اختلال O.D.D چیست و در چه مواقعی باید به این اختلال شک کنیم؟
O.D.D به معنای اختلال دفاعی مقابله ای است و والدین کودک یا نوجوانی که اغلب خشمگین و تحریک پذیر است، برای هرچیزی جر و بحث راه می اندازد، رفتار کینه توزانه و انتقام جویانه دارد، بیش از حد زودرنج و حساس است، فعالانه و عمدا از انجام درخواست های والدین سر باز می زند، باعث ناراحتی آنها می شود، در اشتباه ها و مشکلات خود دیگران را مقصر می داند و آنها را سرزنش می کند، باید به این اختلال شک کنند زیرا این رفتارهای مقابله جویانه معمولا در برابر افراد بزرگسالی رخ می دهد که کودک یا نوجوان با آنها آشناست؛ مانند والدین و در مواردی نیز معلمان و اولیای مدرسه.
گاهی هم این رفتارها فقط با والدین دیده می شود و در سایر موقعیت ها رفتار کودک یا نوجوان کاملا موجه است، بنابراین ممکن است این کودکان در هنگام معاینه بالینی نشانه های اندکی بروز دهند یا اصلا علامتی نشان ندهند پس دقت والدین و آگاهی آنها در تشخیص اهمیت بالایی دارد.
علایم اختلال بی اعتنایی- نافرمانی چیستند؟
علایم ODD احتمالاً شامل موارد زیر است:
•به راه انداختن مکرر قشقرق های رفتاری
•جر و بحث های زیادی با بزرگسالان
•فعالانه رد کردن اجرای تقاضا ها و قوانین
•تلاش عمدی برای آزردن و یا عصبانی کردن دیگران ، یا براحتی تحریک شدن توسط دیگران •متهم کردن دیگران به خاطر اشتباهات خود
•داشتن انفجارهایی از خشم و تنفر
•کینه توز و به دنبال انتقام بودن
•قسم خوردن و استفاده از کلمات زشت و وقیح
•گفتن کلمات بی معنی و منفور به هنگام عصبانیت بعلاوه بسیاری از کودکان دارای ODD دمدمی هستند، به راحتی ناکام می شوند و اعتماد به نفس پایینی دارند.آنها همچنین برخی اوقات سؤمصرف دارو و الکل دارند.
کودكانی كه اختلال نافرمانی مقابله ای دارند، غالباً در طول یك دوره حداقل 6 ماهه، منفی گرا ، دارای رفتار خصمانه، دمدمی مزاج و نسبت به مراجع قدرت نافرمان هستند.البته بدون نقض جدی هنجار های اجتماعی یا حقوق دیگران. آنها از كوره در می روند ، با بزرگسالان جدل می كنند، از پذیرفتن توافق ها و قوانین امتناع می كنند یا فعالانه نافرمانی می كنند ، عمداً كارهای می كنند كه دیگران را آزار بدهند،خشمگین و زودرنج ، مغرض وكینه جو و دارای رفتار های ایزایی هستند. که در مقایسه با سایر همسالان فراتر از حد انتظار می باشد. اگرچه نافرمانی كودكان مبتلا به ODD معمولاً در ارتباط با بزرگسالان بروز می كند، این كودكان نسبت به همسالان خود نیز منفی گرا هستند.
غالباً دیگران را مقصر نتایج رفتارشان می دانند مخصوصاَ وقتی كه كودكان دیگر آنها را طرد می كنند. تظاهرات این اختلال بدون استثنا در خانه بروز می کند، ولی ممکن است در مدرسه و در مقابل سایر بزرگسالان یا افراد همسال ظاهر نشود. معمولا این نشانه ها در برخورد با افرادی که کودک به خوبی با آن ها آشناست ظاهر می شود.
اگر به داد کودک ODD نرسیم چه آینده ای در انتظار اوست؟
با وجود هوش کافی، این کودکان به دلیل نداشتن مشارکت، مقاومت در مقابل توقع دیگران و اصرار بر حل مشکلات بدون کمک اطرافیان، معمولا منزوی می شوند، در مدرسه پیشرفتی ندارد و ممکن است مردود شوند. آنها از روابط انسانی لذت نمی برند و رفتارشان در عملکرد تحصیلی و روابط اجتماعی آنها طوری اختلال ایجاد می کند که احترام معلم ها و دوستان خود را از دست می دهند. این شکست ها باعث می شود که احساس بی کفایتی و افسردگی کنند. مشکلات ثانوی که ممکن است با آن مواجه شوند هم عبارتند از: پایین بودن اعتماد به نفس، خلق ا فسرده و در نوجوانان گاهی گرایش به سوء مصرف الکل و موارد روانگردان.
با بچه های ODD چه کار کنیم؟
در طول سالیان متمادی، روش های درمانی متنوعی برای مواجهه با مشکلات رفتاری شناختی و هیجانی کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای به کار گرفته شده است. که بخشی از آنها بر مداخلات فردی و بخشی دیگر بر مداخلات خانوادگی متمرکز شده اند، به نحوی که برنامه های آموزشی والدین برای کمک به مدیریت رفتار فرزندانشان، روان درمانی فردی برای مدیریت خشم، خانواده درمانی برای بهبود ارتباط، آموزش مهارت های اجتماعی برای افزایش انعطاف پذیری و تحمل ناکامی در بین همسالان و درمان شناختی- رفتاری برای آموزش حل مساله و کاهش منفی گرایی است که در اینجا به یکی از آنها که به قرارداد همبستگی موسوم است، اشاره می کنیم.
قرارداد همبستگی یعنی تنظیم قرارداد رفتاری روزانه برای مشخص کردن انتظارهای رفتاری، جوایز و تنبیه ها برای رفتارهای کودک. در این روش کودک هر روز به ازای هر رفتار مثبت، پاداش و برای رفتار منفی، تنبیهی ملایم خواهدداشت. انجام این قرارداد شامل چهار گام است:
گام اول، مشخص کردن انتظارهای رفتاری: به این معنا که در این مرحله والدین باید انتظار خود را از کودک واضح و شفاف مشخص کنند، به طوری که برای او کاملا مشخص باشد که چه انتظاری از او می رود و باید چه رفتاری داشته باشد تا در ازای آن پاداش دریافت کند. باید مطمئن شد که کودک کاملا متوجه انتظارها شده است. رفتارهای هدف ممکن است شامل رفتارهای نامطلوب که لازم است حذف شوند یا رفتارهای مطلوب که قرار است افزایش یابند، باشد.
مثلا اگر والدین بگویند: «هرچیزی که می گویم باید گوش کنی» بسیار مبهم و کلی است. باید جمله به این صورت بیان شود: «من از تو ی خواهم که فقط با یک بار درخواست تکالیفت را انجام دهی.» این جمله مشخص تر از درخواست قبلی است. نکته مهم این است که سطح توقعات والدین نباید بیش از توان کودک باشد. نباید فراموش شود که هدف، شکل دهی رفتار مطلوب است پس نباید از ابتدا از کودک بیش از توان او انتظار داشت.
گام دوم، تعیین اینکه چگونه رفتارهای هدف اندازه گیری خواهد شد: والدین یا درمانگر باید قادر به ثابت کردن وقوع یا عدم وقوع رفتارهای هدف باشند.
گام سوم، تعیین زمانی که رفتار باید اجرا شود: هر قرارداد باید چارچوب زمانی داشته باشد تا در زمان لازم رفتار انجام شود.
گام چهارم، مشخص کردن امتیازهای به دست آوردنی یا از دست دادنی متناسب با رفتار کودک: این مرحله شامل ساختن فهرست پاداش است. باید از خود کودک پرسیده شود که می خواهد چه پاداشی بگیرد و چه انتظارهایی از والدین دارد. امیتازهایی که کودک می تواند به دست آورد یا ممکن است از دست بدهد هم باید مشخص شود. ایده اصلی این است که کارهای کوچک امتیازهای کوچک و کارهای بزرگ امتیازهای بزرگ داشته باشد.
درمان
اختلال بی اعتنایی – نافرمانی چگونه درمان می شود؟
درمان ODD بر اساس عوامل بسیاری از جمله سن کودک ، شدت علایم ، و توانایی کودک برای مشارکت و تحمل درمانهایی خاص ، تعیین می گردد. درمان عموماً شامل مجموعه ای از موارد زیر است:
روان درمانی: روان درمانی( نوعی از مشاوره ) در کمک به کودک برای شکل دهی مهارتهای کارآمد مقابله و حل مسأله و راههایی برای بیان و کنترل خشم هدف گذاری می شود. نوعی درمان به نام رفتار درمانی شناختی در شکل دهی مجدد تفکر( شناخت) کودک برای بهبود رفتار، هدف گذاری شده است. خانواده درمانی ممکن است برای بهبود تعاملات و ارتباطات بین اعضای خانواده بکار گرفته شود.
یک شیوه درمان تخصصی به نام آموزش مدیریت والدین (PMT ) به والدین راههایی برای تغییر مثبت رفتارکودکان، یاد می دهد. برنامه های مدیریت رفتار نیز اغلب در ایجاد قرارداد بین والدین و کودک ،که پاداش هایی را برای رفتارهای مثبت و پیامدهایی را (تنبیه هایی) برای رفتارهای منفی مشخص می کند ، وارد می شوند.
دارو درمانی: درحالیکه هیچ داروی رسمی برای درمان ODD تصویب نشده است، احتمالاً داروهای متعددی برای درمان برخی علایم پریشان کننده ی آن درست مانند سایر بیماریهای روانی مثل ADHD یا افسردگی که ممکن است وجود داشته باشند ، بکار می روند.