شما دانش‌آموزان عزیز که وارد رشته‌ی تجربی شده‌اید و می‌خواهید در پاسخگویی به سوالات چهارگزینه‌ای درس زیست‌شناسی به تسلط کافی برسید باید به این موضوع توجه کنید که در این درس، علاوه بر سوالات معمول و وابسته به متن کتاب درسی، در تمامی آزمون‌ها با سوالات مفهومی نیز مواجه خواهید شد.
برای پاسخگویی به این سوالات لازم است که علاوه بر تسلط کافی بر مطالب کتاب درسی، توان یافتن مطالب مرتبط با هر بخش و مقایسه آن‌ها با هم را نیز داشته‌باشید.
در اینجا 3سوال پرچالش و بحث‌برانگیز آزمون هفته‌ی گذشته‌ی شما را مجددا بررسی کرده‌ایم.
اگر این مطلب را تا انتها بخوانید، خواهید دید که پاسخگویی به این سوالات کار دشواری نیست.
سوال 99 آزمون 15آذر
چند مورد، عبارت زیر را به نادرستی کامل میکند؟
«در هر جاندار ..................گوارش .................. مواد غذایی، قطعا .................. می‌شود.»
الف) فاقد- درون‌یاخته‌ای- مواد مغذی از سطح بدن، جذب دستگاه گوارش
ب) فاقد- برون‌یاخته‌ای- مواد مغذی، وارد واحدهای ساختاری و عملکردی آن
ج) دارای- برون‌یاخته‌ای- فرایند گوارش مکانیکی غذا درون حفره یا لولۀ گوارشی، آغاز
د) دارای- درون‌یاخته‌ای- یاخته‌هایی با فضای بین یاخته‌ای اندک بر روی غشای پایه، مشاهده
1) 1 2) 2 3) 3 4) 4
در این سوال تمامی موارد نادرست هستند و جواب درست گزینه‌ی 4 است.
در پاسخگویی به این سوال باید به قید "قطعا" که در صورت سوال آورده شده توجه کرد. با توجه به وجود این قید، برای هر مورد یک جاندار مثال می‌زنیم که فاقد این ویژگی باشد.
بررسی موارد:
الف) با توجه به متن کتاب درسی، مشخص است که کرم کدو، جانداری است که گوارش درون یاخته‌ای ندارد و همچنین فاقد دستگاه گوارش نیز می‌باشد. به همین دلیل، گزینه "1" نادرست است.
ب) برای رد مورد دوم و چهارم، از میان جانداران نام‌برده شده در کتاب درسی، می‌توان به پارامسی اشاره کرد. همانطور که می‌دانیم و از شکل کتاب نیز پیداست، پارامسی یک تک‌یاخته‌‌ای است و به همین دلیل نمی‌تواند مواد مغذی را به واحدهای ساختاری و عملکردی خود وارد کند. بلکه آن‌ها را به واحد ساختار و عملکرد خود وارد میکند. همچنین در متن کتاب، به وضوح اشاره شده که پارامسی غذا را به حفره‌ی دهانی منتقل میکند و این‌جمله به این معنی است که قبل از ورود غذا به درون یاخته گوارش فیزیکی روی آن انجام نمی‌شود.
نکته‌ی مهم: به این موضوع توجه کنید که در صورت سوال به "جاندار" اشاره شده و نه جانور. اگر به جانور اشاره می‌شد، این گزینه صحیح بود چون تمامی جانوران، پریاخته‌ای هستند.
ج) برای رد این مورد، می‌توانیم ملخ را مثال بزنیم. طبق شکل 20 و متن صفحه‌ی 31 کتاب درسی، مشخص است که آرواره‌های ملخ، خارج از دهان قرار دارد.
به این نکته توجه داشته‌باشید که در کنکورهای سال‌های قبل نیز بارها ملخ تحت عنوان "جانوری که گوارش (و یا گوارش فیزیکی) را قبل از ورود غذا به لوله‌ی گوارش آغاز میکند" مطرح شده است.
سوال 100 آزمون 15آذر
کدام گزینه عبارت زیر را به‌نادرستی تکمیل میکند؟
«در دستگاه گوارش انسان سالم، آنزیم‌های گوارشی موثر بر گوارش پروتئین‌ها، می‌توانند ..................»
1) بدون ایجاد آمینواسید، به فرایند گوارش شیمیایی بپردازند.
2) از یاخته‌های اندام‌هایی که واجد شبکه‌های یاخته‌های عصبی هستند، ترشح شوند.
3) توسط یاخته‌های اندامی که از مواد مغذی جذب شده گلیکوژن و پروتئین می‌سازد، تولید شوند.
4) توسط گروهی از یاخته‌های استوانه‌ای شکل، به درون بخش کیسه‌ای شکل لولۀ گوارش ترشح شوند.
پاسخ درست این سوال، گزینه "3" است.
با توجه به متن کتاب درسی، گزینه‌ها را بررسی می‌کنیم.
در طول لوله‌ی گوارش، 2 اندام روده و معده ویژگی خواسته شده در صورت سوال یعنی توانایی گوارش پروتئین‌ها را دارا هستند.
معده، اندامی است که در آن گوارش پروتئین‌ها آغاز می‌شود. پپسین گوارش پروتئین‌ها را در معده آغاز میکند. حاصل فعالیت پپسین، رشته‌هایی با چند آمینواسید است. در واقع، حاصل فعالیت آنزیم پروتئاز معده رشته‌هایی از آمینواسیدهاست و نه آمینواسید.
در رودۀ باریک، در نتیجۀ فعّالیت پروتئازهای لوزالمعده و آنزیم‌های رودۀ باریک، این رشته‌ها به آمینواسیدها، تجزیه می‌شوند.
در کبد، از مواد جذب شده، گلیکوژن و پروتئین ساخته می‌شود. این اندام، آنزیم گوارشی برای تجزیۀ پروتئین‌ها‌ی غذا ترشح نمی‌کند.
بررسی سایر گزینه‌ها:
گزینة «1»: آنزیم پپسین، پروتئین‌ها را به مولکول‌های کوچک‌تر (نه آمینواسید) تجزیه میکند. همانطور که در بالا نیز اشاره شده، در روده‌ی باریک آمینواسیدهای رشته‌ی پلی‌پپتیدی به طور کامل از هم تفکیک می‌شوند.
گزینة «2»: در دیوارۀ لولۀ گوارش، از مری تا مخرج، شبکه‌های یاخته‌های عصبی، وجود دارند. این شبکه‌ها تحرک و ترشح را در لولۀ گوارش، تنظیم می‌کنند.
گزینة «4»: بخش کیسه‌ای شکل لوله‌ی گوارش انسان، معده است. یاخته‌های اصلی غده‌های دیوارۀ معده (استوانه‌ای شکل)، آنزیم‌های معده (پروتئازها و لیپاز) را ترشح می‌کنند. این یاخته‌ها در شکل زیر قابل مشاهده هستند.
سوال 101 آزمون 15آذر
با توجه به شکل زیر، کدام گزینه عبارت زیر را به درستی تکمیل میکند؟
«بخش .................. معادل بخشی از دستگاه گوارش انسان است که ..................»
1) «4» ـ قسمت انتهایی آن راست‌روده است.
2) «3»ـ یاخته‌های آن توانایی تولید آنزیم‌هایی را دارند.
3) «2» ـ تخریب گروهی از یاخته‌های آن باعث ایجاد نوعی کم‌خونی می‌شود.
4) «1» ـ باز شدن بندارة ابتدای آن، سبب خروج تدریجی کیموس از آن می‌شود.
با توجه به شکل کتاب درسی در صفحه‌ی 31، بخشهای 1، 2، 3 و 4 به ترتیب «معده، سنگدان، کبد و رودۀ بزرگ» می‌باشند.
در گزینه "2" به آنزیم اشاره شده و نوع آنزیم‌ها را به آنزیم‌های گوارشی محدود نکرده است. می‌دانیم که یاخته‌های کبد توانایی ساخت آنزیم را دارند برای مثال، اندامک کافنده‌تن (لیزوزوم) کیسه‌ای است که انواعی از آنزیم‌ها برای تجزیه مواد دارد و در کبد، این اندام فعالیت گسترده‌ای دارد.
دقت کنید صفرای ساخته شده در کبد، فاقد آنزیم می‌باشد.
بررسی سایر گزینه‌ها:
گزینۀ «1»: این گزینه، به روده‌ی بزرگ اشاره دارد و با توجه به شکل کتاب درسی، بعد از رودۀ بزرگ، راست‌روده قرار دارد.
گزینۀ «3»: انسان سنگدان ندارد پس برای بخش "2" مشخص شده در صورت سوال، معادلی در دستگاه گوارش انسان وجود ندارد. همچنین به این نکته توجه کنید که آسیب به یاخته‌های کناری معدۀ انسان و یا برداشتن بخشی از معده، تنها منجر به کاهش اسید معده نمی‌شود. بلکه به دلیل کاهش عامل داخلی معده و عدم توانایی بدن فرد برای حفظ ویتامین B12، فرد به کم‌خونی نیز دچار خواهد شد.
گزینۀ «4»:این گزینه به معده اشاره دارد. در انسان با باز شدن بندارۀ پیلور که در انتهای معده قرار دارد، ، کیموس وارد دوازدهه می‌شود.
مسئول درس زیست‌شناسی در گروه مستندسازی آزمون‌ها: لیدا علی‌اکبری