هر روز بررسی یک نکته تا کنکور انسانی (4)
تا برگزاری کنکور سراسری 96 هر روز با یک نکته در کنار شما داوطلبان گروه انسانی خواهیم بود.
بخش چهارم :
بررسی برخی روایات مهم دین و زندگی
با ترکیبی شدن سوالات دین و زندگی در چند سال اخیر ، مخصوصاً در کنکور سال 95 ، نیاز به مفهومی خواندن کتاب و پیدا کردن ارتباطات بین بخش‌های مختلف دروس بیش از پیش احساساس می‌شود.
با توجه این نکته که تعداد روایات موجود در کتاب بسیار زیاد است و از حوصله‌ی این نوشته‌ی مختصر و دوران جمع‌بندی خارج میباشد ، سعی کرده‌ایم که صرفاً برخی از روایات مهم و پر تکرار را بررسی کرده و ارتباط آن‌ها را با آیات و مفاهیم کتاب مشخص سازیم.
با بررسی روند کنکورهای پیشین و نحوه طراحی سوالات پیشنهاد می‌شود که متن آیات و پیام‌های مهم آن را حفظ کنید.
1) ویژگی‌های خلقت از نظر امام علی (ع) در خطبه‌ي 90 نهج البلاغه:
_ او خداوندی است که موجودات را آفرید. ارتباط مفهومی با : (توحید خالقیت ، درس 2 دینی پیش) ، [آیه‌ی :قل الله خالق کل شی ء و هو واحدٌ قهار ]
_ بدون این که از هیچ نمونه ی آماده و پیش ساخته‌ای ایده بگیرد. ارتباط مفهومی با : (خلقت بدیع و بی سابقه‌ی خداوند ، درس 1 دینی پیش) ، [آیه‌ی : یات بخلقٍ جدید ]
_ و از کار خالق دیگری که پیش از آن جهانی آفریده باشد ، تقلید کند. ارتباط مفهومی با : (نفی شرک خالقیت ، درس 2 دینی پیش) [آیه‌ی : لم یکن له کفواً احد]
_ آثار صنع و نشانه های حکمتش در نو آوری بی سابقه و خلقت بی نظیرش هویداست.
_ بنابراین هر یک از موجودات که خدا آفریده است ، برهان آفریدگاری و دلیل خداوندی اوست ، حتی اگر آن موجود جامد و بی‌زبان باشد چرا که آن هم با زبان بی‌زبانی خالق خود را معرفی می‌کند و تدبیر او را باز می‌گوید ، بدون این که به سخن گفتن نیازی داشته باشد ، دلالتش بر وجود خدا همیشه استوار است و در هر لحظه آفریننده‌ی خود را نشان می‌دهد. ارتباط مفهومی با : (تجلی خداوند در مخلوقاتش ، درس 1 دینی پیش)
[ایه‌ی : الله نور السماوات و الارض] ، [احادیث : الحمد الله متجلی لخلقه بخلقه و ما رایت شیئا و رایت الله قبله و بعده و معه ] و [ابیات : دلی کز معرفت نور و صفا دید / به هر چیزی که دید اول خداد دید ، به صحرا بنگرم صحرا تو بینم / به دریا بنگرم دریا تو بینم]
پیام آیات و احادیث و ابیات :
خداوند نور هستی است و به واسطه‌ی آفریدگانش نمایان می‌شود.
_ خدای متعال همه‌ی مخلوقات را براساس مقیاس ، نظم مشخص و اندازه‌های مخصوص و متناسب با هر یک از مخلوقات آفرید. ارتباط مفهومی با :
[آیه‌ی : الذی خلق فسوی والذی قَدَّر فهدی ]
پیام آیه :
هر موجودی متناسب با نوع خلقتش نظم و سامان خاصی دارد.
مبین هدایت خاص هر موجود بر اساس ویژگی‌های اوست. ارتباط مفهومی با : (هدایت خاص ، درس 1 دینی سوم)
ارتباط مفهومی با : (تقدیر الهی ، درس 5 دینی پیش)
[و هم چنین آیه‌ی : انا کل شی ء خلقناه بقدرِ]
پیام آیه :
خلقت هر موجودی متناسب با ویژگی های آن موجود است.
عبارت خلقناه به قضای الهی و عبارت بقدر به تقدیر الهی اشاره دارد. ارتباط مفهومی با : (تقدم تقدیر بر قضا ، درس 5 دینی پیش]
_ و در آفرینش آن‌ها طوری اندازه‌ها را برقرار کرد که محکم و استوار بماند و از هم فرو نپاشد. ارتباط مفهومی با : [آیه‌ی : و تری الحبال تحسبها الجامده و هی تمر مرَ السحاب]
پیام آیه :
وقتی به روابط مستحکم جهان می‌نگریم در مییابیم که جهان بر حکمت الهی استوار است.
این آیه بیانگر اتقان صنع است.
_ و هر چیزی را مطابق برنامه ای دقیق به بهترین شکل طراحی کرد. ارتباط مفهومی با :
[آیه‌ی : خلق السماوات و الارض بالحق و صورکم فاحسن صورکم ]
پیام آیه :
آفرینش خداوند هدف‌‌مند و حکیمانه است.
هر یک از مخلوقات به بهترین شکل خلق شده‌اندو آن‌چه را که نیازمند رساندن آن‌ها به هدف بوده دریافت کرده‌اند.
این آیه بیانگر نظام احسن است.
_ و آنگاه بدان نظم و ظرافت بخشید و آن را در مسیر انجام وظیفه و دستیابی به هدف خاص وی هدایت کرد. ارتباط مفهومی با : (هدایت خاص ، درس 1 دینی سوم)
خداوند همه‌ی موارد بالا را برای تحقق این اهداف صورت داده است :
1) هیچ یک از مخلوقات از محدوده و چارچوب تعیین شده از جانب خداوند تجاوز نکنند.
2) هیچ یک از مخلوقات برای رسیدن به هدف مورد نظر و کمال نهایی کوتاهی ننمایند.
3) اگر خداوند دستوری به آن ها داد انجام دادنش برای آن‌ها دشوار نباشد و سرکشی نکنند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
2) روایت امام صادق (ع) درباره‌ی حجت‌های خداوندی :
امام صادق (ع) به شاگرد برجسته‌ی خود ، هشام بن حکم ، فرمود :
_ ای هشام ، خداوند رسولانش را به سوی بندگان نفرستاد، جز برای این که این بندگان در پیام الهی تعقل کنند. ارتباط مفهومی با : (هدایت ویژه‌ی انسان از طریق پیامبران ، درس 1 دینی سوم )
[آیه‌ی : رسلاً مبشرین و منذرین لئَلا یکون للناس علی الله حجه بعد الرسل و کان الله عزیزا حکیماً]
پیام آیه :
عزت و حکمت خداوند اقتضا دارد که با ارسال پیامبران راه هرگونه بهانه گیری برای انسان ها سلب شود.
[و همچنین آیه‌ی : انا انزلنا علیک الکتاب للناس بالحق... و ما انت علیهم بوکیلِ]
پیام آیه :
خداوند از طریق ارسال پیاکبران و ارسال کتل آسمانی انسان ها را به سوی هدایت و رستگاری می خواند.
این ایه دلالت بر اختیار انسان در مقابل دعوت پیامبران و مسئولیت ناشی از این اختیار است.
_ کسی که از معرفت برتری برخوردار باشند ... این پیام را بهتر می پذیرند.
_ آنان که در تعقل و تفکر برترند ... نسبت به فرمان‌های الهی دانا ترند.
_ آن کس که عقلش کامل‌تر است ... رتبه‌اش در دنیا و آخرت بالاتر است.
_ ای هشام ، خداوند دو حجت بر مردم دارد : حجتی آشکار و حجتی نهان.
_ حجت آشکار رسولان و انبیا و ائمه اند. ارتباط مفهومی با : (دو آیه ای که در بالا ذکر شد.)
_ حجت نهان ، همان عقل انسان است.
نکته : در فهم پیام الهی حجت باطن ( عقل) بر حجت ظاهر (پیامبران) تقدم دارد.
[آیه‌ی : و منهم من یستمعون الیک فاَنت ... و لو کانوا لا یبصرون]
پیام آیه :
ساختار ایه استفهام انکاری است ، یعنی اگر کسی از عقلانیت خود استفاده نکند سخن پیامبران در قلب او اثری نخواهد داشت.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
3) حدیث ثقلین :
اِنی تارک فیکم الثقلین ، کتاب الله و عترتی ... حتی یردها علی الحوض
پیام روایت :
1) کتاب الله ثقل اکبر و اهل بیت ثقل اصغر است.
2) همانطور که قرآن و پیامبر لازم و ملزوم یکدیگر هستند و از هم جدا نمی‌شوند ؛ قرآن و اهل بیت نیز همواره با هم‌اند.
3) همانطور که قرآن همیشگی است وجود معصوم نیز در کنار آن همیشگی میباشد.
4) نمی‌‌توان برای هدایت فقط به یکی از آن‌ها تمسک جست بلکه تمسک به هر دوی آن‌ها با هم موجب سعادت می‌شود.
5) رد امانت به صاحل آن (رسول خدا) به معنای بهره‌مندی و پیروی از آن‌هاست.
6) این حدیث را پیامبر مکررا در روز های پایانی عمر شریف خود می‌فرمود.
7) ثقلین حکم میراث معنوی پیامبر را دارد.
8) بهره‌مندی از آن متضمن عدم گراهی ابدی مسلمانان است.
9) ملازمه‌ی عترت با قرآن لازم می‌دارد که عترت نیز همچون قرآن از خطا و اشتباه مصون باشد.
10) ارتباط مفهومی با : (حدیث : علی مع القرآن و القرآن مع العلی)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
4) حدیث منزلت :
انت منی بمنزله هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی
پیام روایت :
1) بیان کننده‌ی جایگاه و منزلت امام علی در نزد رسول خدا است.
2) مبین این نکته است که امام علی (ع) مشاور ، پشتیبان و شریک پیامبر در امر هدایت مردم است.
3) عبارت (انه لا نبیٌ بعدی ) نشان دهنده‌ی خاتمیت پیامبر اسلام است.
4) عبارت (انه لا نبیٌ بعدی ) ارتباط مفهومی دارد با [ آیه‌ی : ما کان محمد ابا احد من رجالکم ... خاتم النبیین]
5) هم چنین مقام حضرت علی در نزد خداوند در [آیه ی : ان الذین ءامنوا و عملو الصالحات اولئک هم خیر البریه] بیان شده است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
5) روایت پیامبر درباره‌ی جایگاه علمی امام علی (ع) :
انا مدینه العبم و علیٌ بابها فمن اراد العلم فلیاتها من بابها
پیام روایت :
1) حضرت علی تربیت یافته ی پیامبر است و از کودکی در دامان ایشان تربیت یافته است.
2) این تربیت بدان جهت بود که امام علی بعد از پیامبر راه آن حضرت را ادامه دهد.
3) رسول خدا در هر فرصتی که می یافت این جایگاه علمی را به اطلاع مردم می رساند.
مطابق این حدیث حضرت علی پس از رسول خدا از همه دانا تر است.
4) حضرت علی همچون پیامبر دارای عصمت است.
6) بر مردم واحب است که از دانش علی (ع) بهره مند شوند.
7) با توجه به ادامه‌ی روایت ( مثل شما مثل ستارگان آسمان است ... طلوع می‌کند) ، می‌توان آن را با حدیث ثقلین هم مفهوم دانست.
8) از عبارت (فلیاتها من بابها) به طور دقیق عصمت علمی امام علی مستفاد می‌شود.
مقام و منزلت امام علی در نزد پیامبر به دلیل ایمان بی نظیر و عمل بی مانند ایشان است نه نسبت خویشاوندی اش با پیامبر (ص)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
6) حدیث سلسله الذهب
کلمه لا اله الا الله حِصنی ، فمَن دخل حصنی اَمِن من عذابی ... بشروطها و اَنا من شروطها
پیام روایت :
1) این حدیث در زمانی که امام رضا (ع) به اجبار مامون از مدینه به مرو می رفت و به اصرار مردم نیشابور بیان شد.
2) نحوه‌ی بیان این حدیث به این صورت بود که امام (ع) آن را به نقل از پدران خود و پیامبر بیان کرد و پیامبر نیز آن را از خدا شنیده بود.
3) این حدیث مربوط به وظیفه‌ی مرجعیت دینی ائمه و در راستای حفظ سخنان و سیره‌ی پیامبر طرح شده است.
4) مقصود امام از بیان آن ، این بوده ایت توحید تنها یک لفظ و شعار نیست . بلکه باید در زندگی اجتماعی ظاهر شود. و تجلی توحید با ولایت امام که همان ولایت خداست ، میسر است.
5) به دلیل نحوه‌ی بیان خاص این حدیث و به جهت توالی اسامی امامان ، به حدیث سلسله الذهب (یعنی زنجیره طلا) مشهور است.
6) ارتباط مفهومی با ( درس 11 دینی دوم) :
لا اله الا الله : دینداری با دوستی با خدا آغاز می‌شود و برائت و بیزاری از دشمنان خدا را به دنبال دارد.
جمله‌ی لا اله الا الله که پایه و اساس بنای اسلام است ،مرکب از یک نفی و یک اثبات است : نه به هر چه غیر خدایی است و آری به خدای یگانه (تبری و تولی)
هم چنین پیام ارزشمند امام خمینی (ره) که در این درس بیان شده است مبین همین نکته است.
7) ارتباط مفهومی با ( درس 3 دینی پیش) :
لا اله الا الله : کلمه‌ی وحید و مهمترین شعار اسلام است و جامع همه ی ابعادئ اقسام توحید و نفی هرگونه شرک است.
8) همچنین این روایت به نوعی یاد آورنده‌ی حدیث ثقلین است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
7) روایت امام علی (ع) درباره‌ی تغییر نعمت الهی :
زمین از حجت خدا (امام ) خالی نمی‌ماند ، اما خداوند به دلیل ستمگری انسان‌ها و زیاده روی آن‌ها در گناه ، آنان را از وجود حجت در میانشان بی‌بهره می‌سازد.
پیام روایت :
1) ستمگری انسان‌ها و زیاده‌روی آنان در گناه علت بی بهره ماندن انسان‌ها از حجت خداوندی میباشد.
2) با روایت امام باقر ارتباط مفهومی دارد : (قضای حتمی خداوند است که اگر به بنده‌ی خود نعمتی دهد ... )
3) این آیه را می توان در علت غیبت امام زمان بیان کرد.
4) این غیبت آن قدر ادامه می‌یابد که نه تنها مسلمانان بلکه جامعه انسانی شایستگی درک ظهور و بهره‌مندی کامل از وجود آخرین حجت الهی را پیدا کند.
5) ارتباط مفهومی با آیه‌ی :
[اِن الله لا یغیر ما بقومٍ حتی یغیرو ما بانفسهم]
پیام آیه :
نعمت دهی خداوند مقدم بر استحقاق مردم و نوع رفتار ایشان است.
عامل تغییر نعمت خداوند نیست بلکه خود مردم اند.
تغییرات اجتماعی معلول تغییر وضع درونی و نفسانیات اکثر افراد جامعه است.
این آیه بیانگر بعد اجتماعی اختیار است
6) ارتباط مفهومی با (سنت تاثیر نیکی و بدی در سرنوشت ، درس 6 دینی پیش)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
8) چند روایت مهم در بحث توبه :
الف) امیر مومنان (ع) می‌فرماید :التوبه تُطهر القلوب و تَغسِل الذنوب
ب) رسول خدا (ص) نیز می‌فرماید :التائب من الذنب کمَن لا ذنب له
پیام روایت :
1) توبه گناهان را از قلب خارج می‌کند و آن را شستو می‌دهد. این عمل را پیرایه یا تخلیه می گویند.
2) گناه آلودگی و توبه پاک شدن از آلودگی‌هاست.
3) 3 صفت الهی در بحث توبه :
لطف : خداوند متعال ابتدا خود به سوی بندگان می‌اید.
رحمت : خداوند متعال راه‌ها و دروازه‌های بازگشت را به سوی توبه کار می‌گشاید.
مغفرت : خداوند متعال گناهان فرد تائب را مورد آمرزش قرار می‌دهد.
4) توبه نه تنها باعث بخشیده‌شدن گناهان می‌شود بلکه آثار آن ها را نیز محو می کند و آن ها را به حسنات تبدیل می کند.
ج) امام رضا (ع) می‌فرماید :المستغفر من الذنب و یَفعَله کالمستهزی بربّه
1) مربوط به مرحله‌ی دوم از مراحا توبه از نظر امام علی است یعنی : تصمیم بر تکرار نکردن گناه
2) اظهار ندامت ظاهری و گفتن کلمه ی استغفار در حال تکرار و مداومت بر گناه ، نه تنها پذیرفته نیست بلکه استغفار را بی خاصیت می کند.
نويسنده:محمد ابراهيم مازني رتبه‌ي 6 منطقه 3 كنكور انساني 95، دانشجوي حقوق دانشگاه تهران