میکروبها همواره در بدنمان و در محیطی که در آن زندگی میکنیم وجود دارند. افراد مستعد نیز در صورت رو به رویی با آنها بیمار میشوند و حتی گاهی اوقات منجر به مرگشان میشود. واکسن در این مواقع به کمک ما انسانها میآید.
بدن ما راههای مختلفی برای مقابله با عوامل بیماریزا دارد. پوست، خلط و مواد مخاطی و… همه به عنوان موتنع فیزیکی در وهله اول برای جلوگیری از ورود عوامل بیماری زا به بدن کار میکنند. وقتی که بدن ما بر اثر یک ویروس یا باکتری آلوده میشود سیستم دفاعی بدن ما که همان سیستم ایمنی نامیده میشود، تحریک شده و شروع از دفاع کردن می کند.
جواب طبیعی بدن
عامل بیماریزا میتواند یک قارچ، ویروس، باکتری یا انگل باشد که سبب بروز مشکلاتی در بدن انسان میشود. این عوامل بیماریزا از بخشهای مختلفی تشکیل شده است که بدن ما متناسب با نوع عامل شروع به دفاع از بدن ما در مقابل بیماریها میکند.
به قسمت منحصر به فرد پاتوژن که سبب تشکیل آنتی بادیها می شود، آنتی ژن گفته میشود. آنتی بادیهای که توسط سیستم ایمنی بدن شما تولید میشوند مهمترین وظیفهشان محافظت از شما در برابر بیماریها و عوامل خارجی است. به طور کلی میتوان گفت که آنتی بادیها به عنوان سربازان سیستم دفاعی بدن شما شناخته میشوند. هر آنتی بادی یا سرباز در بدن شما برای شناسایی یک نوع آنتی ژن خاص تربیت شده است.
وقتی برای اولین بار یک آنتی ژن وارد بدن ما میشود هزاران هزار آنتی بادی در بدنمان تولید میشود. هنگامی که بدن ما برای اولین بار در معرض آنتی ژن قرار میگیرد برای بدن ما مقداری زمان صرف میشود تا آنتی بادیهای خاص آن بیمار را تولید کند و سیستم ایمنی بدن پاسخی برای آنتی ژن ها تولید کند.
در این حین فرد مورد نظر تعدادی از نشانههای بیماری را در خود دارد و به بیماری شکوک است. پس از تولید آنتی بادیهای مخصوص آنتی ژن، آنها در کنار بقیه سیستم ایمنی کار میکنند تا عامل بیماری زا یا آنتی ژن را از بین ببرند و بیماری را متوقف کند. هیچ آنتی ژنی نمیتواند عامل بیماریزای دیگری را از بین ببرد مگر این که آن عامل پسر عموهای بسیار نزدیکی به یکدیگر باشند (بسیار شبیه یکدیگر باشند).
اگر بدن بیشتر از یک بار در معرض یک بیماری قرار بگیرد بدن آنتی بادیها را بسیار سریع تر از قبل ترشح میکنند چون سلولهای حافظه آماده پمپاژ آنتی بادی علیه آن آنتی ژن هستند. این به این معنی است که اگر فرد در آینده در معرض عامل بیماری زا خطرناک قرار بگیرد، سیستم ایمنی بدن او می تواند بلافاصله پاسخ دهد و از او در برابر بیماری محافظت کند.
چگونه واکسن کمک می کند؟
واکسنها حاوی قسمت های ضعیف یا غیر فعال هستند که باعث ایجاد کردن پاسخ در بخش سیستم ایمنی بدن میشوند. واکسنهای جدید به خودی خود دارای آنتی ژن هستند. صرف نظر از این که واکسن تزریق شده حاوی آنتی ژن هستند یا نه، به طور کلی واکسن یک نسخه ضعیف شده از یک بیماری خاص است که به بدن تزریق میشود. این نسخه ضعیف شده سبب میشود که سیستم ایمنی بدن به بیماری واکنش نشان بدهد و بدن شروع به آنتی ژنهای خاص برای مبارزه آن بیماری میکند. این اولین واکنش به عوامل بیماریزا به طور واقعی است.
بعضی از واکسن ها نیاز به تمدید دوز دارند مثلا هفتهها یا ماهها بعد دوباره واکسن مورد نظر نیاز به تمدید شدن دارند. در این مورد لازم است که گاهی اوقات تولید آنتی بادیها به صورت طولانی مدت ادامه داشته باشد تا این روند در تولید سلولهای حافظه امکان پذیر شود.
به این ترتیب بدن برای مبارزه با ارگانیسم عامل بیماری خاص، آموزشهای لازم را دیده است. و در حافظه سلول ثبت شده تا در آینده در صورت مواجهه با بیماری بدن توانایی مقابله با عامل بیماری زا را داشته باشد.
نکته
وقتی شما در برابر یک بیماری خاص بدن خود را واکسینه میکنید به این معناست که بدن شما دیگر در مقابل آن بیماری مقاوم و محافظت شده عمل میکند. اما همه نمیتوانند واکسن تزریق کنند!
کسانی که دارای بیماریهای زمینهایی هستند و سیستم ایمنی بدن آنها ضعیف است نمیتوانند واکسن تزریق کنند. مانند بیماران مبتلا به سرطان یا ایدز یا کسانی که به بعضی از واکسنها آلرژی دارند متاسفانه نمیتوانند واکسن تزریق کنند. اما باز هم جای نگرانی نیست زیرا هر چه بیشتر افراد یک جامعه واکسینازیون بشوند افرادی که قادر به تزریق واکسن نیستند کمتر در خطر بیماریها قرار میگیرند. این نوع مصونیت در برابر بیماری را در اصطلاح مصونیت گله مینامند.