سلام دوست عزیز !
در این مطلب قصد داریم مبحث تاریخ ادبیات قرون 12 و 13 ( دوره بازگشت و بیداری ) را بررسی کنیم
امیدواریم توضیحات و نکات بیان شده ، شما را در یادگیری بهتر این مطلب یاری کند .
طبق قرار ، در انتهای مطلب برای شما عزیزان ، فایل (( آوای عروض 2 )) هم قرار دادیم ؛ آن را خوب بشنوید و وزن عروضی اش را برای ما کامنت کنید .
 | دانشجوی حقوق دانشگاه خوارزمی تهران |
دانشجوی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی |
از انقراض دولت صفویه تا آغاز سلطنت فتحعلی شاه قاجار ( در دوران حکومت های افشاریه ، زندیه و ابتدای دوره قاجار )
رشد و شکوفایی قابل توجهی در ادبیات ایران دیده نمی شد .
شاعران از سبک هندی رو برگردانده اند اما هنوز تاثیراتی از آن مکتب و نیز مکتب وقوع در آثارشان مشاهده می شود .
مشتاق اصفهانی در زمان نادرشاه و کریم خان زند ، به همراه چند تن دیگر از ادیبان ، انجمن ادبی اصفهان را اداره می کرد .
با روی کار آمدن قاجار و تثبیت حکومت مرکزی در ایران ، بازگشت به الگوی گذشتگان در ادبیات ، پررونق تر از گذشته بود .
عبدالوهاب نشاط ، انجمن ادبی نشاط را تاسیس کرد .
پس از تشکیل انجمن نشاط ، انجمن ادبی خاقان به ریاست فتحعلی شاه در تهران تشکیل شد .
هدف انجمن ادبی خاقان ، رهایی بخشیدن شعر فارسی از تباهی و انحطاط اواخر دوره صفوی و دوره های بعد از آن بود .
آنها برای رسیدن به این هدف ، راهی جز تقلید از آثار پیشینیان در پیش نگرفتند .
در نتیجه ؛ شعر را به دوران گذشته بازگرداندند و موجب پیدایش (( سبک بازگشت )) شدند .
سبک بازگشت را می توان حد واسط (( سبک هندی )) و سبک دوره بعد ، یعنی (( دوره بیداری )) دانست .
عوامل تاثیرگذار در ایجاد نهضت بازگشت ادبی
تاراج کتابخانه اصفهان که سبب شد تعدادی از کتب کتابخانه سلطنتی به دست مردم افتد و ارتباط مجدد اهل ذوق با ادب کهن برقرار شود .
توجه به ادبیات در دربار قاجاریه و رونق بازار شعر و شاعری و مدح شاهان
تضعیف جامعه بر اثر شکست ایران از روسیه تزاری
اندک اندک مباحثی در مورد علل شکست و عقب افتادگی ایران در جامعه مطرح شد .
همراه با آن ، شعر دوره بازگشت نیز با انتقاد مواجه شد .
موضوعات جدید در جامعه و ادبیات پیش آمد .
اصطلاحات و لغات غربی وارد شعر شد ؛ زیرا غرب و اصطلاحات غربی ، عامل پیشرفت و ترقی قلمداد می شد .
شعر این دوره دوباره بین مردم آمد و صدای فریاد آنها شد .
شاعران خود را وقف مردم کردند و به محتوا ، بیشتر از صور خیال و جنبه های شاعرانه توجه داشتند .
شاعران به این نتیجه رسیده بودند که در شعر باید تحول و دگرگونی ایجاد شود تا بتواند مسائل و پدیده های تازه را در خود جای دهد.
سفر های شاهان قاجار به فرنگ ، موجب آشنایی آنان با تحولات جهانی شد .
در پی آن ، تحصیل کردگان و روشنفکران ایران ، همگام با تغییرات فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی ، بیداری جامعه ایران را سرعت بخشیدند .
تاثیر جنگ های نافرجام ایران و روس
اعزام دانشجویان ایرانی به خارج از کشور برای تحصیل
توجه مردم به واقعیت ها و امکانات فنی دنیای جدید
رواج صنعت چاپ و روزنامه نویسی و ترجمه و نشر کتاب های غربی
کوشش های عباس میرزا ( ولیعهد فتحعلی شاه ) در روی آوردن به دانش و فنون نوین
تاسیس مدرسه دارالفنون به فرمان امیرکبیر و آموزش دانش های نوین در آن
مفاهیم نوینی که ادبیات بیداری با ظهور آنها شکل گرفت : آزادی / وطن / قانون خواهی / مبارزه با استبداد و استعمار
در کنار این 4 مورد ذکر شده ، بحث از حقوق اجتماعی ، برانگیختن احساسات ملی و میهنی ، توجه به فراگیری علوم جدید ، پیکار با بیگانه و بیگانه خواهی ، انتقاد از نابسامانی ها ، نفی عقاید خرافی در جامعه و سخن از حقوق زنان نیز در جایگاه بعدی قرار داشت .
عواملی مانند : رواج و گسترش روزنامه نگاری / روی آوردن به ترجمه و ادبیات داستانی ( بر اثر ارتباط با ادبیات اروپا ) / تغییر مخاطب نوشته ها ، باعث دگرگونی هایی در نثر فارسی شده و نثر را به سمت سادگی و بی پیرایگی سوق دادند .
موضوعات و حوزه های ادبی نثر دوره مشروطه
روزنامه نگاری / داستان نویسی / نمایشنامه نویسی / ترجمه / تحقیقات ادبی و تاریخی
در سال های اول مشروطه ، بیشتر نویسندگان ، مطالب خود را در قالب مقاله در روزنامه ها منتشر می کردند . روزنامه های زیادی در این دوره انتشار یافت که دربردارنده مطالب سیاسی ، اجتماعی و گاه علمی بود .
مهمترین روزنامه های عصر مشروطه
صور اسرافیل : با مدیریت میرزا جهانگیرخان صور اسرافیل
نسیم شمال : با مدیریت و نویسندگی سید اشرف الدین گیلانی / مسائل سیاسی و اجتماعی و . . . را
با لحنی انتقادی و طنز آمیز بیان می کرد .
بهار : نشریه ای ادبی محسوب می شود که در سال های مشروطه به وسیله میرزا یوسف خان اعتصامی
آشتیانی ( پدر پروین اعتصامی ) منتشر شد .
دو مجله (( دانشکده )) و (( نوبهار )) که هر دو با مدیریت ملک الشعرای بهار پیش می رفت .
داستان نویسی به شیوه جدید ( رمان نویسی ) ، در ادبیات کلاسیک فارسی سابقه ای ندارد و این نوع ادبی ، محصول یک قرن گذشته است . پیش از انقلاب مشروطه ، نویسندگان ایرانی ، نوشتن رمان ( داستان بلند ) به مفهوم امروزی را از طریق ترجمه رمان های تاریخی غربی ، آغاز کردند .
در عصر مشروطه ، بیشترین رویکرد نویسندگان به رمان های تاریخی بود ؛ به دو دلیل :
نوعی باستان گرایی و روحیه کاوشگرانه در شناخت هویت گذشته میان آنها حاکم بود .
به دلیل سیاست های رایج در جامعه ، نگارش رمان های تاریخی و اجتماعی سطحی در قیاس با کارهایی مثل روزنامه نویسی و یا نوشتن رمان های سیاسی ، دردسر کمتری داشت و به همین دلیل جز تعداد اندکی رمان تاریخی ، رمان دیگری نوشته نشد .
از جمله رمان نویسان این دوره : محمد باقر میرزا خسروی با رمان (( شمس و طغرا )) / میرزا حسن خان بدیع با دو اثر (( شمس الدین و قمر )) و (( داستان باستان ))
نوع ادبی جدیدی در ایران به شمار می رود و با این شکل غربی اش در ادب کهن سابقه ای ندارد . در دوره ناصرالدین شاه ، با رفت و آمد ایرانیان به اروپا ، این نوع ادبی هم رواج یافت . اولین کسی که در ایران به نوشتن نمایشنامه فارسی پرداخت ، میرزا آقا تبریزی بود که چند نمایشنامه کوتاه تالیف کرد . این نمایشنامه ها به سبب انتشار برخی از آنها در صدر مشروطه ، تنها نمونه ادبیات نمایشی در این دوره هستند و زبان این نمایشنامه ها مانند نثر داستانی پیش از مشروطه ، ساده و روان ، بی تکلف و عوام فهم است .
فن ترجمه از عوامل موثر در رشد آگاهی و تحول اندیشه ایرانیان در سال های قبل از مشروطه بود . ترجمه آثار اروپایی در ایران ، با تاسیس چاپخانه در زمان فتحعلی شاه آغاز شد .از میان مهمترین آثار ترجمه شده در این دوره ، می توان به (( سرگذشت حاجی بابای اصفهانی )) اثر جیمز موریه ، ترجمه میرزا حبیب اصفهانی ، اشاره کرد .
تحقیقات ادبی و تاریخی در بازه زمانی مشروطه ، به علت اشتغال اهل قلم به روزنامه نویسی و موضوعات دیگر ، جاذبه ای نداشت . تنها اثر قابل توجه در این زمینه ، تاریخ بیداری ایرانیان تالیف ناظم الاسلام کرمانی است که موضوع آن ، تاریخ مشروطه می باشد .
کدام گزینه از جمله عوامل بیداری جامعه در دوره بیداری نیست ؟
1. اعزام دانشجویان ایرانی به خارج از کشور برای تحصیل
2. توجه مردم به واقعیت ها و امکانات فنی دنیای جدید
3. تاسیس مدرسه دارالفنون به فرمان امیرکبیر و آموزش دانش های نوین در آن
4. تاراج کتابخانه اصفهان که سبب شد تعدادی از کتب کتابخانه سلطنتی به دست مردم بیفتد .
کدام مورد از دیدگاه تاریخ ادبیات غلط است ؟
1. فرخی یزدی تحت تاثیر شاعران گذشته ، به ویژه مسعود سعد و حافظ بود .
2. ایرج میرزا در بکارگیری تعبیرات عامیانه و آفریدن اشعاری ساده و روان مهارت داشت .
3. ادیب الممالک فراهانی سردبیری روزنامه مجلس را بر عهده داشت .
4. بهار با زبان حماسی و در سبک خراسانی شعر می سرود .
شما عزیزان می توانید با دانلود کردن فایل (( آوای عروض 2 )) تمرین دوم را انجام دهید و سعی کنید وزن را تشخیص دهید !
سپس وزن را در قسمت کامنت ها بنویسید !
تهیه کنندگان :
فاطمه گزدرازی - دانشجوی حقوق دانشگاه خوارزمی
علی جابری - دانشجوی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی
سپاس از توجه شما 🌹
