همه ي جانداراني که پيرامون ما هستند يا تک سلولي و يا پر سلولي هستند هر يک از اين جانداران توانايي دارند که هم نوع خود را به وجود آورند. به عبارت ديگر توليد مثل کنند.
اهميت توليد مثل:
همه ي موجودات زنده براي بقاي خود فعاليت هايي مانند: تنفس کردن، رشد کردن، .... انجام مي دهند. اما يکي از مهمترين کارهاي موجودات زنده فعاليت در جهت بقاي نسل خود است. اگر جانداري نتواند فعاليت غير توليد مثل انجام دهد از بين مي رود اما اگر اين گونه از جانداران نتواند فعاليت توليد مثل انجام دهد نسل جاندار منقرض خواهد شد. بقاي نسل در جاندار به عوامل ارثي محيطي جاندار مربوط مي شود.
توانايي مقاومت يک جاندار در برابر بيماري ها، شکار شدن، عوامل محيطي، آب و هوا، تغييرات دما، بلاياي طبيعي مانند زلزله، سيل، آتشفشان از جمله عوامل محيطي و ارثي هستند.
توليد مثل غير جنسي:
در توليد مثل غير جنسي جاندار به مرحله اي از رشد خود که مي رسد مي تواند تکثير شود و افراد جديدي را به وجود آورد. بسياري از جانداران ساده که ساختمان بدني ساده اي دارند و برخي گياهان به اين روش زياد مي شوند مانند: باکتريها، تک سلولي ها، برخي گياهان و جانداران.
در روش توليد مثل غير جنسي همه ي جانداران تکثير يافته يک گونه و کاملا مانند هم بوده و خصوصيات ساختماني و حياتي يکساني دارند. در اين جانداران اگر شرايط محيطي تغيير کند و اين شرايط براي جاندار مضر باشد همه ي نسل آنها از بين مي رود.
دونيم شدن:
در اين روش يک جاندار مانند: آسيب تقسيم مي شود و به جاندار که از نظر اندازه تقريبا ساده است تبديل مي شود.
جوانه زدن:
بعضي از جانداران مانند هيدر به اين روش زياد مي شوند در اين روش برآمدگي کوچکي در بدن جاندار ايجاد مي شود و کم کم به جانداري مستقل تبديل شده و ممکن است از بدن جاندار اوليه جدا شود يا همچنان متصل باقي بماند مانند: هيدر آب شيرين و مخمرنان.
قطعه قطعه شدن:
در اين روش بدن جاندار به چندين قطعه تقسيم مي شود پس بعضي، يا همه ي آنها به جاندار بالغ تبديل مي شود مثلا جلبک اسپيروژير با اين روش زياد مي شود. اين گياهان نيز با روش توليد مثل غيرجنسي زياد مي شوند.
توليد مثل رويشي در گياهان به دو طريق طبيعي و مصنوعي صورت مي گيرد.
ساقه زير زميني:
بعضي از گياهان با ساقه زير زميني زياد مي شوند،ساقه هاي زير زميني کلروفيل ندارند و داراي برگ هاي قهوه اي فلس مانند دارند.
ريزم:
ريزم تقريبا به صورت افقي در خاک رشد مي کند در انتهاي اين ساقه ها جوانه انتهاي وجود دارد، مانند مهد سليمان.
غده:
غده به منزله ي انتهاي ساقه است که داراي اندوخته غذايي است مانند سيب زميني.
پياز:
در پياز تعدادي برگ بدون سبزينه وجود دارد که اطراف جوانه قرار دارد. (مانند پياز خوراکي) سنبل.
بنه:
بنه نسبت به پياز ساقه بزرگ تري دارد اما فاقد فلس هاي متعدد است، مانند: زعفران و گلايل.
هاگزايي:
در اين روش توليد مثل هاگ به وجود مي آيد هاگ يک سلول ويژه است که توسط جاندار اوليه توليد مي شود. و به تنهايي و به طور مستقيم جاندار به وجود مي آورد. مثلا در کپک نان هاگ ها در اندام هايي به نام هاگدان توليد مي شود. پس از رسيدن هاگ در هاگدان، هاگدان پاره مي شود و هاگ ها همراه باد و آب به نقاط مختلف مي روند.
توليد مثل جنسي:
در اين روش توليد مثل بايد دو نوع سلول جنسي نر و ماده وجود داشته باشد اين سلول ها با هم ترکيب شده و اولين سلول جاندار جديد که سلول تخم نام دارد به وجود مي آيد.
بنابر اين در روش توليد مثل جنسي گامت نر (سلول جنسي نر) و گامت ماده (سلول جنسي ماده) در اندام هاي توليد مثل نر و ماده توليد مي شود و از ترکيب آنها سلول تخم به وجود آيد. به ترکيب شدن سلول نر و ماده لقاح مي گويند.
توليد مثل جنسي در گياهان گل دار:
بيشتر گياهان با کاشتن دانه زياد مي شوند و دانه ها توسط گل ها تشکيل مي شوند.
گل اندام توليد مثلي در گياهان گل دار است در گياهان پيدايش گل موجب آغاز دوره ي جديد (توليد مثل جنسي گياه) است. نقش گل، تشکيل گامت ها و فراهم کردن شرايط ترکيب آنها با يکديگر است.
بعضي از گل ها ممکن است يک يا چند بخش دانه داشته باشند که به آنها گل ناقص مي گويند.
هنگامي که دانه گرده در درون بساک پرچم کامل مي شود کيسه بساک پاره شده و دانه ها پراکنده مي شوند و توسط عوامل مختلف مانند باد، حشرات و ... پراکنده مي شوند.
به قرار گرفتن دانه گرده گل بر روي کلاله مادگي گردافشاني مي گويند. که به دو صورت مستقيم و غير مستقيم صورت مي گيرد.
چنانچه دانه گرده ي يک گل روي کلاله مادگي همان گل بيافتد گردافشاني را مستقيم و چنانچه دانه گرده اي روي کلاله مادگي گل ديگر از همان نوع قرار گيرد گرده افشاني را غير مستقيم مي گويند.
در درون دانه گرده دو نوع هسته رويشي و زايشي وجود دارد از تقسيم شدن هسته زايي سلول جنسي نر (گامت نر) به وجود مي آيد. گامت نر با گامت ماده موجود در تخمدان ترکيب مي شود و سلول تخم به وجود مي آيد. سلول تخم درون تخمک قرار دارد تبديل به دانه و تخمدان تبديل به ميوه مي شود.
بنابر اين ميوه تخمدان رشد کرده و رسيده ي گل است که ممکن است قسمت هاي ديگر گل را نيز به همراه داشته باشد. ميوه موجب حفاظت از دانه و موجب پراکندگي و زمانبندي لازم براي رويش دانه مي شود.
توليد مثل جنسي در جانوران:
در جانداران نيز مانند گياهان سلول جنسي نر (اسپرم) در اندام توليد مثلي نر (بيضه) و سلول جنسي ماده تخمک در اندام توليد مثلي ماده به وجود مي آيد. در همه ي مهره داران و بعضي از بي مهره ها اندام توليد مثلي نر و ماده در دو جاندار جدا از هم وجود دارد اما مانند اسفنج ها، مرجان ها، بعضي کرم ها، نرم تنان.
در بعضي از جانداران ساده تر:
روش توليد مثل جنسي در جانداران متفاوت است اما دو ويژگي مشترک در اين روش ها وجود دارد.
الف) ايجاد امکان لقاح: (کامت نر و ماده بايد با هم برخورد کنند و ترکيب شوند و سلول تخم به وجود آيد.)
ب) ايجاد امکان رشد تخم تا ايجاد نوزاد:
جنين بعضي از جانداران در داخل رحم (شکم) پرورش مي يابند و از طريق اندامي به نام جفت با خون مادر ارتباط غذايي دارند و مواد لازم را از خون مادر مي گيرند و مواد زايد را به خون مادر مي ريزند در اين گونه جانداران بهترين شرايط براي رشد جنين فراهم است.
در جانداران تخم گذار اندوخته غذايي در تخم وجود دارد و حفاظت از تخم در جانداران, بسته به نوع جاندار متفاوت است بعضي مثل پرندگان بر روي تخم ها مي خوابند و برخي مثل خزنده ها (لاک پشت) تخم هاي خود را مخفي مي کنند.
توليد مثل در انسان:
توليد مثل در انسان نيز مانند ساير پستانداران با تشکيل سلول جنيني نر (اسپرم) بيضه و سلول جنسي ماده يا تخمک در تخمدان و ترکيب هسته هاي آنها با يکديگر و ايجاد سلول تخم صورت مي گيرد.
غدد جنسي در مردان بيضه و در زنان تخمدان نام دارد.
وظايف غدد جنسي توليد گامت و هورمون هاي جنسي است.
بيضه:
بيضه ها شامل يک جفت غده هستند که در زير شکم و درون کيسه بيضه قرار دارند اين غدد شامل لوله هاي نازک و پرپيچ و خمي هستند که به لوله هاي اسپرم ساز موسومند. اين لوله ها عمل اسپرم سازي از دوران بلوغ شروع مي کنند و تا پايان عمر ادامه مي دهند.
تخمدان:
تخمدان ها شامل دو عدد غده ي بيضي شکل است که در دو طرف داخل شکم، در پايين و جلوي روده ها قرار دارند تخمدان ها,تخمک سازي را ازدوران بلوغ شروع کرده و تا حدود 30 الي 40 سالگي ادامه مي دهند.
معمولا هر ماه يک تخمک نارس فعال مي شود و به يک تخمک کامل تبديل مي شود اين سلول به و سيله ي لوله هاي فالوب به دورن رحم انتقال مي يابد و چنانچه با سلول نر يا اسپرم ترکيب شود به سلول تخم تبديل مي شود تخم با تقسيمات خود جنين را به وجود مي آورد که از طريق جفت با خون مادر ارتباط غذايي پيدا مي کنند.
