درود دانش آموزان عزیز
بنده زهره رزمجو هستم رتبه 31 علوم انسانی و دانشجوی حقوق دانشگاه شهیدبهشتی. قصد دارم که در این مطلب همه نکات مهم درس نهم منطق را شرح دهم. درصد فلسفه و منطق من در کنکور سراسری 78% بود.
•قضیه شرطی
به قضیه ای که به اتصال یا انفال بین دو نسبت حکم میکند قضیه شرطی میگوییم. پس میتوانیم قضایا شرطی را به دو دسته تقسیم کنیم.
قضایا متصل
به پیوستگی،اتصال و ملازمه دو نسبت حکم می کند. به عبارت دیگر چیزی را به چیزی نسبت می دهیم به یک شرط
مثلا :اگر رانندگی یاد بگیرم، آنگاه من به دنبال تو خواهم آمد.
اول باید اتفاق بیوفتد 👈 شرط = علت=مقدم
بعدا اتفاق می افتد 👈 مشروط=معلول=تالی
رانندگی یاد گرفتن 👈 شرط 👈 مقدم
به دنبال تو آمدن 👈 نتیجه 👈 تالی
اگر..... آنگاه... اگر مقدم آنگاه تالی اگر الف ب باشد آنگاه ج د است.
•جای مقدم و تالی می تواند جابه جا شود.از نظر معنایی مقدم و تالی را مشخص می کنیم
مثلا؛به دنبال تو خواهم آمد اگر رانندگی یاد بگیرم.
•اگر و آنگاه می توانند حذف شوند. یا معادلشان بیان شود.
مثلا ؛ درصورتی که پسر خوبی باشی تو را به پارک می برم.
پول داشته باشی همه چیز می توانی بخری.
•اگر و آنگاه می توانند نشانه قضیه شرطیه نباشند
مثلا؛ به خدا اگر موبایل من بود.
قضایا شرطی منفصل
قضیه ای که به انفصال(جدایی) و عناد(ناسازگاری) بین دو یا چند نسبت حکم شده، شرطی منفصل میگوییم.
قالب شرطی منفصل: یک قضیه حملی + یا + قضیه حملی
مثلا الف ب است یا الف ج است.
زمانی دوتا قضیه منفصل میتوانند کنار هم (مثل قالبی که گفتم) قرار بگیرند و قضیه منفصل بسازند که:
انواع قضایا شرطی منفصل :
حقیقی یا تام : 1.دو بخش قضیه نمی توانند همزمان صادق یا کاذب باشند 2.در این قضایا اگر یک طرف قضیه صادق باشد طرف دیگر حتما کاذب است.
مثلا مهمان ها یا دعوت شده اند یا سرزده آمده اند = مهمان نمی تواند هم سرزده بیاید و هم دعوت شده باشد. و البته از این دو حالت خارج نیست.
مانعه الجمع: در این قضایا هردو باهم می توانند کاذب باشند اما هر دو باهم نمیتوانند صادق باشند.
مثلا امروز یا سه شنبه است یا دوشنبه = آیا امروز میتواند هم سه شنبه باشد و هم دوشنبه؟ خیر! آیا می تواند هیچ یک نباشد؟ بله مثلا امروز میتواند چهارشنبه باشد
منفصل مانعه الرفع: در این قضایا هر دو بخش میتوانند صادق باشند اما هردوباهم نمیتوانند کاذب باشند.
مثلا این بیمار یا دارای بیماری روحی است یا دارای بیماری جسمی = شخص میتواند هم بیماری روحی داشته باشد هم جسمی اما محال است دارای هیچ کدام نباشد.
روش تشخیص شان چطور است؟
یکی از روش های تشخیص انواع قضایا منفصل این است که دو سوال از خودمان بپرسیم: (به نظرم آسون ترین روشه)
مثلا این پرنده یا عقاب است یا شاهین
1.آیا امکان دارد این پرنده هم عقاب باشد و هم شاهین ؟ خیر
2.آیا امکان دارد این پرنده نه عقاب باشد نه شاهین؟ بله مثلا میتواند جغد باشد:/
اگر پاسخ هر دو سوال شما منفی شد = منفصل حقیقی یا تام داریم
اگر پاسخ سوال اول منفی باشد و پاسخ سوال دوم مثبت = مانع الجمع
اگر پاسخ سوال اول مثبت باشد و پاسخ سوال دوم منفی = مانعه الرفع
نکته، اگر فعل های یک قضیه مانع الجمع را متناقض کنیم به مانعه الرفع میرسیم و برعکس
مثلا این شکل یا دایره است یا مربع (آیا این شکل میتواند هم دایره باشد هم مربع؟ خیر آیا میتواند نه مربع باشد نه دایره؟ بله مثلا مستطیل باشد پس مانعه الجمع است) خب متناقضش میکنم: این شکل یا دایره نیست یا مربع نیست که این قضیه مانعه الرفع خواهد بود.
نکته؛ این شکل یا دایره نیست یا مربع نیست را میتوانم بنویسم این شکل یا غیر دایره است یا غیر مربع به این طریق میتوانید قضیه را ساده تر کنید
نکته، منفصل مانعه الجمع = غیر قابل جمع در صدق / منفصل مانعه الرفع = غیر قابل جمع در کذب
نکته، میان صدق و کذب در قضایای شرطی منفصل با قضایای متقابل تناظر و تشابه برقرار است
حقیقی = دو قضیه متناقض = صدق هردو باهم محال + کذب هر دو باهم محال
مانعه الجمع = دو قضیه متضاد = صدق هر دو باهم محال
مانعه الرفع = تداخل تحت تضاد = کذب هر دو باهم محال
قیاس استثنایی و انواع آن •
قیاسی که عین نتیجه یا نقیض آن در یکی از مقدمات ذکر شده باشد، قیاس استثنایی میگوییم. به
مثلا
مقدمه اول: اگر باران ببارد زمین خیس میشود
مقدمه دوم: باران باریده
نتیجه: زمین خیس میشود
مثلا
مقدمه اول: اگر فلز حرارت ببیند منبسط میشود
مقدمه دوم: فلز منبسط نشده
نتیجه: فلز حرارت ندیده است
قیاس شرطی از یک مقدمه شرطی، یک مقدمه حملی و یک نتیجه حملی تشکیل میشود.
قیاس استثنایی یا انفصالی است یا اتصالی
اگر مقدمه اول قضیه شرطی متصل باشد = قیاس استثنایی متصل•
مثلا
مقدمه اول: اگر درس بخوانی موفق میشوی
مقدمه دوم: درس میخوانی
نتیجه: پس موفق میشوی
قیاس اسنتثنایی اتصالی میتواند چاهار حالت داشته باشد که تنها دو حالت آن معتبر است.
حالت اول: وضع مقدم = معتبر
1.اگر باران ببارد هوا لطیف میشود
2.باران میبارد
3.هوا لطیف میشود
وضع مقدم حالتی است که عین مقدم را در مقدمه دوم می آوریم و نتیجه هم عین تالی است(منظورم این است که مقدم و تالی از نظر کمیت و کیفیت تغییر نکرده اند.
حالت دوم: وضع تالی = نامعتبر
1.اگر باران ببارد هوا لطیف میشود
2.هوا لطیف شده
3.باران باریده
وضع تالی حالتی است که در آن تالی را بدون تغییر کم و کیف میآوریم. سبب مغالطه میشود = مغالطه وضع تالی
حالت سوم: رفع مقدم = نامعتبر
1.اگر باران ببارد هوا لطیف میشود
2.باران نمیبارد
3.هوا لطیف نمیشود
این هم یکی دیگر از حالات نامعتبر است. کیفیت مقدم را تغییر میدهیم موجبه میشود سالبه / سالبه میشود موجبه. سبب مغالطه میشود = مغالطه رفع مقدم
حالت چهارم: رفع تالی = معتبر
1.اگر باران ببارد هوا لطیف میشود
2.هوا لطیف نشده
3.باران نباریده
در این حالت کیفت تالی را تغییر میدهیم میشود مقدمه دوم ما. کیفیت مقدم را هم تغییر میدهیم میشود نتیجه ما
اگر مقدمه اول منفصل باشد = قیاس استثنایی منفصل•
مثلا
مقدمه اول: یا عدد زوج است یا فرد
مقدمه دوم: این عدد زوج است
نتیجه: پس این عدد فرد نیست
با توجه به مقدمه اولش(انفصالی حقیقی، انفصال مانعه الرفع، انفصالی مانعه الجمع) می تواند سه حالت داشته باشد.
قیاس استثنایی انفصالی حقیقی قیاسی است که مقدمه اول آن یک قضیه شرطی منفصل حقیقی است و مقدمه دوم آن حملی است. چاهار حالت دارد که هر چاهار حالتش معتبر است.
مثلا
این عدد زوج است پس فرد نیست← این عدد یا زوج است یا فرد
این عدد فرد است پس زوج نیست← این عدد یا زوج است یا فرد
این عدد زوج نیست پس فرد است← این عدد یا زوج است یا فرد
این عدد فرد نیست پس زوج است← این عدد یا زوج است یا فرد
قیاس استثنایی انفصالی مانعه الجمع
ب است پس ج نیست معتبر است (اثبات طرف اول ⇽ نفی طرف دوم)← الف یا ب است یا ج است
ج است پس ب نیست معتبر است (اثبات طرف اول ⇽ نفی طرف دوم)← الف یا ب است یا ج است
ب نیست پس ج است نامعتبر است (نفی طرف اول ⇽ نمی توان به نتیجه مشخصی رسید)← الف یا ب است یا ج است
ج نیست پس ب است نامعتبر است (نفی طرف اول ⇽ نمی توان به نتیجه مشخصی رسید)← الف یا ب است یا ج است
قیاس استثنایی انفصالی مانعه الرفع
ب است پس ج نیست نامعتبر است (اثبات طرف اول ⇽ نمیتوان به نتیجه مشخصی رسید)← الف یا ب است یا ج است
ج است پس ب نیست نامعتبر است (اثبات طرف دوم ⇽ نمیتوان به نتیجه مشخصی رسید)← الف یا ب است یا ج است
ب نیست پس ج است معتبر است (نفی طرف اول ⇽ اثبات طرف دوم)← الف یا ب است یا ج است
ج نیست پس ب است معتبر است (نفی طرف دوم ⇽ اثبات طرف اول)← الف یا ب است یا ج است
تست
کدام گزینه قضیه شرطی است؟
1)اگر ز روی تو عکسی به جام ما افتد.
2)گر جلوه می نمایی و گر طعنه می زنی
3)گفته بودم چو بیایی غم دل با تو بگویم
4)گر از جفای تو در کنج خانه بنشینم
پاسخ گزینه 3 است اگر بیایی آنگاه غم دل با تو بگویم. یک قضیه شرطی است. اگر و آنگاه میتوانند حذف شوند.
در گزینه های دیگر اگر به معنی قضیه شرطیه نیست. اصلا شرطی مطرح نشده.
جزئي كه با بررسي آن به نوع قضيه (حملي يا شرطي بودنش) پي ميبريم، كدام است؟
1)محتوا 2)حکم 3)محمول 4)موضوع
پاسخ گزینه 2 است زیرا به پیوستگی،اتصال و ملازمه دو نسبت حکم می کند. به عبارت دیگر چیزی را به چیزی نسبت می دهیم به یک شرط. به عبارت دیگر قضايا بر حسب مشروط بودن يا نبودن حكـم بـه دو نـوع حملـي و شـرطي تقسيم ميشوند.
نوع قضاياي زير در كدام گزينه بهدرستي ذكر شده است؟
الف: رنگ پيراهن من يا سفيد است يا سياه
ب: این فرد یا بی سواد است یا باسواد
ج: براي به وجود آمدن شب و روز يا خورشيد حركت ميكند يا زمين.
1)منفصل حقيقي ـ منفصل مانعةالجمع ـ منفصل مانعةالرفع
2)منفصل مانعةالجمع ـ منفصل مانعةالجمع ـ منفصل حقيقي
3)منفصل مانعةالجمع ـ منفصل حقيقي ـ منفصل مانعةالرفع
4)منفصل مانعةالرفع ـ منفصل حقيقي ـ منفصل مانعةالرفع
پاسخ گزینه 3 است قضيه الف، منفصل مانعة الجمع است، زيرا پيراهن من ميتواند نه سفيد باشد و نه سياه، بلكه سبز باشد (هر دو طرف با هم كاذب باشند). امـا هـمزمـان نميتواند هم سفيد و هم سياه باشد (هـر دو طـرف بـا هـم صـادق باشند)
قضية ب، منفصل حقيقي است، زيرا همزمان نميشود يك فـرد هـم باسـواد باشد و هم بیسواد و از طرفی هم این فرد ححتما یا سواد میداند یا نمیداند حالت سومی وجود ندارد.
قضیه ج منفصل مانعه الرفع است من از شما میپرسم آیا برای به وجود آمدن روز و شب میتواند همین زمین حرکت کند هم خورشید؟ بله آیا برای بوجود آمدن روز و شب میتواند نه زمین حرکت کند نه خورشید؟ خیر حتما باید یکی حرکت کند وگرنه چطور شب و روز بوجود میآید!
چنانچه در عبارت «ج يا ب است يا ف» انفصال از نوع حقيقي باشد كدام عبارت صحيح خواهد بود؟
1) صدق غيرب نتيجه ميدهد صدق غيرف را
2) صدق ف نتيجه ميدهد كذب غيرب را
3) صدق غيرف نتيجه ميدهد صدق ب را
4) كذب ب نتيجه ميدهد صدق غير ف را.
پاسخ گزینه 3 است در انفصال حقيقي هر دو قضيه همزمان كاذب و هـمزمـان صـادق نيسـتند؛ بنابراين اگر يك طرف كاذب باشد (كذب ف يا همـان صـدق غيـرف) طـرف ديگر حتماً صادق است (صدق ب)
نکته، شما میتوانید قضیه سالبه را اینطور بنویسید، الف ب نیست = الف غیر ب است
بر این اساس گزینه هایی که غیر دارند را ساده کنید مثلا گزینه 4 میگوید اگر ج ب است کاذب باشد (یعنی ج ب نیست) ج ف نیست کاذب است. اگر ج ب نباشد پس ج ف است برای همین گزینه 4 هم اشتباه است.
گزینه دوم صدق ف نتیجه میدهد کذب غیر ب را ساده میکنم: اگر ج ف باشد پس ج ب است. که کاملا اشتباه است. زیرا اگر ج ف باشد پس ج ب نیست.
گزینه اول صدق غیر ب نتیجه می دهد صدق غیر ف را = اگر ج ب باشد پس ج ف است کاملا غلط است.
هرگاه از قضیه هرکس دیپلم انسانی دارد آرایه میداند نتیجه بگیریم دیپلم ریاضی آرایه نمی داند دچار چه مغالطه ای شده ایم؟
1)فقدان حدوسط 2)ایهام انعکاس 3)رفع مقدم 4)وضع تالی
برای حل این سوال لازم است ابتدا عنصر مشترک بین مقدمه اول و نتیجه را پیدا کنیم، هرکس دیپلم انسانی دارد آراایه میداند دیپلم ریاضی آرایه نمیداند عنصر مشترکشان = آرایه میداند = تالی مقدمه اول است و چه اتفاقی برایش افتاده؟ رفع شده(آرایه میداند شده آرایه نمیداند) یعنی نتیجه من رفع تالی است پس مقدمه دوم رفع مقدم است گزینه 3 درست است. اگر مثلا نتیجه وضع مقدم بود مقدمه دوم وضع تالی بود:)
برای رزرو مشاوره و رفع اشکال درسی و شرکت در کلاس های کنکوری با مشاوران سایت برترها بر روی لینک زیر کلیک کنید یا با شماره تماس 0216463 داخلی1174(حیدریان) تماس بگیرید.
مطالب مرتبط: