در مطلب زیر خلاصه‌ای از فصل تبادل گازها آورده شده است. امیدواریم جمع‌بندی نکات آن به پاسخگویی به سوالات طرح شده از این فصل‌ها کمک کند.
1) مقايسه‌ي تبادل گازها در تك سلولي‌ها و انواع جانوران:
انتقال اكسيژن در خون توسط هموگلوبين و در ماهيچه‌ها توسط ميوگلوبين انجام مي‌شود.
در پرندگان به علت كارايي بالاي شش‌ها، قدرت زياد پيوستگي هموگلوبين با اكسيژن، فراوان بودن مويرگ‌هاي خوني و وجود ميوگلوبين در ماهيچه‌ها سازگاري زيادي براي پرواز در ارتفاعات ايجاد شده است.
دستگاه تنفسي پرنده شامل مجاري تنفسي، دو شش و كيسههاي هوايي در خارج از شش‌ها است.
جريان هوا در شش پرندگان يك‌طرفه و از عقب به سمت جلو است.
درون شش پرندگان كيسههاي هوادار وجود ندارد.
وجود كيسه‌ي هوادار درون شش‌ها خاص پستانداران است.
وجود ديافراگم كامل بين قفسه‌ي سينه و شكم فقط خاص پستانداران است.
در پرندگان در هنگام دم 70درصد هواي دمي از طريق ناي وارد كيسههاي هوادار عقبي مي‌شوند و همچنين 70درصد هواي تهويه شده‌ي حاصل از دم قبلي از كيسههاي هوادار پيشين به وسيله‌ي ناي خارج مي‌شوند.
در پرندگان در هنگام بازدم، هوا از كيسههاي هوادار عقبي وارد شش‌ها مي‌شود.
تبادل گازها هميشه از طريق انتشار و در سطح لايه‌ي تنفسي انجام مي‌گيرد.
در پلاناريا سلول‌هاي بدن مستقيما در تبادل گازهاي تنفسي نقش دارند.
در كرم خاكي اكسيژن از جدار نازك مويرگ‌هاي خوني پوست عبور مي‌كند و وارد خون مي‌شود، دي‌اكسيد كربن نيز به همين طريق از بدن جانور دفع مي‌شود.
سيستم تنفس نايي در حشرات مانند ملخ و زنبور وجود دارد. اين سيستم تنفسي از تعدادي لوله‌ي دروني به نام ناي تشكيل شده است لوله‌ها درون بدن جاندار به انشعابات كوچكتري تقسيم مي‌شوند و در نهايت سلول‌ها را مستقيما در تبادل با گازهاي تنفسي قرار مي‌دهند.
در انسان پرده‌ي دوجداره‌ي جنب،شش‌ها را به جدار قفسه‌ي سينه متصل مي‌كند. در بين دو لايه‌ي پرده‌ي جنب مقدار كمي مايع وجود دارد. اين مايع حركت شش‌ها را تسهيل مي‌كند.
ديافراگم در تنفس آرام و طبيعي مهمترين نقش را دارا است.
انقباض ماهيچه‌ي ديافراگم موجب افزايش حجم قفسه‌ي سينه در جهت قائم مي‌گردد.
انقباض ماهيچه‌ي بين دنده‌اي خارجي موجب بالا آمدن دنده‌ها به سمت بالا و بيرون مي‌گردد و حجم قفسه‌ي سينه را افزايش مي‌دهد.
سورفاكتانت از برخي از سلول‌هاي كيسههاي هوايي ترشح مي‌شود و كشش سطحي مايع پوشاننده آن را كاهش مي‌دهد.
سورفاكتانت در اواخر دوره‌ي جنيني ساخته مي‌شود به همين جهت بعضي از نوزادان زودرس كه مقدار كافي سورفاكتانت در بدنشان ساخته نشده به زحمت تنفس مي‌كنند.
در شرايط عادي فشار اكسيژن در هواي موجود در كيسههاي هوايي حدود 104ميلي‌متر جيوه است و در اين شرايط هموگلوبين حدود 97 درصد توان خود اكسيژن حمل مي‌كند. (انتقال از طريق سرخرگ‌ها به بافت‌ها)
در خون سياهرگ‌هايي كه از بافت‌ها برمي‌گردند هموگلوبين هنوز در حدود 78 درصد اكسيژن دارد. (در بافت‌ها در حدود 19درصد اكسيژن تبادل شده است)
ظرفيت حياتي شامل مقدار هواي جاري، هواي ذخيره‌ي دمي و ذخيره‌ي بازدمي مي‌باشد.
هواي باقيمانده جزء مقدار هواي ظرفيت حياتي نيست.
اكسيژن 97% در تركيب با هموگلوبين و 3% به صورت محلول در خون انتقال مي‌يابد.
دي‌اكسيدكربن 70% به صورت يون بي‌كربنات، 23% به صورت تركيب با هموگلوبين و 7% به صورت محلول در پلاسما انتقال مي‌يابد.
در عطسه زبان كوچك به پايين كشيده مي‌شود و هوا از طريق بيني خارج مي‌گردد.
تكلم با كمك دستگاه تنفس و مراكز عصبي تكلم انجام مي‌گيرد.
توليد صدا بر اثر ارتعاش تارهاي صوتي در هنگام بازدم صورت مي‌گيرد.
واژه‌سازي به كمك لب‌ها، دهان و زبان صورت مي‌گيرد.
شش‌هاي غازهاي وحشي مي‌توانند مقادير اندك اكسيژن هوا را جذب نمايند.
همه‌ي موجودات تك‌سلولي آبزي اكسيژن مورد نياز خود را از طريق انتشار جذب كرده و دي‌اكسيد كربن را هم از همين طريق دفع مي‌كنند.
بعضي از جانوران براي تنفس از همه‌ي سطح بدن خود استفاده مي‌كنند و تنفس پوستي دارند.
