جغرافیای سیستان بلوچستان
سیستان کنونی در شرق ایران و در شمال استان سیستان و بلوچستان در دشت پست و همواری در ۳۰ درجه و ۱۸ دقیقه تا ۳۱ درجه و ۲۰ دقیقه عرض شمالی و ۶۱ درجه و ۱۰ دقیقه تا ۶۱ درجه و ۵۰ دقیقه طول شرقی، نسبت به نیمروز گرینویچ قرار دارد. از شمال به استان خراسان جنوبی، از جنوب تا نزدیک دشتک، از شرق به کشور افغانستان و از غرب به کویر کرمان محدود است. مساحت دشت سیستان ۱۵۱۹۷ کیلومتر مربع است که ۵۵۶۰ کیلومتر مربع آن را دریاچه هامون و اراضی مشرف به دریاچه هامون تشکیل می‌دهد.
سیستان جلگه‌ای است که شاهرگ حیاتی آن رودخانه معروف هیرمند است. این رودخانه از کوه‌های بابایغما در جنوب سلسله جبال هندوکش سرچشمه گرفته و بعد از طی صدها فرسنگ به مرز ایران می‌رسد و پس از سیرآب کردن جلگه سیستان، مازاد آن وارد دریاچه هامون شده و سرریز آن از طریق رودخانه شیله (شیلا- شلاق) وارد گودزره در مرز پاکستان و افغانستان می‌شود.
رودخانه هیرمند در بلوچستان بارها تغییر مسیر داده و دلتای جدیدی ایجاد کرده‌است. به همین دلیل هم در گوشه و کنار این منطقه آثار حیات انسانی و خرابه‌های باقی‌مانده دیده می‌شوند که توسط سیلاب یا تغییر مسیر آب متروک شده‌اند و مردم آنجا را ترک گفته‌اند. قدیمی‌ترین مکان سکونتی انسان را در شهر سوخته و یا همان کاخ گلشن زرنگار، در کنار جاده زابل-زاهدان مشاهده می‌کنیم.
دریاچه هامون
سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه، هفتمین تالاب بین‌المللی جهان و یکی از ذخیره گاه‌های زیست کره در ایران است. دریاچه و تالاب هامون در استان سیستان و بلوچستان واقع شده‌اند. این دریاچه از سه دریاچه کوچک به نام‌های هامون پوزک، هامون صابری و هامون هیرمند تشکیل شده‌است که در زمان فراوانی آب به هم می‌پیوندند و دریاچه هامون را تشکیل می‌دهند. رودخانه هیرمند شریان اصلی ورود به هامون و رودخانه‌های خاش‌رود، فراه، هاروت‌رود، شوررود، حسین‌آباد و نهبندان به هامون می‌ریزند.
وسعت دریاچه هامون در زمان پرآبی ۵۶۶۰ کیلومتر مربع است که از این مقدار ۳۸۲۰ کیلومتر مربع متعلق به ایران و بقیه متعلق به افغانستان است. با این اوصاف، دریاچه هامون وابسته به رودخانه هیرمند است واین وابستگی باعث شده تا هرگونه نوسانات در میزان آب آن، مشکلاتی را برای کل سیستم به وجود آورد.
هامون پوزک
هامون پوزک نام دریاچه‌ای فصلی در مرز افغانستان و ایران است.
مساحت کل این هامون حدود ۱۶۰۰ کیلومتر مربع می‌باشد که از این مساحت ۳۵۰ کیلومتر مربع داخل کشور ایران و بقیه متعلق به کشور افغانستان است.
هامون پوزک که از رودی در داخل خاک افغانستان و رودخانه‌های فصلی دیگر آبگیری می‌شود و در اکثر مواقع دارای آب بوده و از کیفیت مناسبی برخوردار می‌باشد.
پوزک در داخل خاک ایران بصورت چند برکه از هم جدا وجود دارد که در مواقع پرآبی به یکدیگر می‌پیوندند.
بزرگ‌ترین این برکه‌ها چونگ خرگوشی با وسعتی حدود ۳۰۰۰ هکتار در نزدیکی مرز شرقی ایران واقع شده‌است. بیشینهٔ ژرفای آب آن از سه متر بیشتر نیست.
هامون دارای سه بخش هامون پوزک، هامون صابوری (شاپوری) و هامون هیرمند است. بطور کلی تالابهای دریاچه هامون یعنی تالاب هامون هیرمند، پوزک و صابری دارای عمق متوسطی بین ۱ تا ۵ متر می‌باشد.
محیط زیست
تالابهای «انتهای جنوبی هامون پوزک» به وسعت ۱۰ هزار هکتار و «هامون صابری و هامون هیرمند» به وسعت ۵۰ هزار هر دو در سال ۱۹۹۰ به دلیل ایجاد سازه‌های آبی در افغانستان، تخصیص آب برای مقاصد آشامیدنی و کشاورزی از سوی ایران و افغانستان و ورود ماهی غیربومی «آمور» از سوی شیلات که نسل نی‌های منطقه را از بین برده‌است در فهرست قرمز کنوانسیون رامسر قرار گرفته‌اند.
در دهه ۱۳۸۰ هیچ گونه آلودگی جدی در دریاچه هامون بخش پوزک دیده نشده‌است و آلودگی‌ها در حدی نیست که بخواهد تغییری در اکوسیستم دریاچه به وجود بیاورد و یا آثاری از نیزارها، ماهی‌ها و دیگر موجودات تالاب نباشد، اما تردد قایق‌ها در این هامون نگرانی‌هایی در برداشته‌است
