خلاصه درس چهارم علوم و فنون
سبک شناسی قرن های هفتم، هشتم و نهم ( سبک عراقی )
با این جمع بندی، نکات این درس را بیاموزید.
ویژگیهای شعر سبک عراقی
قلمرو زبانی |
1ـ چهارچوب زبان همان چهارچوب فارسی قدیم یعنی زبان سبک خراسانی است. 2ـ کم شدن لغات فارسی اصیل قدیم و جایگزینی لغات عربی 3ـ کاربرد «می» به جای «همی» 4ـ جایگزین شدن «در» به جای «اندر» 5ـ کم شدن استعمال «مر» 6ـ کاربرد اندک واژههای «ایدون، اَبا و اَبَر …» 7ـ درهم آمیختن مختصات نو و کهن |
قلمرو ادبی |
1ـ بیشتر شدن کاربرد قالب غزل و تثبیت «تخلص» در انتهای آن 2ـ توجه به علوم «بیان» و «بدیع» 3ـ بیرون آمدن شعر از دربار 4ـ از رونق افتادن قصیده 5ـ رواج یافتن غزل عاشقانه و عارفانه |
قلمرو فکری |
1ـ فکر در این دوره با تأثیرپذیری از مسائل سیاسی و اجتماعی دستخوش تغییر شد. 2ـ مقام معشوق در این دوره اندک اندک والا میشود تا جایی که گاه با معبود یکی میشود. 3ـ بعد از حملة مغول و خدشهدار شدن غرور و احساس ملی ایرانیان نیاز داشتن به سخنان آرامبخش و توجه به امور اخروی بیشتر میشود و باعث رواج بیشتر تصوف میگردد. مفاهیم و اندیشههای عرفانی شعر این دوره: پرهیز از زهد ریایی توجه به صفا و پالایش درون برتری عشق بر عقل |
مقایسة ویژگیهای فکری سبک خراسانی و عراقی
سبک خراسانی | سبک عراقی | ||
موضوع | مثال | موضوع | مثال |
ستایش خرد | خرد بهتر از هر چه ایزد بداد / ستایش خرد را به از راه داد (فردوسی) | ستایش عشق | فاش میگویم و از گفتة خود دلشادم/ بندة عشقم و از هر دو جهان آزادم (حافظ) |
شادیگرایی | شاد زی با سیاهچشمان شاد / که جهان نیست جز فسانه و باد (رودکی) | غم گرایی | دیدی که مرا هیچکسی یاد نکرد/ جز غم که هزارآفرین بر غم باد (مولانا) |
وصال | ـــ | فراق | شنیدهام سخنی خوش که پیر کنعان گفت/ فراق یار نه آن میکند که بتوان گفت حدیث هول قیامت که گفت واعظ شهر/ کنایتی است که از روزگار هجران گفت (حافظ) |
واقعگرایی یا توجه به دنیای بیرون | ـــ | ذهنگرایی یا توجه به دنیای درون | در اندرون من خستهدل ندانم کیست/ که من خموشم و او در فغان و در غوغاست (حافظ) |
رواج روحیة پهلوانی و حماسی | شود کوه آهن چو دریای آب / اگر بشنود نام افراسیاب | رواج روحیة عرفانی و اخلاقی | ـــ |
باور به اختیار و اراده | درخت تو گر بار دانش بگیرد / به زیر آوری چرخ نیلوفری را | باور به قضا و قدر | نقش مستوری و مستی نه به دست من و توست/ آنچه سلطان ازل گفت مکن آن کردم (حافظ) |
زمینی بودن معشوق | بدارم وفای تو تا زندهام/ روان را به مهر تو آکندهام ز من به سخن نشنود گوش تو/ بجویم جدایی ز آغوش تو (فردوسی) | آسمانی بودن معشوق | آفرینش همه تنبیه خداوند دل است / دل نداردکه ندارد به خداوند اقرار (سعدی) |
بازتاب اندک علوم در شعر | ـــ | بازتاب بیشتر علوم در شعر | ـــ |
نثر در قلمرو زبانی، ادبی و فکری ü
قلمرو زبانی |
1- ضعیف شدن نثر فنی در قرن هفتم و از میان رفتن آن در قرن هشتم با سیطرة تیموریان بر ایران 2- ساده بودن نثر اکثر کتابهای این دوره 3- بازنویسی کتابهایی با نثر فنی در این دوره به زبان ساده بر خلاف قرن ششم (چنانکه ملاحسین واعظ کاشفی، «کلیله و دمنه» را به انشای دورة خود بازگرداند و آن را «انوار سهیلی» نامید). 4- رواج تاریخنویسی به اسلوب ساده 5- نمونههایی (آثار تاریخی) با نثر پیچیده نیز در میان تاریخهای این دوره یافت میشود. قدیمیترین تاریخ دربارة تیمور: مقدمة ظفرنامه شامی 6- ادامه یافتن تاریخنویسی از اوایل دورة مغول به سبب علاقة آنها به ثبت وقایع مربوط به اجداد و ادامة آن در دورة تیموری 7- حاشیهنویسیهای متعدد به نثر ساده بر تاریخهای قدیم 8- فصیح و بلیغ نبودن نثر سادة این دوره 9- داخل شدن لغات قبایل مختلف ترک و مغول به زبان فارسی (خصوصاً در دورة تیمور) 10- تشویق ترکیگویی و ترکینویسی در حوزة ادبی هرات بهوسیلة سلطان حسین بایقرا و امیر علیشیر نوایی 11- بهوجود آمدن سستی و ضعف در ساخت دستوری جملات نثر این دوره |
قلمرو ادبی |
1- انحطاط زبان عربی در تمام ممالک اسلامی، پس از سقوط بغداد به دست هلاکو 2- کاسته شدن از سیطره و نفوذ زبان عربی 3- جای گرفتن صنایع ادبی به جای تعمق و تفکر در اندیشة ادیبان 4- توجه به ظاهرسازی و صنایعی مانند معماپردازی، ذوقافیتین |
قلمرو فکری |
1- کاسته شدن از صحت و اتقان مطالب به سبب کشتن یا متواری ساختن فضلا و نابودی کتابخانهها 2- سستی گرفتن تحقیق و تتبع بین علما و ادیبان، به علت نبودن استادان بزرگ و از بین رفتن حوزههای علمی 3- از دست رفتن اصالت عرفا و درسی کردن عرفان، شرح اصطلاحات و پیچیده جلوه دادن مفاهیم آن 4- نوشته نشدن کتب عرفانی اصیل در این دوره |
پرسش های چهارگزینه ای
ویژگی های شعر سبک عراقی
کدام گزینه درخصوص ویژگی قلمرو زبانی شعر در سبک عراقی صحیح است؟
1) لغات فارسی قدیم افزایش یافت. 2)استعمال «مر» در کنار مفعول جمله زیاد شد.
3) «اندر» به جای «در» جایگزین شد. 4)«می» اندک اندک جای «همی» را میگیرد.
بیت کدام گزینه دربردارندة ویژگیهای فکری سبک عراقی است؟
1)چون پرند نیلگون بر روی پوشد مرغزار / پرنیان هفت رنگ اندر سر آرد کوهسار
2) آن چه سعی است من اندر طلبت بنمایم / این قدر هست که تغییر قضا نتوان کرد
3) آن ابر بین که گرید چون مرد سوگوار / و آن رعد بین که نالد چون عاشق کئیب (دلشکسته)
4) برآمد بر آن تخت فرخ پدر / به رسم کیان بر سرش تاج زر
نثر در قلمرو زبانی، ادبی و فکری
کدام گزینه دربارة نثر سبک عراقی و آثار آن صحیح نیست؟
1) با برنامه به زبان عربی نوشته شده است.
2) ساخت دستوری جملات نثر دورۀ عراقی ضعیف است.
3)مدعیان عرفان اصالت خود را از دست دادند.
4)سرعت ورود لغات قبایل مختلف ترک و مغول در دورة تیمور بیشتر شد.
کتاب کدام گزینه قدیمیترین تاریخ نوشتهشده دربارة تیمور است؟
1)انوار سهیلی 2)تاریخ جهانگشا 3)جامعالتواریخ 4)ظفرنامة شامی
گردآورنده: معصومه کریمی