سلام من یاسین مهدیان هستم رتبه ۴۱ کنکور انسانی ۱۴۰۰ و دانشجوی دبیری ادبیات فرهنگیان. درصد من در درس فنون ۷۱ درصد بود. در این مطلب به بررسی مبحث قافیه از علوم و فنون دهم میپردازیم.
ردیف : کلمه یا کلمه هایی که بعد از واژه قافیه، عینا (هم به لحاظ معنایی و هم ظاهری) تکرار می شوند.
1- در کدام گزینه «ردیف» وجود ندارد؟ (کانون 95)
1) روز وصل دوستداران یاد باد / یاد باد آن روزگاران یاد باد
2) نشود فاش کسی آنچه میان من و توست / تا اشارات نظر نامه رسان من و توست
3) هنوز از دهن بوی شیر آیدش / همی رای شمشیر و تیر آیدش
4) آتش است این یانگ نای و نیست باد / هر که این آتش ندارد نیست باد
پاسخ : گزینه 4 – در این گزینه، «باد» در مصراع اول، به معنای «هوا» می باشد و در مصراع دوم، «باد» فعل دعایی به معنای «باشد» است. همانطور که گفته شد، ردیف هم به لحاظ ظاهری و هم به لحاظ معنایی تکرار شود.
قواعد قافیه : قاعده 1 : زمانی که حروف قافیه صرفا شامل یکی از مصوت های " ا " یا " و " باشد.
قاعده 2 : حروف قافیه طبق الگوی (مصوت + یک یا دو صامت) باشند.
2- حروف اصلی قافیه در کدام بیت مطابق قاعده «1» است؟ (کانون 96)
1) که خبر برد ز یار از من مبتلای غمگین / که لبش بریخت خونم به بهانه های رنگین
2) نه باری بدین سان به بار آمدی / که هر سال بارش دو بار آمدی
3) ساقی به نور باده بر افروز جام ما / مطرب بگو که کار جهان شد به کام ما
4) ابلهی دید اشتری به چرا / گفت نقشت همه کژ است چرا؟
پاسخ : گزینه 4 - «چرا» در این بیت قافیه می باشد که «ا» حروف قافبه آن می باشد مطابق قاعده یک. (توجه داشته باشید که در مصراع اول «چَرا» به معنای چریدن هست و در مصراع دوم، «چِرا» به معنای کلمه پرسشی است.)
گزینه «1» : غمگین و رنگین واژگان قافیه هستند. (ین) مطابق قاعده دو.
گزینه «2» : بار و بار واژگان قافیه هستند. (ار) مطابق قاعده دو.
گزینه «3» : جام و کام واژگان قافیه هستند. (ام) مطابق قاعده دو.
3- در کدام بیت، حروف قافیه، طبق قاعده «2» (مصوت + دو صامت) آمده است؟ (سراسری 96)
1) چون ندارم من قبول و رشد غیب / خلق را رد می کنم از خود به عیب
2) جان نیاید در نشاط الاّ که بر بوی حبیب / تا گل رنگین نیاید خوش ننالد عندلیب
3) هر آن حدیث که از عشق می کنند روایت / خلاصه سخن است آن و مابقی است و حکایت
4) شد یکی پروانه تا قصری ز دور / در فضای قصر جست از شمع نور
پاسخ : گزینه 1 – در این بیت، غیب و عیب واژگان قافیه هستند که « ـِ یب » حروف قافیه مطابق الگوی مصوت + صامت + صامت (قاعده 2) است. بررسی سایر گزینه ها:
گزینه «2» : حبیب و عندلیب واژگان قافیه هستند که «یب» حروف قافیه مطابق الگوی مصوت + صامت (قاعده 2) است.
گزینه «3» : روایت و حکایت واژگان قافیه هستند که «ــَـ ت» حروف قافیه مطابق الگوی مصوت + صامت (قاعده 2) است.
گزینه «4» : دور و نور واژگان قافیه هستند که «ور» حروف قافیه مطابق الگوی مصوت + صامت (قاعده 2) است.
قافیه درونی : هرگاه شاعر در درون یک مصراع نیز از قافیه استفاده کند، آن را قافیه درونی می نامند.
4- کدام بیت قافیه درونی دارد؟ (کانون 95)
1) روضه رضوان من خاک سر کوی دوست / خاک سر کوی دوست روضه رضوان من
2) خون همه در مستی خوردی به زبردستی / دست همه بربستی گرد سر دستانت
3) شد آن زمانه که رویش به سان دیبا بود / شد آن زمانه که مویش به سان قطران بود
4) گزید از غنیمت ظرایف بسی / کزان سان نبیند طرایف کسی
پاسخ : گزینه 2 – واژه های «مستی، زبردستی، بربستی» قافیه های درونی این بیت هستند. (دقت کنید قافیه درونی زمانی است که درون یک مصراع نیز قافیه داشته باشد، با توجه به این تعریف، گزینه های دیگر فاقد قافیه درونی است.)
ذوقافیتین : اگر شعر دارای دو قافیه پایانی باشد که در کنار هم بیایند، آن بیت ذوقافیتین است.
5- کدام بیت «ذوقافیتین» است؟ (کانون 96)
1) مشو تا توانی ز رحمت بری / که رحمت برندت چو رحمت بری
2) روز وصل دوستداران یاد باد / یاد باد آن روزگاران یاد باد
3) دمی رفت و یاد آمدش روی دوست / دگر خیمه زد بر سر کوی دوست
4) گدا را چو حاصل شود نان شام / چنان خوش بخسبد که سلطان شام
پاسخ : گزینه 4 - «نان و سلطان» قافیه فرعی و «شام (به معنای شب) و شام (به معنای سرزمین شام)» قافیه اصلی این بیت است. بررسی سایر گزینه ها:
گزینه «1» : «بری (به معنای روی گرداندن) و بری (به معنای ببری)» تنها واژگان قافیه هستند. کلمه رحمت به یک معنا به کار رفته است.
گزینه «2» :«یاد باد» در یک معنا به کار رفته است، پس قافیه می باشد.
گزینه «3» : «رو و کو» واژگان قافیه هستند و بیت قافیه دیگری ندارد. کلمه دوست در یک معنا به کار رفته است.
