آموزش عروض (بخش دوم)

آموزش عروض به زبان ساده (بخش دوم)

در مطلب قبل، بحر رمل را بررسي نموديم و اكنون به ادامه‌ي مبحث شناخت اوزان مي‌پردازيم:

بحر متقارب:

بحر متقارب از ركن «فعولن» ساخته مي‌شود و زيرگروه‌هاي متعددي دارد كه در كتاب درسي تنها به دو مورد از آن‌ها اشاره شده و ما نيز به بررسي همين موارد مي‌پردازيم:

1. «فعولن فعولن فعولن فعولن» = متقارب مثمن سالم

ü      متقارب است زيرا از تكرار ركن «فعولن» ساخته شده است.

ü      مثمن است زيرا هر مصراع آن 4 ركن و بيت آن 8 ركن دارد.

ü      سالم است زيرا ركن «فعولن» بدون هيچ‌گونه تغييري در آن به‌كار رفته است.

2. «فعولن فعولن فعولن فعل» = متقارب مثمن محذوف

ü      متقارب است زيرا از ركن «فعولن» ساخته شده است.

ü      مثمن است زيرا هر مصراع آن 4 ركن و بيت آن 8 ركن دارد.

ü      محذوف است زيرا در ركن آخر آن، «فعولن» يك هجاي پاياني خود را از دست داده و به «فعل» تبديل شده است.

بحر رجز:

اوزان اين این بحر از ركن «مستفعلن» ساخته مي‌شوند و اينك بررسي اوزان اين بحر:

1. «مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن» = رجز مثمن سالم

§         رجز است زيرا از تكرار ركن «مستفعلن» ساخته شده است.

§         مثمن است زيرا هر مصراع آن 4 ركن و بيت آن 8 ركن دارد.

§         سالم است زيرا ركن «مستفعلن» بدون هيچ‌گونه تغييري در آن به‌كار رفته است.

توضيح يك نكته:

اگر از ركن «مستفعلن»، حرف «ف» (يعني حرف چهارم) را حذف نماييم، به «مستعلن» (ــ U U ــ) تبديل مي‌شود كه تقطيع هجايي آن برابر ركن «مفتعلن» مي‌شود؛ لذا تكرار ركن «مفتعلن» را «رجز مطوي» مي‌گويند.

پس هركجا با وزني روبه‌رو باشيم كه از «مفتعلن» ساخته شده باشد؛ عبارت «رجز مطوي» را در نام آن وزن خواهيم داشت.

2. «مفتعلن مفتعلن مفتعلن مفتعلن» = رجز مثمن مطوی

v     رجز است زيرا در اصل از ركن «مستفعلن» ساخته شده است.

v     مثمن است زيرا هر مصراع آن 4 ركن و بيت آن 8 ركن دارد.

v     مطوي است زيرا ركن «مستفعلن» با از دست دادن يك حرف خود (ف) به ركن «مفتعلن» تبديل شده است.

v     فراموش نكنيم كه اگرچه اين وزن داراي 4 ركن «مفتعلن» است اما در نام اين وزن از عبارت «سالم» استفاده نمي‌كنيم؛ زيرا ما مي‌دانيم كه ركن «مفتعلن» از تغيير يافتن ركن «مستفعلن» (بحر رجز) ساخته شده است؛ پس سالم نيست!!

3. «مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن» = رجز مثمن مطوی مخبون

·         رجز است زيرا «مفتعلن» در اصل از «مستفعلن» ساخته شده است.

·         مثمن است زيرا هر مصراع آن 4 ركن و بيت آن 8 ركن دارد.

·         مطوي است زيرا ركن «مستفعلن» با از دست دادن يك حرف خود (ف) به ركن «مفتعلن» تبديل شده است.

·         «مخبون» است زيرا «مفتعلن» به طور متناوب به «مفاعلن» تبديل شده است؛ اين‌گونه:

«مفتعلن» (ــ U U ــ) با جابه‌جايي و قلب دو هجاي اول به «مفاعلن» (U ــ U ــ) تبديل شده است.

به‌خاطر بسپاريم:

«مخبون» عبارت است از:

الف) تبديل «فاعلاتن» به «فعلاتن»

ب) تبديل «مفتعلن» به «مفاعلن»

پيروز و موفق باشيد

زهرا نعمتي؛ مسئول توليد آزمون‌هاي انسان