محيط زيست به همه محيط‌هايي که در آن‌ها
زندگي جريان دارد گفته مي‌شود. مجموعه‌اي از عوامل فيزيکي خارجي و موجودات
زنده که با هم در کنش هستند محيط زيست را تشکيل مي‌دهند و بر رشد و نمو و
رفتار موجودات تأثير مي‌گذارند.
حفاظت محيط زيست در قرن بيست و يکم به عنوان يکي از هشت هدف توسعه هزاره و يکي از سه پايهٔ توسعهٔ پايدار شناخته مي‌شود.
تعريف
محيط زيست طبيعي عبارت ترکيبي از دانشهاي متفاوت در علم است از مجموعه عوامل زيستي و محيطي در غالب محيط زيست و غير زيستي (فيزيکي، شيميايي) که بر زندگي يک فرد يا گونه تأثير مي‌گذارند و از آن تأثير مي‌بينند. امروزه اين تعريف غالباً به انسان و فعايت‌هاي او مرتبط مي‌شود و مي‌توان محيط زيست را مجموعه‌اي از عوامل طبيعي کرهٔ زمين، همچون هوا، آب، اتمسفر، صخره، گياهان و غيره، که انسان را احاطه مي‌کنند خلاصه کرد.
تفاوت محيط زيست با طبيعت در اين است که
تعريف طبيعت شامل مجموعه عوامل طبيعي، زيستي و غير زيستي مي‌شود که منحصراً
در نظر گرفته مي‌شوند، در حالي که عبارت محيط زيست با توجه به
برهم‌کنش‌هاي ميان انسان و طبيعت و از ديدگاه وي توصيف شده‌است.
عوامل موثر در ايجاد زيست بوم‌ها
تنوع آب و هوايي، نوع خاک، اختلاف ارتفاع و نا همواري‌ها.
زيستگاه‌هاي جهان
سطح کرهٔ زمين به طور کلي به ۴ بخش تقسيم
مي‌شود که عبارت‌اند
از سنگ‌کره (ليتوسفر)، آب‌کره (هيدروسفر)، هواکره (اتمسفر) و بيوسفر. بعضي
از دانشمندان يخ‌کره را نيز جزء اين تقسيم‌بندي مي‌دانند. هر کدام اين
بخش‌ها شامل اکوسيستمهايي گوناگون هستند که به طور کلي محيط زيست را تشکيل
مي‌دهند.
اکوسيستم‌هاي اصلي آبي
زيستگاه‌هاي مرز بين خشکي و دريا
زيستگاه‌هاي اصلي خشکي
زيستگاه‌هاي اصلي هواکره
بيوسفر
تأثيرات انسان بر محيط زيست
بر اساس گزارش سازمان همکاري اقتصادي و توسعه در سال ۲۰۰۱، تقريباً تمامي عوامل تشکيل‌دهندهٔ محيط زيست تحت تأثير فعاليت‌هاي انسان قرار گرفته‌اند.
خاک‌ها
مهم‌ترين آثار فعاليت‌هاي انسان بر خاک عبارت اند از مسموميت و فرسايش که موجب تخريب و کاهش توان زمين‌هاي زراعي مي‌شوند. به طور کلي فرسايش خاکپديده‌اي طبيعي است که به وسيلهٔ عواملي چون باد، رواناب‌هاي سطحي و تغييرات دما انجام مي‌گيرد. با اين حال، فعاليت‌هاي انسان از جمله زراعت مفرط، آبياريزمين‌هاي زراعي، محصولات تک‌کشتي، چريدن بيش از حد دام‌ها در مراتع، جنگل‌زدايي و بيابان‌زايي باعث از بين رفتن تعادل موجود ميان روند تخريب و ايجاد خاک، و در نهايت آلودگي آن مي‌شوند.
مسموميت خاک مي‌تواند در اثر افزايش نمک‌هاي خاک توسط ماشين‌آلات کشاورزي و يا آلودگي مستقيم آن توسط افراد يا کارخانه‌ها به ايجاد شود. در اين صورت خاک ناحاصل‌خيز و حتي سمي براي برخي گياهان مي‌شود.
آبها
طبق سازمان همکاري اقتصادي و توسعه، مهم‌ترين تأثيرات فعاليت‌هاي انسان بر روي آبها در سه مورد خلاصه مي‌شود: مصرف بيش از حد آب و از بين رفتن منابع آب، وآلودگي آب‌هاي سطحي و زيرزميني.
امروزه تأمين آب شيرين براي بعضي کشورها يک بحران جدي محسوب مي‌شود. بر اساس گزارش‌هاي اين سازمان در سال ۲۰۰۱، در صورت عدم اقدامات مناسب، در سال ۲۰۳۰ ۳٫۹ ميليون نفر دچار اين بحران خواهند شد. قابل توجه‌است که اين بحران خود با روند کنوني افزايش جمعيت اوج نيز خواهد گرفت.
گرم شدن زمين نيز در از بين رفتن منابع آب به خصوص در مناطقي چون آسياي مرکزي، آفريقاي شمالي و دشت‌هاي بزرگ ايالات متحده نقش مي‌دارد.
کيفيت آبها نيز بحران ديگري است که برخي کشورها در پيش رو دارند. ميزان آلودگي برخي آبها و روند افزايش آن در بسياري از نقاط کرهٔ زمين بسيار نگران‌کننده مي‌باشد. آب‌هاي سفره‌هاي زيرزميني و رودها و درياچه‌ها منابع مهم تأمين آب شيرين هستند که مستقيماً در معرض آلودگي توسط فعاليت‌هاي انسان قرار دارند. آلودگي درياها نيز علاوه بر دخالت مستقيم انسان، تحت تأثير آلودگي آب‌هاي شيرين و چرخهٔ آب مي‌باشد.
علل آلودگي آبها ممکن است فيزيکي يا شيميايي باشند:
آلودگي فيزيکي همچون آلودگي گرمايي (مصرف آب براي خنک کردن دستگاه‌هاي صنعتي که موجب افزايش دماي آب و در نهايت از بين رفتن برخي گونه‌هاي گياهي يا جانوري مي‌شود) يا راديواکتيو (در اثر حوادث هسته‌اي).
آلودگي‌هاي شيميايي بسيار گوناگون مي‌باشند و مي‌توانند در اثر ورود مواد شيميايي حاصل از کارخانه‌ها، کشاورزي يا فاضلاب‌هاي شهري به درون آب باشد. مصرف مواد شيميايي ضد آفت در کشاورزي از علل مهم آلودگي آب‌هاي زيرزميني يا سطحي است که مستقيماً موجب مرگ بسياري از گونه‌ها مي‌شود. همچنين، مصرف کودهاي نيتراتدار و فسفاتدار موجب افزايش اين عناصر در آبها مي‌شود. در نتيجه، باکتري‌ها و جلبک‌هاي سطح آب که از اين مواد تغذيه مي‌کنند به سرعت رشد مي‌کنند و زياد مي‌شوند و موجب کمبود اکسيژن محلول در آب و در نتيجه مرگ اغلب گونه‌هاي ساکن زير آب مي‌شوند
آلودگي توسط فلزات سنگين چون جيوه، آرسنيک، سرب و روي نيز که حاصل از فعاليت کارخانه‌هاست طي زنجيره‌هاي غذايي انباشته مي‌شود و جان بسياري از جانوران و نيز انسان را تهديد مي‌کند.
آلودگي آبها همچنين موجب بارش‌هاي اسيدي مي‌گردد که براي محيط زيست سمي مي‌باشند. آلودگي توسط هيدروکربنها (همچون نفت)، پلي‌کلروبي‌فنيلها (که سمي و سرطان‌زا هستند) و ساير مواد شيميايي چون انواع داروها، مواد شوينده… نيز مثال‌هاي ديگري از آلودگي شيميايي آبها هستند.
هوا
آلودگي هوا عبارت است از ورود مستقيم يا غير مستقيم هر عنصري توسط انسان که احتمال ايجاد اثرات نامطلوب بر سلامتي انسان و محيط زيست را داشته باشد. انواع آلودگي‌هاي هوا عبارت‌اند از:
گازهاي شيميايي سمي که غالباً حاصل واکنش‌هاي سوختن هستند:
اوزون، که وجودش در لايه‌هاي پاييني هواکره تأثيرات خطرناکي بر سلامتي جانداران دارد.
گازهاي حاصل از سوختن چون دي‌اکسيد گوگرد، اکسيدهاي ازت، مونوکسيد کربن، سولفيد هيدروژن و بعضي گازهاي گلخانهاي.
گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
گازهاي گلخانهاي همچون دي‌اکسيد کربن، متان و فلوئوروکربنها.
فلزات سنگين همچون آرسنيک، سرب، روي، مس، کروم، جيوه و کادميوم که در اثر فعاليت‌هاي صنعتي وارد هوا مي‌شوند.
پيمان کيوتو
پيمان کيوتو پيماني است بين‌الملي به منظور کاهش صدور گازهاي گلخانهاي، که عامل اصلي گرم‌شدن زمين در دهه‌هاي اخير محسوب مي‌شوند. اين پيمان کهپيمان‌نامهٔ ريو را تکميل و ترميم مي‌کند در چارچوب سازمان ملل متّحد شکل گرفت.
طي سالهاي اخير با افزايش گازهاي گلخانهاي نظير متان، دي اکسيد کربن، بخار آب و اکسيد نيتروژن در جو زمين، دماي کره در حال افزايش مي‌باشد که اين امر باعث ايجاد تغييرات ناخوشايند در محيط زيست خواهد شد.
از اين رو در سال ۱۹۹۷ طي پيماني معروف به کيوتو کشورهاي صنعتي متعهد شدند که ظرف ده سال آينده ميزان انتشار گازهاي گلخانهاي خود را ۵٪ گاهش دهند و به کشورهاي در حال توسعه کمک‌هاي مالي براي افزايش ضريب نفوذ استفاده از انرژي‌هاي تجديد پذير نظير انرژي خورشيدي و بادي، اعطا نمايند. البته CFC که از گازهاي صنعتي مي‌باشد نيز از جمله گازهاي گلخانهاي محسوب مي‌شود، اين گاز در گذشته بطور وسيع در کندانسورهاي يخچال و بمنظور خنک کردن درون يخچال بکار مي‌رفت، اما امروزه به دليل ايجاد اثر گلخانهاي، استفاده از آن در بسياري از کشورها ممنوع شده‌است.