دیدن منظره های زیبای درختان و طبیعت به عنوان موهبتی الهی، نه تنها دل و جان انسان را صیقل می دهد و آرامش را بر قلب او حاکم می کند، بلکه فایده های بیشماری را برای بشر و دیگر موجودهای زنده به همراه دارد که این امر ضرورت حفظ و نگهداری از این نعمت های خداوندی را دوچندان می کند. به همین علت و به دلیل نقش مهم طبیعت در برقراری زندگی با نشاط در ایران 15 تا 21 اسفند «هفته منابع طبیعی» نامیده است و روز نخست این هفته «روز درختکاری» در تقویم نامگذاری شد. هنگامه ای که هر فرد می تواند به پاس حق شناسی و شکر کردن نعمت های الهی با دستان سبز و پرتوان خود نهالی را در دل زمین بنشاند تا در سالیان آتی نتیجه آن را در سرزمین خویش شاهد باشد.
درخت کارکردهای زیادی در زندگی بشر ایفا می کند، اهمیت این مقوله سبب شده است تا بسیاری از کشورهای دنیا برای پاسداشت این نعمت خداوندی و تشویق مردم به کاشتن نهال و درخت، روزی را در کشور خود به موضوع درختکاری اختصاص دهند، نامگذاری چنین روزی در کشورهای مختلف بر پایه نوع آب و هوای هر کشور تفاوت دارد، اما آنچه در میان تمامی ساکنان این کره خاکی مشترک به شمار می رود، تلاش در مسیر حفظ و گسترش طبیعت است.
آیین درختکاری در ایران که از پشتوانه ای کهن از گرایش های ملی و سنت تاریخی برخوردار است، در روزهای پایانی هر سال و چند روز پیش از فرارسیدن بهار طبیعت در روز درختکاری به وسیله مردم ایران با حضور در جنگل ها، پارک ها و نقطه های مختلف شهر و روستا به صورت جمعی و فردی با کاشت نهال برپا می شود و این گونه ایرانیان به استقبال سال نو و رویش دوباره گیاهان و درختان می روند.
نهادها و سازمان هایی همچون شهرداری و حفاظت از محیط زیست نیز در این هنگامه مردم را برای کاشت درختان تشویق و با ارائه رایگان نهال، شهروندان را به انجام دادن این امر پسندیده و ماندگار دعوت می کنند.
دین اسلام نیز با گسترش الگوهای شایسته زندگی، همواره مردم را به کارهای نیک پند می دهد که از آن جمله می توان درختکاری را نام برد. آخرین و کامل ترین دین خدا در روایت های مختلف بر این امر تاکید دارد و علاوه بر مستحب دانستن کاشت درختان به ویژه درخت میوه، قطع کردن آنها را مورد نکوهش قرار داده است.
بزرگان این دین الهی نیز علاوه بر تاکید بر درختکاری و حفظ محیط طبیعی، خود بر این امر اهتمام ویژه ای داشته اند. پیامبر اکرم(ص) در این باره می فرمایند: «اگر شخصی درختی بکارد یا مزرعه ای را به زیر کشت ببرد و انسان ها، حیوانات یا پرندگان از آن بخورند، این کار صدقه ای از طرف آن شخص شمرده می شود». حضرت علی (ع) نیز باغ های خرمای فراوانی را در مدینه به وجود آورد و بیشتر آنها را در راه رضای پروردگار وقف کرد.
روز درختکاری بهانه ای است تا بیش از پیش اهمیت محیط زیست مورد تاکید قرار بگیرد و همگان به کاشت درخت، گسترش فضاهای سبز و حفظ و نگهداری جنگل ها تشویق شوند.
«اسماعیل کهرم» مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در امور محیط طبیعی در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز درختکاری، درباره خاصیت و ویژگی های درخت گفت: درخت سراسر فایده است زیرا هوا را لطیف و دلپذیر می کند، اکسیژنی که در هوا وجود دارد و انسان و دیگر موجودهای زنده برای تنفس از آن بهره می گیرند، حاصل جذب مونوکسید کربن و دی اکسید کربن به وسیله درخت و تبدیل آن به این ماده حیات بخش است، وجود درخت و انبوهی آن برای کلان شهرهایی همچون تهران بسیار ضروری به شمار می رود، برای مثال دو میلیون و 800 هزار اتومبیل و به همین میزان موتورسیکلت در این شهر وجود دارد که دود زیادی به وسیله آنها تولید می شود و درخت به عنوان تنها کارخانه طبیعی می تواند نقش بسیار موثری را در زمینه کاهش آن ایفا کند. اگر در اطراف تهران جنگل ها و درختان زیادی وجود داشت، پدیده ای به نام ریزگرد شکل نمی گرفت. اکنون آلودگی در بسیاری از شهرهای بزرگ کشور نیز افزایش یافته که درختکاری راه چاره ای برای کاهش این مقوله است. باید گفت که هر هکتار درخت 7.5 تن ریزگرد را جذب می کند و این امر نشان دهنده نقش درخت در کاهش آلودگی هوا است.
مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در امور محیط طبیعی تصریح کرد: درخت از خشکی هوا جلوگیری می کند و با استفاده از ریشه های خود آب را از زمین به دست می آورد و پس از رساندن آن به برگ ها ذرات آب را به صورت بخار وارد اتمسفر می کند و اینگونه هوا را مرطوب می سازد. مکان های مرطوب فضاهای سبز نیز به دلیل این ویژگی درخت پدید می آیند و سبب می شوند انسان با ورود به چنین فضاهایی از لطافت موجود در هوا لذت ببرد. یکی دیگر از ویژگی های درخت این است که خاک را حفظ می کند، این موجود زنده و حیات بخش با ریشه دواندن در خاک و جذب رطوبت، مانع از فرسایش آن در برابر عواملی همچون باد، گرما و سرما می شود.
وی درباره نقش درختان در تامین آب اظهار داشت: برگ درختان باران را به صورت ناودان به زمین هدایت می کنند و سبب می شوند که آب به سفره های زیرزمینی راه یابد و اینگونه از هدر رفتن و بخار شدن آن جلوگیری می کنند. آب هایی جمع آوری شده از این راه مورد استفاده های مختلف قرار می گیرد، برای نمونه با حفر کردن چاه، آب به استفاده کشاورزان یا به عنوان آب قابل نوشیدن به بهره برداری می رسد. درخت موجودی بی مانند بوده است که تمام اجزای آن مورد بهره برداری قرار می گیرد و هیچ جزیی از آن هدر نمی رود، بخش های مختلف این نعمت خداوندی به انسان استفاده های زیادی می دهد و تا هنگامی که آب، خاک و هوای مورد نیاز موجودهای دیگر را تامین می کند، از آن می توان بهره برد. درخت یکی از نعمت های ارزشمند خداوند است و هرکجا درخت باشد، آب، آبادانی و زندگی وجود دارد که تمام این ها از عامل های مهم برای زندگی بشر به شمار می روند. درخت جان انسان است، اما با تمام این کارکردها برخی از انسان ها این نعمت بزرگ را قدر نمی دانند و برای استفاده های شخصی یا تفریح و سرگرمی دست به شکستن و قطع کردن آنها می زنند.
اسماعیل کهرم درباره پیشینه درختکاری در ایران و توصیه های دین مبین اسلام به انجام آن، بیان کرد: درختکاری به عنوان یک آیین سنتی از گذشته های دور در کشور وجود داشته است و زرتشتی ها نیز چنین آیین هایی را برپا کرده اند. در سنت های قدیم درختان بسیار مورد احترام بودند و حتی در برخی از آیین ها نیز برای حفظ درختان، رستنی ها، گندم و جو قربانی می کردند. شاهان ایرانی نیز به درختان توجه ویژه ای داشتند، در سندهای تاریخی روایت شده است که خشایارشاه هنگام عبور از کوه و دشت، درختی تنومند را مشاهده کرد که شگفتی وی را بر انگیخت و برای حفظ آن نگهبانی قرار داد. دین اسلام نیز تاکید زیادی به درختکاری و نگهداری از درختان دارد، به طوری که پیامبر(ص) شکستن شاخه درختان را به شکستن بال فرشتگان تشبیه کرده اند. همچنین رسول خدا(ص) هنگامی که از مدینه به مکه بازمی گشتند، از سپاهیان خود خواستند که برگ را از شاخه ها جدا نکنند که تمام این روایت ها نشان از اهمیت نگهداری درختان در دین اسلام دارد.
مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در امور محیط طبیعی درباره برپایی آیین روز درختکاری در 15 اسفند گفت: خوشبختانه این مراسم که ریشه ای فرهنگی دارد، هر سال گسترده تر می شود و خانواده ها با شرکت دادن کودکان خود به آنان می آموزند که چگونه درخت بکارند و از آنها مراقبت کنند. حضور جوانان نیز در این مراسم هر سال رو به افزایش است که این امر نویدبخش آینده ای روشن برای افزایش درخت خواهد بود. ماه اسفند و روزهای پایانی سال به دلیل نزدیک شدن به روزهای گرم، هنگامه ای مناسب برای انجام دادن این کار به شمار می رود. نهال 10 تا 15 روز پس از کاشت، فرصت دارد که جا بگیرد و پس از آن بهار و فصل گرما آغاز می شود و نهال رویش خود را آغاز می کند و جوانه می زند. کاشتن درخت بسیار اهمیت دارد و نباید آن را به روز خاصی اختصاص داد، این امر بایستی در تمام زمان های مناسب سال انجام بگیرد و در کنار آن اهمیت حفظ و نگهداری این نعمت های ارزشمند به عموم مردم آموزش داده شود.
وی با اشاره به اهمیت درختکاری در تمام کشورهای دنیا تصریح کرد: کاشت درخت و جلوگیری از قطع یا نابودی آن در کشورهای جهان از اهمیت بسیاری برخوردار است، زیرا کاهش میزان درختان، زندگی را با خطر روبرو می سازد و این امری است که تمام کارشناسان و انسان ها به آن پی برده اند. از این رو مردمان سراسر دنیا متناسب با نوع آب و هوای منطقه خویش در تمام روزهای مناسب سال اقدام به کاشت درخت می کنند و بسیاری از آنها بودجه کلانی را به این امر و مراقبت از درختان و جنگل ها اختصاص می دهند. برخی از کشورها به طور مرتب در حال کاشت نهال هستند و گاهی 100 هزار هکتار زمین را در یک زمان خاصی به کاشت درخت اختصاص می دهند که این میزان در برخی روزها به کاشت پنج هزار اصله درخت می انجامد.
کهرم درباره وضعیت کنونی جنگل های کشور اظهار داشت: قاچاق چوب رواج یافته است و جنگل ها دارند از دست می روند. در ایران میزان مجاز برداشت و استفاده از درختان سه میلیون مترکعب در سال است در حالی که اکنون 6.2 میلیون متر مکعب یعنی نزدیک به دو برابر ظرفیت پایدار در این زمینه، درختان قطع می شوند. بر پایه پیش بینی ناسا (سازمان ملی هوانوردی و فضایی) ایران سالانه یک تا 1.5 درصد جنگل های خود را از دست می دهد که این امر یک بحران و فاجعه به حساب می آید. بر پایه پژوهش های صورت گرفته این سازمان، اگر چنین روندی در ایران ادامه پیدا کند، کشور 75 تا 100 سال دیگر جنگلی نخواهد داشت.
این بوم شناس در پایان یکی از دلیل های افزایش قاچاق چوب را بودجه پایین سازمان محیط زیست برای استخدام محیط بان ها عنوان کرد و گفت: اکنون هر محیط بان از 17 هزار هکتار جنگل مراقبت می کند که این محدوده گسترده سبب می شود، قاچاقچیان امکان بیشتری برای قطع درختان داشته باشند. مسئولان باید برای جلوگیری از قطع روز افزون درختان و نابودی جنگل ها بودجه بیشتری را به سازمان محیط زیست اختصاص بدهند تا در آینده مشکلاتی در این زمینه به وجود نیاید. مردم نیز در این میان وظیفه دارند با پیروی از سنت های دیرینه خویش و در هنگامه ای که به دلیل تکنولوژی و افزایش آلودگی ها، بیش از پیش به کاشت و نگهداری از درختان نیاز است، تلاش بیشتری را برای حفظ و گسترش فضاهای سبز انجام دهند و فرزندان و آیندگان را به این امر تشویق کنند.