تحليل پرسش‌هاي درس عربي اختصاصي در کنکور سراسري 91 تهيه و تنظيم: عمادالدين صالحيان
ترجمه و تعريب:
درس عربي اختصاصي انساني در کنکور سال 91، در بخش ترجمه، داراي 3 ترجمه‌ي تک‌عبارتي و يک ترجمه‌ي چندعبارتي است. هم‌چنين در بخش تعريب، تعريب‌هاي تک‌عبارتي و چندعبارتي، هرکدام تنها يک سؤال را به خود اختصاص داده‌اند.
در مقايسه با کنکور گذشته (سال 90)، بايد گفت که کنکور امسال، «فاقد سؤال مفهوم» در بخش عربي اختصاصي است و اين در حالي است که در آغاز پرسش‌هاي درس عربي اختصاصي و در تيتر کلي پرسش‌هاي اين درس، در کنار پرسش‌هاي ترجمه و تعريب، به پرسش مفهوم نيز اشاره شده است.
ترجمه‌ها، بيش‌تر بر روي نکات اختصاصي مورد اشاره در کتاب عربي پيش‌دانشگاهي متمرکز است و گويي در بخش ترجمه، نکات کتاب‌هاي عربي پايه (عربي 2 و 3) در حاشيه قرار گرفته است.
هم‌چنين در بخش ترجمه و تعريب، ترجمه‌ها و تعريب‌هاي روان و ارتباطي، تعداد بيش‌تري دارند تا ترجمه‌هاي تحت‌اللفظي؛ اين نکته به‌ويژه در پرسش‌هاي 167 و 171 نمود بيش‌تري دارد.
پرسش 166، داراي نکته‌اي از اسلوب تحذير است که در کنکورهاي اخير، ترجمه و تعريب از اين اسلوب و نيز اسلوب اغراء همواره مورد توجه بوده است.
پرسش 167 ترجمه نيز قابل توجه است؛ در اين پرسش از يک سو، بر ترجمه‌ي صحيح اسم موصول «ما» و ضمير «هم» تأکيد شده است و از سوي ديگر، ترجمه‌ي فعل (يستدلّ) به‌صورت يک اسم، سبب شده تا مطمئن‌ترين راه براي يافتن پاسخ صحيح اين پرسش، «روش رد گزينه» باشد.
در پرسش 168، ترجمه‌ي فعل به‌صورت فعل، اسم به‌صورت اسم، ترکيب وصفي به‌صورت صفت و موصوف، مورد توجه طراحان سؤال بوده است.
در پرسش 169، تأکيد بر «زمان افعال» (ماضي، مضارع، مستقبل) است؛ به‌نحوي که تنها با تشخيص زمان صحيح افعال، بدون توجه به ترجمه‌ي ساير واژگان، به‌آساني مي‌توان به پاسخ صحيح رسيد. توجه شود که ترجمه‌ي صحيح افعال بر مبناي زمان آن‌ها، همواره در پرسش‌هاي عربي عمومي و اختصاصي مورد توجه طراحان سؤال بوده است و در کنکور هر سال، يک سؤال با تأکيد بر اين نکته طراحي شده است.
براي پاسخ‌گويي به پرسش 170، دانستن نحوه‌ي تعريب صحيح عبارت «بر ماست» (حرف جر + ضمير) و نيز توجه به زائد بودن ضمير «نا» در «أعدائنا» کافي است. به‌طور کلي مي‌توان گفت تعريب و ترجمه‌ي ضماير (يعني؛ زائد بودن ضمير در عبارت عربي و يا برعکس، عدم ترجمه‌ي ضمير در عبارت فارسي) همواره مورد توجه طراحان پرسش‌هاي عربي بوده و زين پس نيز خواهد بود و اين نکته‌اي است که در کنکورهاي مختلف تکرار شده است.
به‌کار بردن «نّ» تأکيد در گزينه‌ي 4 پرسش 171 قابل تأمل است؛ در حقيقت، توجه به مبحث «نّ» تأکيد که در کتاب‌هاي درسي عربي به صراحت اشاره‌اي بدان نشده است؛ مي‌تواند دانش‌آموزان را در دام اين گزينه گرفتار نموده و آن‌ها را در يافتن پاسخ صحيح با دشواري مواجه نمايد و اين در حالي است که در کنکورهاي سال‌هاي قبل به‌ندرت شاهد چنين مواردي بوده‌ايم.
تشکيل (حرکت‌گذاري):
مهم‌ترين نکته‌ي قابل ذکر در خصوص پرسش‌هاي تشکيل (حرکت‌گذاري)، گنجاندن مباحث گسترده‌تري از قواعد در قالب اين‌گونه پرسش‌هاست؛ به اين معنا که در پرسش‌هاي اين بخش، علاوه‌بر حرکت آخر کلمات، حرکات مياني کلمات که تفاوت معنايي و قواعدي ايجاد مي‌نمايند نيز مورد توجه واقع شده‌اند. به‌عنوان مثال، در گزينه‌ي 2 پرسش 173، واژه‌ي «المخرَج» (با فتح ج) و در گزينه‌ي 4 همان پرسش، واژه‌ي «المخرِج» (با کسر ج) به‌کار رفته است که يکي، اسم فاعل و ديگري، اسم مفعول است و دانستن اين موضوع در کنار توجه به‌معناي متفاوت اين دو کلمه لازمه‌ي پاسخ‌گويي به اين پرسش تشکيل (حرکت‌گذاري) است و اين موضوعي است که شايد در گذشته کم‌تر شاهد آن بوده‌ايم.
تحليل صرفي و اعراب:
در پرسش‌هاي اين بخش، نکته‌ي تازه‌اي مشاهده نمي‌شود؛ جز يک مورد جزيي: در پرسش 175، واژه‌ي «الليلة»، ظرف زمان (مفعول فيه) است و نه اسم زمان (نوعي از مشتق) که دانش‌آموزان بايد به اين تفاوت‌هاي به ظاهر جزيي اما در حقيقت بسيار مهم که بي‌توجهي به آن‌ها حتي مي‌تواند منجر به انتخاب گزينه‌ي نادرست به‌عنوان پاسخ صحيح شود، توجه کافي داشته باشند.
قواعد:
پرسش‌هاي قواعد داراي نکات تازه‌تري است:
در پرسش 178، با پرسش دشواري از يک مبحث ساده (يعني مبحث اسم منسوب) مواجه مي‌شويم و اين امر حکايت از آن دارد که همه‌ي نکات و مطالب مطروحه در کتاب درسي مهم و قابل توجه است و از هر بخش متروک و مغفولي امکان طرح پرسش وجود دارد.
پرسش 179، داراي صورت نو و تازه‌اي است؛ اين پرسش فعل شرطي را مي‌خواهد که محلاً مجزوم باشد. در حقيقت، اين پرسش به دنبال گزينه‌اي است که داراي فعل شرط ماضي باشد اما اين مطلب ساده را اندکي پيچيده‌تر نموده و به‌جاي بيان زمان فعل، به نوع اعراب آن (محلاً مجزوم) اشاره نموده است.
پرسش 180، يک پرسش ترکيبي از اعراب فعل مضارع و مبحث معرب و مبني است.
پرسش 181، طبق روال سال‌هاي گذشته، با پرسشي از مبحث تمييز روبه‌رو هستيم. با اين تفاوت که طراحان پرسش به‌جاي استفاده از عبارت‌هايي؛ نظير: عيّن التّمييز؟ عيّن العبارة الّتي جاء فيها التّمييز؟ و .... از «تعريف مفهوم تمييز» براي طرح پرسش استفاده نموده‌اند. اين موضوع بيانگر لزوم يادگيري بنيادي و مفهومي قواعد عربي است و در واقع، دانش‌آموز در وهله‌ي اول بايد بداند منظور پرسش از اسمي که رفع ابهام مي‌کند، همان تمييز است و سپس در گزينه‌ها به دنبال تمييز بگردد.
در پرسش 183، دانش‌آموز بايد ظرافتي را که در تفاوت «ما» در صيغه‌ي تعجب با «ما»ي نفي يا «ما»ي شرطيه وجود دارد، به‌خوبي بداند. بديهي است تنها دانش‌آموزاني قادر به پاسخ‌گويي به چنين پرسش‌هايي هستند که قواعد عربي را به‌خوبي فراگرفته باشند و قدرت طبقه‌بندي و تمايز قايل شدن ميان مفاهيم متعدد اما ظاهراً مشابه را دارا باشند.
در پرسش 184، مهم‌ترين نکته‌ي اين پرسش آن است که وجه‌شبه وصفي است که هم در مشبه و هم در مشبه‌به موجود باشد و بتوان آن را به هر دو طرف تشبيه منتسب نمود. عدم آشنايي با اين قاعده، به‌آساني دانش‌آموز را دام گزينه‌ي 2 اين پرسش گرفتار مي‌سازد. اين نکته از جمله نکاتي است که براي اولين بار در کنکور امسال مورد توجه قرار گرفته است و در کنکورهاي گذشته مشابهي براي آن نمي‌توان يافت.
