ي آن عبارت است از: ارزيابي و تشخيص، مداخله و درمان، مشاوره، آموزش و نظارت بر کار رواندرمانگر‌ها، پژوهش و مديريت. غالب کارهاي روانشناس باليني در راستاي درمان و تشخيص، آموزش و پژوهش است.
زيست روانشناسي
زيست روانشناسي شاخه‌اي از روانشناسي است که به تحليل چگونگي تاثير مغز و انتقال دهنده‌هاي عصبي بر رفتارها، افکار و احساسات مي‌پردازد. اين رشته را مي‌توان به صورت ترکيبي از روانشناسي پايه و علم اعصاب در نظر گرفت. اين رشته با نام‌هاي ديگري چون روانشناسي زيست شناختي، روانشناسي فيزيولوژيک و علم اعصاب رفتاري نيز شناخته مي‌شود. زيست روانشناسان به بررسي چگونگي تعامل فرايندهاي زيست‌شناختي با هيجانات، شناخت‌ها و ساير فرايندهاي ذهني مي‌پردازند. رشته زيست روانشناسي با رشته‌هاي ديگري چون روانشناسي تطبيقي و روانشناسي تکاملي ارتباط دارد.
روانشناسي رشد
روانشناسي رشد شاخه‌اي از علم روانشناسي است که به توصيف و تبيين تغييرات در طول زندگي فرد مي‌پردازد و از رشته‌هاي مختلف زيست‌شناسي، جامعه‌شناسي، تعليم و تربيت و پزشکي کمک مي‌گيرد. اگر چه روانشناسي رشد به تمام مراحل زندگي انسان از تولد تا مرگ مي‌پردازد، اما بر کودکي و نوجواني تأکيد دارد.
روانشناسي قانوني
روانشناسي و پزشکي قانوني در مراحل رشد و تحول خود به اهداف يکديگر نزديک شده‌اند. در واقع هر دو رشته با مساله انحراف اجتماعي سر و کار دارند که موجب ايجاد امنيت در جامعه مي‌شوند. روانشناسي قانوني به بررسي علل رفتار فردي و تغيير اين رفتارها در حيطه قانون مي‌پردازد و تلاش مي‌کند رفتارهايي که از لحاظ قانوني نابهنجار بشمار مي‌روند مورد بررسي و تفحص قرار دهد.
روانشناسي مدرسه
روانشناسان مدرسه در داخل سيستم آموزشي کار مي‌کنند و به دانش‌آموزان در زمينه‌هاي هيجاني، اجتماعي و تحصيلي کمک مي‌کنند. هدف روانشناسي مدرسه، همکاري با اولياء، معلمان و دانش‌آموزان در جهت ايجاد يک محيط آموزشي سالم با تمرکز بر نيازهاي دانش‌آموزان است.
روانشناسي مدرسه يک حرفه ي نسبتاً جديد است. انجمن ملي روانشناسي مدرسه (NASP) در آمريکا در سال 1968 تأسيس شد و اين رشته به طور رسمي به عنوان يک تخصص دکتري توسط انجمن روانشناسي آمريکا (APA) شناخته شد. در سال 2002، روانشناسي مدرسه يکي از 10 حرفه پرطرفدار در آمريکا بوده و تقاضا براي روانشناسان مدرسه همچنان رو به افزايش است.
روانشناسي صنعتي-سازماني
يکي از شاخه‌هاي جديد علم ومعرفت که مساله نيروي انساني وديگر جنبه‌هاي مربوط دنياي کار را در کانون توجه خود دارد،روان شناسي صنعتي وسازماني است. اين شاخه از دانش مطالعه علمي رابطه ميان انسان ودنياي کار را وجهه همت خود قرار داده است. در واقع ،کاربرد و بسط وگسترش اصول روانشناسي است به مسايلي که انسان در تجارت و صناعت با آنها دست به گريبان است. از آنجا که شاخه روانشناسي صنعتي و سازماني يکي از شاخه‌هاي کاربردي و فعال رشته مهم روانشناسي است و همچنين کشور نيز در آستانه توسعه اقتصادي و صنعتي است لذا استفاده از خدمات مشاوره روانشناسي صنعتي و سازماني يکي از ضروريات دنياي توليد و کار است و بدون اين گونه خدمات توليد با کيفيت در دنياي پر رقابت فعلي با مشکل روبروست. خدمات مشاوره‌اي با حل و فصل مشکلات کارکنان در ابعاد مختلف مي‌تواند تخصص، انرژي و توان کارکنان را در اختيار اهداف و ماموريت سازمان قرار دهد.
روانشناسي اجتماعي
روانشناسي اجتماعي مطالعه‌ي موضوعات، مشکلات و مسايل مرتبط با روانشناسي و جامعه‌است. روانشناسي اجتماعي، اثرات حضور ديگران را بر رفتار فرد يا رفتار خود را تحت تأثير گروه مورد بررسي و مطالعه قرار مي‌دهد. روشن است که تأثير ديگران بر فرد مستلزم وجود روابط متقابل بين خود با ديگران است، بنابراين به يک تعريف ديگر روان شناسي اجتماعي به عنوان علم مطالعه رفتار متقابل بين انسان‌ها يا علم مطالعه تعامل انسان‌ها شناخته مي‌شود.
روانشناسي در ايران
روانشناسي تحت عنوان علم النفس يا اخلاق ، بيش از هزار سال به عنوان يکي از شاخه‌هاي اصلي فلسفه در مراکز علمي ايران تدريس شده است. از رازي و ابن سينا و ناصر خسرو تا ملاصدرا کمتر متفکري را سراغ داريم که در آثار خود به اين علم نپرداخته است.
به رغم رونق و شکوه آغازين تا اوايل دهه 1340 فعاليت چشمگيري در روانشناسي وجود نداشت و اين علم يا به عنوان بخشي از برنامه‌هاي رشته فلسفه و علوم تربيتي و يا به صورت بخشي از دوره‌هاي تربيت معلم تدريس مي‌شد. دهه 1340 را بايد دهه گسترش سازماني روانشناسي در ايران ناميد، چون طي اين ده سال دوره ليسانس روانشناسي نخست در دانشگاه تهران و بعدها در ساير دانشگاههاي ايران تأسيس گرديد. در دانشگاه تهران دوره فوق ليسانس روانشناسي بوجود آمد و مؤسسه روانشناسي بنيان گذارده شد. برخي از اين تحولات حاصل کوششهاي دکتر محمود صناعي بود که در همان دوره پا به صحنه روانشناسي ايران گذاشت. خدمت بزرگ دکتر صناعي ترجمه کتاب اصول روانشناسي در سال 1342 بود.
در سال 1344 دکتر سعيد شاملو بنيان گذار روانشناسي باليني ايران اولين کلينيک مرکز مشاوره و راهنمايي در دانشگاه تهران را تأسيس کرد و بعدها بتدريج چنين مراکزي در ديگر دانشگاه‌ها تأسيس شد. با گسترش دوره‌هاي روانشناسي در دانشگاههاي کشور کوششهاي فراواني در زمينه تأليف و ترجمه مکتب درسي در اين رشته به عمل آمد. از آن جمله اصول روانشناسي عمومي (1348) تاليف دکتر سيروس عظيمي ، کليات روانشناسي علمي (1349) به ترجمه دکتر امير هوشنگ مهريار و دکتر رضا شاپوريان. اصول روانشناسي (1352) به ترجمه و اقتباس دکتر محمد ساعتچي.
بازنويسي: غزاله اکبرزاده کارشناس علوم تربيتي دانشگاه علامه طباطبايي مسؤل درس فارسي گروه دبستان